پنسیلامین یک داروی کیلیتکننده و سرکوبکننده سیستم ایمنی است که در درمان بیماریهای مختلف کاربرد دارد. این دارو از نظر شیمیایی یک مشتق متیله از آمینو اسید سیستئین است. در اینجا، موارد مصرف تأیید شده و خارج از برچسب آن با توضیحات کاربردی و بالینی برای پزشکان ارائه شده است.
موارد مصرف تأیید شدهموارد مصرف زیر برای پنسیلامین توسط سازمانهای نظارتی بینالمللی تأیید شدهاند و به طور گسترده در عمل بالینی استفاده میشوند:
۱. بیماری ویلسون
توضیحات کاربردی و بالینی: - هدف درمان: پنسیلامین داروی خط اول برای درمان این اختلال ارثی نادر متابولیسم مس است که منجر به تجمع بیش از حد مس در کبد، مغز و سایر بافتها میشود.
- مکانیسم عمل: این دارو به عنوان یک عامل کیلیتکننده عمل کرده و به مس متصل میشود. این کمپلکس محلول در آب، سپس از طریق ادرار دفع میگردد و سطح مس بدن را کاهش میدهد.
- نکات بالینی: درمان با پنسیلامین معمولاً باید به صورت مادامالعمر ادامه یابد. در ابتدای درمان، ممکن است به دلیل بسیج مس، یک بدتر شدن پارادوکسیکال در علائم عصبی یا کبدی مشاهده شود که نیازمند نظارت دقیق است. پایش سطح مس دفعشده در ادرار ۲۴ ساعته و سطح مس آزاد در سرم برای تنظیم دوز ضروری است.
۲. سیستینوری
توضیحات کاربردی و بالینی: - هدف درمان: درمان این اختلال ژنتیکی که با تشکیل سنگهای کلیوی (نفرولیتیازیس) ناشی از دفع بیش از حد آمینو اسید سیستین مشخص میشود.
- مکانیسم عمل: پنسیلامین با پیوند دیسولفیدی سیستین واکنش میدهد و دیسولفید مخلوط پنیسیلامین-سیستین را تشکیل میدهد که بسیار محلولتر از سیستین است و به راحتی در ادرار دفع میشود.
- نکات بالینی: مصرف مایعات فراوان و قلیایی کردن ادرار معمولاً همراه با پنسیلامین توصیه میشود. بیماران باید از نظر کاهش دفع سنگ و عوارض جانبی دارو، به ویژه عوارض کلیوی، تحت نظارت باشند. دوز باید طوری تنظیم شود که دفع سیستین روزانه زیر ۱۰۰ میلیگرم حفظ شود.
۳. آرتریت روماتوئید شدید و فعال
توضیحات کاربردی و بالینی: - هدف درمان: این دارو به عنوان یک داروی ضدروماتیسم اصلاحکننده بیماری (DMARD) برای درمان آرتریت روماتوئید شدید که به درمانهای اولیه پاسخ نداده است، استفاده میشود.
- مکانیسم عمل: مکانیسم دقیق آن در آرتریت روماتوئید ناشناخته است، اما تصور میشود که با سرکوب برخی از عملکردهای سیستم ایمنی و شاید تأثیر بر تولید کلاژن عمل میکند.
- نکات بالینی: پنسیلامین یک داروی با شروع اثر دیررس است و ممکن است چندین هفته یا ماه طول بکشد تا اثرات درمانی آن ظاهر شود. به دلیل نیمهعمر طولانی و خطر عوارض جانبی جدی، استفاده از آن در حال حاضر به نفع داروهای بیولوژیک و DMARDهای جدیدتر کاهش یافته است. با این حال، در برخی بیماران مقاوم به درمان همچنان یک گزینه محسوب میشود.
موارد مصرف خارج از برچسباستفاده از پنسیلامین در موارد زیر در برخی منابع بینالمللی گزارش شده است، اما ممکن است به طور رسمی توسط همه نهادهای نظارتی تأیید نشده باشد:
۱. اسکلرودرما یا اسکلروز سیستمیک
توضیحات کاربردی و بالینی: - هدف درمان: پنسیلامین برای کاهش ضخامت پوست و شاید کاهش درگیری احشایی در برخی زیرگروههای اسکلرودرما، به ویژه در مراحل اولیه بیماری، استفاده شده است.
- مکانیسم عمل: اعتقاد بر این است که این دارو با مهار اتصال متقاطع فیبرهای کلاژن عمل میکند. این کار ممکن است منجر به کاهش تجمع کلاژن و فیبروز شود.
- نکات بالینی: شواهد اثربخشی آن در اسکلرودرما متناقض است و بسیاری از کارآزماییهای بالینی نتوانستهاند مزایای قاطعی را نشان دهند. به دلیل عوارض جانبی بالقوه جدی، استفاده از آن در این شرایط باید با احتیاط و فقط برای بیماران منتخب در نظر گرفته شود.
۲. آرتریت مزمن جوانان
توضیحات کاربردی و بالینی: - هدف درمان: استفاده در درمان موارد شدید و مقاوم به درمان آرتریت مزمن جوانان (JCA) که اکنون با عنوان آرتریت ایدیوپاتیک جوانان (JIA) شناخته میشود.
- مکانیسم عمل: مشابه استفاده در آرتریت روماتوئید بزرگسالان، به عنوان یک عامل ضدروماتیسم اصلاحکننده بیماری عمل میکند.
- نکات بالینی: مانند آرتریت روماتوئید بزرگسالان، استفاده از پنسیلامین در JIA نیز به دلیل وجود گزینههای درمانی ایمنتر و مؤثرتر (مانند متوترکسات و داروهای بیولوژیک) تا حد زیادی کاهش یافته است و به موارد خاص و بسیار مقاوم محدود میشود.
نکات مهم برای پزشکان در تجویز پنسیلامین
پنسیلامین دارویی با پتانسیل ایجاد عوارض جانبی جدی است و تجویز آن نیازمند نظارت دقیق و مکرر بیمار است. مهمترین عوارض جانبی که پزشک باید به آنها توجه کند، شامل موارد زیر است:
- عوارض خونی: لکوپنی، ترومبوسیتوپنی و کمخونی آپلاستیک. نیاز به پایش شمارش کامل خون (CBC) به صورت هفتگی در ماه اول و سپس ماهانه.
- عوارض کلیوی: پروتئینوری (نشانه شایعتر گلومرولونفریت غشایی) که میتواند به سندرم نفروتیک پیشرفت کند. نیاز به پایش دورهای آزمایش ادرار.
- عوارض پوستی: راش، تب، و به ندرت سندرم استیونز-جانسون.
- تداخلات: تداخل با داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی و طلا.
- به دلیل خطر بالای عوارض، شروع درمان معمولاً با دوز کم آغاز شده و به تدریج افزایش مییابد (تیتراسیون آهسته).
