الانزاپین یک داروی ضدروانپریشی آتیپیک (نسل دوم) است که برای مدیریت طیف وسیعی از اختلالات روانپزشکی استفاده میشود. این دارو با تعدیل فعالیت دوپامین و سروتونین در مغز عمل میکند و در مقایسه با داروهای نسل اول، اثرات مثبت و منفی روانپریشی را بهبود میبخشد.
موارد مصرف تأیید شده موارد مصرفی که توسط مراجع بینالمللی معتبر (مانند سازمان غذا و داروی ایالات متحده) تأیید شدهاند، شامل موارد زیر است:
۱. اسکیزوفرنی
- توضیحات کاربردی: الانزاپین برای درمان حاد و نگهدارنده اسکیزوفرنی در بزرگسالان و نوجوانان ۱۳ سال به بالا تأیید شده است.
- نکته بالینی: این دارو در کاهش علائم مثبت (مانند هذیان، توهم و اختلال در تفکر) و علائم منفی (مانند بیانگیزگی، انزوای اجتماعی و کاهش دامنه هیجانی) مؤثر است. به دلیل نیمهعمر مناسب، معمولاً به صورت یکبار در روز تجویز میشود که به بهبود پیروی بیمار از دستورات درمانی کمک میکند. برای درمان نگهدارنده طولانیمدت، تزریق عضلانی طولانیاثر نیز موجود است.
۲. اختلال دوقطبی نوع یک
توضیحات کاربردی: - درمان حاد دورههای شیدایی یا مختلط: میتواند به صورت تکدرمانی یا در ترکیب با داروهای تثبیتکننده خلق مانند لیتیم یا والپروات استفاده شود.
- درمان نگهدارنده: برای جلوگیری از عود دورههای شیدایی یا افسردگی در بزرگسالان.
- درمان دورههای افسردگی مرتبط با اختلال دوقطبی: در این مورد، الانزاپین به صورت ترکیب ثابت با فلوکستین (یک مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین) تأیید شده است.
- نکته بالینی: در دورههای شیدایی حاد، سرعت شروع اثر الانزاپین، بهویژه در ترکیب با سایر داروها، میتواند بسیار مفید باشد. پایش دقیق تغییرات متابولیک (افزایش وزن، دیسلیپیدمی و هیپرگلیسمی) در این بیماران، بهخصوص در درمان طولانیمدت، ضروری است.
۳. درمان بیقراری حاد
- توضیحات کاربردی: تزریق عضلانی کوتاهاثر الانزاپین برای درمان سریع بیقراری و هیجان حاد مرتبط با اسکیزوفرنی و شیدایی دوقطبی نوع یک در بزرگسالان استفاده میشود.
- نکته بالینی: این فرم تزریقی برای کنترل سریع بیمارانی که تهدیدی برای خود یا دیگران هستند، مفید است. قبل از تجویز دوزهای متوالی، باید بیمار از نظر افت فشار خون وضعیتی (ارتوستاتیک) بهدقت بررسی شود.
۴. افسردگی مقاوم به درمان
- توضیحات کاربردی: الانزاپین در ترکیب ثابت با فلوکستین برای درمان افسردگی مقاوم به درمان در بزرگسالان تأیید شده است. (این مورد برای بیمارانی است که به دو دوره درمان مجزا با داروهای ضدافسردگی با دوز و مدت کافی، پاسخ ندادهاند.)
- نکته بالینی: استفاده از این ترکیب معمولاً برای تقویت اثر ضدافسردگی در موارد شدید و مقاوم است. دوزهای پایین الانزاپین در این موارد تجویز میشود و باید خطر عوارض متابولیک و افزایش وزن مورد توجه قرار گیرد.
موارد مصرف خارج از برچسب موارد مصرف خارج از برچسب، کاربردهایی هستند که بر اساس شواهد بالینی و مطالعات علمی در حال انجام یا محدود، توسط پزشکان استفاده میشوند، اما به طور رسمی توسط مراجع نظارتی تأیید نشدهاند. استفاده از این موارد به قضاوت بالینی پزشک بستگی دارد.
۱. علائم روانپریشی و بیقراری در زوال عقل
- توضیحات کاربردی: در بیماران مسن مبتلا به زوال عقل (دمانس) برای مدیریت علائم پرخاشگری، روانپریشی و بیقراری استفاده میشود.
- نکته بالینی حیاتی: با وجود اثربخشی، سازمانهای نظارتی بینالمللی هشدار جدی در مورد افزایش خطر مرگ و میر و حوادث عروق مغزی (مانند سکته مغزی) در بیماران مسن مبتلا به روانپریشی مرتبط با زوال عقل که با داروهای ضدروانپریشی آتیپیک درمان میشوند، صادر کردهاند. لذا، تجویز آن باید با احتیاط فراوان و تنها زمانی انجام شود که منافع آن بر خطرات احتمالی برتری داشته باشد و سایر مداخلات غیردارویی ناموفق باشند. دوزهای پایین شروع و افزایش آهسته توصیه میشود.
۲. اختلالات خوردن (مانند بیاشتهایی عصبی)
- توضیحات کاربردی: برای کمک به افزایش وزن و کاهش اضطراب و افکار وسواسی مرتبط با غذا در برخی از بیماران مبتلا به بیاشتهایی عصبی استفاده شده است.
- نکته بالینی: از آنجایی که افزایش وزن یکی از عوارض جانبی رایج الانزاپین است، این اثر میتواند در بیمارانی که بهشدت وزن خود را از دست دادهاند، یک مزیت درمانی محسوب شود. با این حال، باید جزئی از یک برنامه درمانی جامع باشد.
۳. اختلال وسواس جبری
- توضیحات کاربردی: به عنوان یک عامل کمکی در بیمارانی که به داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین (SRIs) پاسخ کافی ندادهاند، استفاده میشود.
- نکته بالینی: در موارد مقاوم به درمان، افزودن یک دوز پایین الانزاپین میتواند به تقویت اثرات داروی اصلی کمک کند، اگرچه شواهد قطعی کمتری نسبت به موارد تأیید شده دارد.
۴. اضطراب و اختلال استرس پس از سانحه
- توضیحات کاربردی: گاهی برای هدف قرار دادن علائم خاصی مانند فلاشبکهای شدید، کابوسها، یا بیقراری مرتبط با اختلال استرس پس از سانحه استفاده میشود.
- نکته بالینی: در این موارد، معمولاً به دلیل اثرات آرامبخش و توانایی آن در بهبود خواب تجویز میشود و یک خط اول درمان محسوب نمیشود.
ملاحظات ضروری برای پزشکان
- پایش متابولیک: الانزاپین دارای بالاترین خطر متابولیک در بین داروهای ضدروانپریشی آتیپیک است. پزشک موظف است قبل از شروع درمان و به صورت دورهای در طول درمان، قند خون ناشتا، پروفایل چربی (کلسترول و تریگلیسیرید) و وزن بیمار را به دقت پایش کند.
- افت فشار خون وضعیتی: به خصوص در شروع درمان و در بیماران مسن، پایش فشار خون هنگام تغییر وضعیت از حالت نشسته به ایستاده برای جلوگیری از زمین خوردن، حیاتی است.
- سندرم بدخیم نورولپتیک و دیسکینزی دیررس: علائم این دو عارضه نادر اما جدی باید به طور منظم بررسی شوند. در صورت مشاهده، قطع سریع دارو ضروری است.
