موارد مصرف رسمی و تأیید شده
کاربرد اصلی و تأیید شده ایزوترتینوئین توسط سازمانهای نظارتی بزرگ جهانی برای درمان نوع خاصی از آکنه شدید است که خطر عوارض روانی، فیزیکی و ایجاد جای زخم دائمی را در پی دارد.
آکنه ندولار شدید و مقاوم
ایزوترتینوئین به عنوان خط آخر درمان برای موارد زیر کاربرد دارد.
- آکنه کیستیک و ندولار: حضور چندین ندول التهابی (گرههای بزرگ با قطر ۵ میلیمتر یا بیشتر) که عمیقاً در پوست گسترش یافتهاند.
- مقاومت به درمان: عدم پاسخ مناسب یا تحمل نکردن درمانهای متعارف طولانیمدت، بهویژه درمان های سیستمیک آنتیبیوتیکها همراه با درمان موضعی
- عوارض جانبی روانی-اجتماعی: آکنهای که منجر به جای زخمهای دائمی یا اسکار قابل توجه یا مشکلات روانی-اجتماعی جدی مانند افسردگی و اضطراب شدید در بیمار شده است.
کاربردهای بالینی و موارد مصرف خارج از برچسب
ایزوترتینوئین به دلیل مکانیسم عمل منحصر به فرد خود در تعدیل تمایز سلولی، کاهش تولید سبوم، اثرات ضدالتهابی و تنظیم پاسخ ایمنی، در شرایط بالینی گستردهای به کار میرود. این کاربردها به صورت رسمی تأیید نشدهاند، اما شواهد قوی بالینی و پژوهشی، استفاده از آنها را توجیه میکند.
الف) اختلالات مرتبط با واحد پیلوسباسه
- روزاسه شدید و مقاوم: برای کنترل التهاب مقاوم، پاپولها و پوستولهای روزاسه به ویژه در موارد گرانولوماتوز که به درمانهای رایج مانند تتراسایکلینها یا مترونیدازول موضعی پاسخ ندادهاند معمولاً با دوزهای پایین شروع میشود.
- هیپرپلازی سباسه: جهت کاهش اندازه غدد سباسه بیش فعال که به صورت ضایعات پاپولار کوچک و زرد رنگ مخصوصا در صورت ظاهر میشوند.
- فولیکولیت گِرم منفی: در مواردی که آکنه یا فولیکولیت، متعاقب مصرف طولانیمدت آنتیبیوتیکها، با باکتریهای گِرم منفی ایجاد میشود.
- آکنه فورمینانس: شکل بسیار نادر و شدید آکنه که با علائم سیستمیک مانند تب و درد مفاصل همراه است. اغلب با شروع همزمان کورتیکواستروئیدهای سیستمیک و سپس ایزوترتینوئین
- پیودرما فاسیاله: نوعی اختلال نادر که با التهاب ناگهانی، شدید و گرههای دردناک در صورت مشخص میشود.
ب) اختلالات کراتینهسازی و سایر درماتوزهای نادر
- بیماری داریه: یک اختلال کراتینهسازی ارثی که با پاپولهای کراتوتیک در نواحی سبورئیک مشخص میشود. ایزوترتینوئین یک درمان نگهدارنده مؤثر است.
- پیتریازیس روبرا پیلاریس: یک اختلال التهابی مزمن که با پوستهریزی نارنجی-قرمز و کراتوز فولیکولی مشخص میشود.
- انواع شدید ایکتیوز : برای کاهش پوستهریزی شدید و ضخامت غیرطبیعی پوست در برخی از انواع مادرزادی و شدید این بیماری
- لیکن پلانیس فولیكولاریس و سلولیت دایسکا : در موارد مقاوم به درمان برای کنترل التهاب و جلوگیری از آلوپسی (ریزش مو) دائمی
ج) شیمیدرمانی پیشگیرانه
- پیشگیری از سرطانهای غیر ملانومی پوست: یکی از مهمترین کاربردهای خارج از برچسب، کاهش خطر عود یا ایجاد جدید کارسینوم سلول سنگفرشی و تا حدی کارسینوم سلول پایه در گروههای پرخطر زیر است:
- دریافتکنندگان پیوند عضو: بیمارانی که به دلیل مصرف داروهای سرکوبکننده ایمنی، خطر ابتلا به SCC در آنها به شدت افزایش مییابد.
- بیماری ژنتیکی گزرودرما پیگمنتوزوم : برای کاهش تومورهای پوستی متعدد.
د) درماتوزهای التهابی و گرانولوماتوز
- گرانولوم آنولار منتشر: در مواردی که ضایعات به صورت گسترده و مقاوم به درمانهای اولیه مانند استروئیدها یا نوردرمانی هستند.
- لوپوس اریتماتوز پوستی : در برخی موارد مقاوم به درمانهای سنتی مانند ضد مالاریاها، ایزوترتینوئین میتواند به کاهش ضایعات کمک کند.
- هیدرادنیت چرکی: در موارد خفیف تا متوسط مقاوم به درمان. در موارد شدید، اغلب به عنوان یک درمان نگهدارنده با دوز پایین پس از جراحی یا درمانهای بیولوژیک استفاده میشود.
هشدار تخصصی
مهمترین محدودیت درمانی ایزوترتینوئین، تراتوژنیسیتی قطعی و شدید آن است. در هر یک از کاربردهای فوق، رعایت کامل پروتکلهای کنترل بارداری، پایش دقیق آنزیمهای کبدی و پروفایل لیپیدی سرم، و ارزیابی سلامت روان بیمار الزامی است. دوز مصرفی در موارد خارج از برچسب معمولاً با دوزهای پایینتر مانند ۱۰ تا ۲۰ میلیگرم در روز و طولانیتر تنظیم میشود.
