گاباپنتین یک آنالوگ گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) است که در ابتدا به عنوان داروی ضد تشنج توسعه یافت. امروزه، این دارو به دلیل توانایی‌اش در تعدیل انتقال پیام‌های عصبی، به طور گسترده‌ای برای کنترل درد نوروپاتیک و همچنین کاربردهای خارج از برچسب متنوعی استفاده می‌شود.
۱. موارد مصرف تأیید شده
موارد مصرف تأیید شده گاباپنتین توسط سازمان‌های نظارتی بین‌المللی بر اساس شواهد کارآزمایی‌های بالینی کنترل شده است.
درمان دردهای عصبی پس از تبخال
- توضیحات کاربردی برای پزشک: گاباپنتین برای مدیریت دردهای مزمن و شدید عصبی که پس از بهبودی راش‌های تبخال زوستر باقی می‌مانند، تأیید شده است.
- نکته بالینی: این درد اغلب به صورت سوزش، تیر کشیدن یا درد عمیق توصیف می‌شود و به مسکن‌های معمولی پاسخ نمی‌دهد. دوز دارو باید با شروع کم (معمولاً ۳۰۰ میلی‌گرم در روز اول) شروع و به تدریج افزایش یابد تا به دوز مؤثر (اغلب ۹۰۰ تا ۱۸۰۰ میلی‌گرم در روز در دوزهای تقسیم شده) برسد. اثربخشی این دارو در حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد بیماران به صورت تسکین حداقل ۵۰ درصدی درد مشاهده می‌شود.
درمان کمکی تشنج‌های پارشیال
- توضیحات کاربردی برای پزشک: گاباپنتین به عنوان یک داروی کمکی در درمان تشنج‌های پارشیال (با یا بدون ثانویه شدن به تشنج‌های منتشر) در بزرگسالان و کودکان ۳ سال به بالا مبتلا به صرع تأیید شده است.
- نکته بالینی: این دارو فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز را کاهش می‌دهد. برای کنترل بهینه تشنج، بسیار مهم است که بیمار دارو را در دوزهای تقسیم شده (معمولاً سه بار در روز) و با فواصل زمانی منظم مصرف کند، به طوری که فاصله بین دو دوز متوالی از ۱۲ ساعت بیشتر نشود.
۲. موارد مصرف خارج از برچسب
مصرف خارج از برچسب به معنای تجویز دارو برای شرایطی است که سازمان‌های نظارتی به طور رسمی آن را تأیید نکرده‌اند، اما شواهد بالینی و توصیه‌های تخصصی از آن حمایت می‌کنند.
دردهای نوروپاتیک مزمن (به جز درد پس از تبخال)
- نوروپاتی دیابتی: گاباپنتین یکی از درمان‌های خط اول پیشنهادی برای دردهای ناشی از آسیب عصبی دیابتی (نوروپاتی دیابتی) است.
- نکته بالینی: دوزهای مؤثر مشابه موارد مصرف تأیید شده است. بسیاری از راهنماهای بالینی معتبر، گاباپنتین را به دلیل اثربخشی و تحمل نسبی، به عنوان یک گزینه شروع برای این نوع درد توصیه می‌کنند.
- سایر دردهای نوروپاتیک: شامل نورالژی عصب سه‌قلو (معمولاً به عنوان خط دوم یا سوم)، سندرم درد منطقه‌ای پیچیده و دردهای مرکزی (ناشی از ضایعات نخاعی یا سکته مغزی).
سندروم پای بی‌قرار
- توضیحات کاربردی برای پزشک: اگرچه یک فرمولاسیون خاص از گاباپنتین (گاباپنتین اناکاربیل) برای سندروم پای بی‌قرار تأیید شده است، فرمولاسیون معمولی آن اغلب به صورت خارج از برچسب برای مدیریت موارد متوسط تا شدید تجویز می‌شود.
- نکته بالینی: گاباپنتین می‌تواند به طور مؤثری میل شدید به حرکت دادن پاها، به ویژه در شب، را کاهش دهد. مصرف آن معمولاً به صورت یک دوز واحد عصرگاهی برای پوشش علائم شبانه توصیه می‌شود.
اختلالات اضطرابی و خلقی
- اضطراب: گاباپنتین به طور گسترده‌ای برای مدیریت انواع اختلالات اضطرابی، به ویژه اضطراب قبل از جراحی و اضطراب در بیماران خاص (مانند بازماندگان سرطان سینه) استفاده می‌شود.
- اختلال دوقطبی: این دارو به عنوان یک عامل کمکی در تثبیت خلق و خو، به ویژه در بیمارانی که به داروهای تثبیت‌کننده خلق سنتی پاسخ نداده‌اند، کاربرد دارد.
- نکته بالینی: شواهد با کیفیت بالا برای این کاربردهای روان‌پزشکی محدود است، اما به دلیل تحمل نسبی و پتانسیل سوء مصرف کمتر نسبت به بنزودیازپین‌ها، در عمل بالینی مورد توجه قرار می‌گیرد. دوز مصرفی در این موارد معمولاً به صورت تدریجی تنظیم می‌شود.
مدیریت ترک مواد
- ترک اوپیوئید: گاباپنتین به عنوان درمان کمکی در طول کاهش تدریجی دوز مواد افیونی یا در طول ترک، برای کمک به تسکین علائم آزاردهنده ترک مانند اضطراب، بی‌خوابی و تحریک‌پذیری استفاده می‌شود.
- ترک الکل: در برخی پروتکل‌ها، گاباپنتین برای کاهش علائم ترک الکل و کاهش خطر تشنج‌های ناشی از ترک، به خصوص در مواردی که استفاده از بنزودیازپین‌ها محدودیت دارد، به کار می‌رود.
- نکته بالینی: این کاربرد بیشتر به توانایی گاباپنتین در تسکین علائم بیش‌فعالی عصبی مرکزی که در طول ترک ایجاد می‌شود، مرتبط است.
