کافئین، یک متیل‌گزانتین و محرک سیستم عصبی مرکزی است که برای اهداف درمانی خاصی، به‌ویژه در نوزادان و همچنین در ترکیب با مسکن‌ها، تأییدیه دریافت کرده است.
۱. درمان آپنه نوزادان نارس
- توضیحات بالینی: کافئین سیترات تزریقی یا خوراکی برای درمان کوتاه‌مدت آپنه (قطع تنفس) ناشی از نارس بودن در نوزادانی که در سن حاملگی ۲۸ تا کمتر از ۳۳ هفته متولد شده‌اند، تأیید شده است.
- کاربرد عملی: در بخش‌های مراقبت‌های ویژه نوزادان (NICU)، این دارو به‌عنوان یک محرک تنفسی برای کاهش دفعات و شدت دوره‌های آپنه و برادی‌کاردی (کاهش ضربان قلب) تجویز می‌شود. مصرف کافئین در این جمعیت، با بهبود پیامدهای طولانی‌مدت عصبی-تکاملی و کاهش نرخ دیسپلازی برونکوپولمونری (BPD) نیز همراه بوده است.
۲. افزایش هوشیاری ذهنی
- توضیحات بالینی: کافئین برای بازگرداندن هوشیاری ذهنی یا بیداری در موارد خستگی یا خواب‌آلودگی، به ویژه در محصولات بدون نسخه (OTC) تأیید شده است.
- کاربرد عملی: این مورد در مواقعی که نیاز به افزایش سریع هوشیاری برای انجام وظایف یا کاهش تأثیرات محرومیت از خواب وجود دارد، استفاده می‌شود. پزشکان ممکن است این مورد را به پرسنل شیفت شب یا افرادی که به طور موقت نیاز به تمرکز بالا دارند، توصیه کنند.
۳. ترکیب با مسکن‌ها برای سردرد
- توضیحات بالینی: کافئین در ترکیب با داروهای مسکن مانند استامینوفن و آسپرین برای درمان میگرن حاد و سردردهای تنشی تأیید شده است.
- کاربرد عملی: کافئین از طریق مکانیسم‌های مختلف، از جمله تنگ کردن عروق مغزی و افزایش جذب یا تقویت اثرات مسکن‌ها، به کاهش درد کمک می‌کند. این ترکیب برای مدیریت حملات حاد سردرد بسیار مؤثر است و اغلب در دستورالعمل‌های درمانی میگرن توصیه می‌شود.
موارد مصرف خارج از برچسب کافئینعلاوه بر موارد تأیید شده، کافئین در محیط بالینی به طور گسترده برای شرایطی استفاده می‌شود که هنوز به طور رسمی تأییدیه نظارتی کامل را ندارند، اما شواهد بالینی قابل توجهی از اثربخشی آن‌ها وجود دارد.
۱. پیشگیری از دیسپلازی برونکوپولمونری (BPD) در نوزادان نارس
- توضیحات بالینی: اگرچه کافئین برای درمان آپنه تأیید شده، اما استفاده از آن برای پیشگیری و کاهش خطر ابتلا به دیسپلازی برونکوپولمونری (یک بیماری مزمن ریوی) در نوزادان نارس، یک کاربرد شایع خارج از برچسب است.
- کاربرد عملی: شواهد نشان می‌دهند که شروع زودهنگام درمان با کافئین، به ویژه در نوزادان با وزن بسیار کم هنگام تولد، می‌تواند منجر به کاهش نیاز به تهویه مکانیکی طولانی‌مدت و در نتیجه کاهش خطر BPD شود. این مورد در بسیاری از واحدهای مراقبت‌های ویژه نوزادان به عنوان یک استاندارد مراقبتی پذیرفته شده است.
۲. درمان افت فشار خون وضعیتی (ارتوستاتیک)
- توضیحات بالینی: کافئین ممکن است در درمان افت فشار خون وضعیتی مقاوم استفاده شود.
- کاربرد عملی: کافئین می‌تواند از طریق افزایش تون عروقی و فعال‌سازی سیستم عصبی سمپاتیک، به تثبیت فشار خون هنگام تغییر وضعیت بدن (مانند ایستادن) کمک کند. این رویکرد معمولاً پس از عدم موفقیت درمان‌های خط اول مدنظر قرار می‌گیرد.
۳. درمان سردرد پس از سوراخ شدن سخت‌شامه
- توضیحات بالینی: استفاده از کافئین تزریقی یا خوراکی برای درمان سردردهای شدید و ناتوان‌کننده که پس از انجام اقدامات تهاجمی مانند پونکسیون لومبار (LP) یا بی‌حسی اپیدورال/اسپینال رخ می‌دهند، بسیار رایج است.
- کاربرد عملی: این سردردها اغلب ناشی از نشت مایع مغزی نخاعی هستند. کافئین با ایجاد تنگ شدن عروق مغزی، به کاهش اتساع عروقی که تصور می‌شود عامل این نوع سردرد است، کمک می‌کند و در اغلب موارد، بهبودی سریعی را به دنبال دارد.
۴. تقویت عملکرد ورزشی (ارگوژنیک)
- توضیحات بالینی: کافئین به عنوان یک عامل ارگوژنیک برای بهبود استقامت و عملکرد فیزیکی، به ویژه در ورزش‌های استقامتی، به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- کاربرد عملی: از دیدگاه فیزیولوژی ورزشی، کافئین از طریق مکانیسم‌هایی مانند صرفه‌جویی در مصرف گلیکوژن و بسیج اسیدهای چرب آزاد، و همچنین کاهش درک خستگی در سیستم عصبی مرکزی، عملکرد را بهبود می‌بخشد. پزشکان متخصص ورزشی ممکن است آن را برای بهبود عملکرد در دوزهای خاص توصیه کنند.
۵. تقویت اثر ضد درد (آدجووانت)
- توضیحات بالینی: افزودن کافئین (معمولاً ۱۰۰ تا ۱۳۰ میلی‌گرم) به مسکن‌های عمومی (مانند ایبوپروفن یا استامینوفن) می‌تواند اثر ضد درد آن‌ها را به طور متوسط تقویت کند و میزان پاسخ‌دهی به درمان درد حاد را افزایش دهد.
- کاربرد عملی: این کاربرد در مدیریت انواع دردهای حاد، از جمله دردهای پس از عمل جراحی یا دردهای عضلانی-اسکلتی، برای کاهش دوز مورد نیاز مسکن اصلی و بهبود کلی تسکین درد، مورد توجه قرار می‌گیرد.
