ونلافاکسین یک داروی ضدافسردگی نسل جدید است که به عنوان مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRI) عمل می‌کند. دانش مکانیسم عمل دوز-وابسته آن برای تصمیم‌گیری‌های بالینی حیاتی است. در دوزهای پایین، عمدتاً خاصیت سروتونرژیک دارد و با افزایش دوز (معمولاً بالای ۱۵۰ میلی‌گرم در روز)، فعالیت نوراپی‌نفرینرژیک آن نیز آشکار می‌شود.
این دارو برای درمان اختلالات زیر در بزرگسالان تأیید شده است و اثربخشی آن در مطالعات بالینی کنترل‌شده به اثبات رسیده است:
الف. اختلال افسردگی اساسی
- کاربرد بالینی: ونلافاکسین برای درمان حاد و پیشگیری از عود افسردگی ماژور استفاده می‌شود.
- مزیت ویژه برای پزشک: انتخاب ونلافاکسین اغلب در بیمارانی صورت می‌گیرد که به داروهای مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) پاسخ ضعیف یا ناقصی داده‌اند. خاصیت نوراپی‌نفرژیک در دوزهای بالاتر، می‌تواند به‌طور ویژه علائم مرتبط با کمبود انرژی، خستگی مفرط و آنهدونی (از دست دادن لذت) را که پاسخ ضعیفی به درمان‌های صرفاً سروتونرژیک دارند، بهبود بخشد.
ب. اختلالات اضطرابی
- اختلال اضطراب فراگیر: برای مدیریت اضطراب مزمن و علائم جسمی همراه آن، به ویژه زمانی که اختلال همراه با افسردگی است، یک گزینه مؤثر محسوب می‌شود.
- اختلال اضطراب اجتماعی: برای درمان ترس شدید و مزمن از موقعیت‌های اجتماعی و عملکردی. دوز ۷۵ میلی‌گرم در روز (فرمولاسیون طولانی‌رهش) دوز هدف متداول برای این اختلال است.
- اختلال پانیک: برای کاهش دفعات و شدت حملات ناگهانی و غیرمنتظره وحشت، و همچنین ترس‌های همراه با آگورافوبیا (ترس از محیط‌های باز).
موارد مصرف بالینی خارج از برچسب
ونلافاکسین به دلیل فعالیت دوگانه خود، کاربردهای گسترده‌ای در شرایط بالینی متنوعی دارد که توسط راهنماهای تخصصی توصیه می‌شوند:
الف. اختلالات عصبی و روانپزشکی
اختلال استرس پس از سانحه: - کاربرد بالینی: ونلافاکسین یک درمان خط اول توصیه شده در برخی راهنماهای بالینی برای PTSD است.
- مزیت ویژه برای پزشک: این دارو به ویژه در بیمارانی که علائم تحریک‌پذیری، خشم، یا بی‌حسی عاطفی برجسته‌ای دارند، به دلیل نقش نوراپی‌نفرین در تنظیم پاسخ‌های استرس، ممکن است نسبت به SSRIs ارجح باشد.
اختلال وسواس فکری-عملی: - کاربرد بالینی: اگرچه SSRIs درمان خط اول هستند، ونلافاکسین می‌تواند به عنوان یک گزینه جایگزین یا کمکی در بیماران مقاوم به درمان یا افرادی که دوزهای بالای SSRIs را تحمل نمی‌کنند، مؤثر باشد.
اختلال بیش‌فعالی و کمبود توجه (ADHD) در بزرگسالان: - کاربرد بالینی: به عنوان یک درمان جایگزین غیرمحرک در بزرگسالان دارای ADHD که دارای اختلالات همراه (مانند افسردگی یا اضطراب) هستند، استفاده می‌شود. فعالیت نوراپی‌نفرژیک آن می‌تواند به بهبود تمرکز و کاهش تکانشگری کمک کند.
اختلال دیسفوریای پیش از قاعدگی : - کاربرد بالینی: برای تخفیف علائم عاطفی شدید که عملکرد بیمار را در فاز لوتئال چرخه قاعدگی مختل می‌کند.
ب. مدیریت درد مزمن و علائم وازوموتور
درد نوروپاتیک: - کاربرد بالینی: ونلافاکسین در دسته SNRIها به عنوان داروهای مؤثر در تعدیل درد شناخته می‌شود.
- مزیت ویژه برای پزشک: به ویژه برای درمان نوروپاتی محیطی دیابتی و همچنین مدیریت فیبرومیالژیا و برخی سندرم‌های درد مزمن پیچیده که پاسخ‌دهی به مسیرهای آدرنرژیک دارند، تجویز می‌شود. دوز درمانی معمولاً بین ۱۵۰ تا ۲۲۵ میلی‌گرم در روز است.
پیشگیری از سردردهای میگرنی: - کاربرد بالینی: ونلافاکسین می‌تواند به عنوان یک عامل پروفیلاکتیک (پیشگیری‌کننده) در بیمارانی که به داروهای خط اول میگرن پاسخ نمی‌دهند یا منع مصرف دارند، برای کاهش دفعات حملات میگرن استفاده شود.
گرگرفتگی (علائم وازوموتور): - کاربرد بالینی: ونلافاکسین یک درمان غیرهورمونی مؤثر برای کاهش شدت و فراوانی گرگرفتگی‌های مرتبط با یائسگی است.
- مزیت ویژه برای پزشک: این کاربرد در بیماران انکولوژی (مانند بازماندگان سرطان سینه) که درمان‌های هورمونی برای آن‌ها منع مصرف مطلق دارد، به شدت توصیه می‌شود و جایگاه بالینی مهمی دارد.
کاتاپلکسی: - کاربرد بالینی: برای کاهش حملات ناگهانی از دست دادن تون عضلانی که اغلب توسط احساسات شدید تحریک می‌شوند و در بیماران مبتلا به نارکولپسی دیده می‌شود.
