قرص دونپزیل-سها چهارباغ 10 میلی گرم

موارد مصرف تأیید شده دونپزیل

دونپزیل یک داروی مهارکننده استیل‌کولین استراز قابل برگشت است که به طور خاص برای بهبود عملکرد شناختی در بیماری آلزایمر تأیید شده است.

۱. درمان بیماری آلزایمر 

کاربرد بالینی: دونپزیل برای درمان علامتی اختلال شناختی خفیف، متوسط و شدید ناشی از بیماری آلزایمر (AD) تأیید شده است. این دارو با هدف بهبود عملکرد شناختی، حافظه، توانایی انجام فعالیت‌های روزمره (ADLs) و رفتارهای غیرشناختی (مانند بی‌تفاوتی) تجویز می‌شود.
مکانیسم بالینی: در AD، کمبود انتقال‌دهنده عصبی استیل‌کولین در مغز، به‌ویژه در نواحی مربوط به حافظه و یادگیری، مشاهده می‌شود. دونپزیل با مهار آنزیم استیل‌کولین استراز، که مسئول تجزیه استیل‌کولین است، باعث افزایش سطح استیل‌کولین در شکاف سیناپسی می‌شود و در نتیجه، انتقال عصبی کولینرژیک را بهبود می‌بخشد.
نکته بالینی: دونپزیل درمان قطعی AD نیست و تنها یک داروی علائم‌درمان (Symptomatic) محسوب می‌شود. شروع درمان باید در اسرع وقت پس از تشخیص انجام شود و دوز باید به تدریج افزایش یابد (معمولاً با دوز ۵ میلی‌گرم شروع و پس از ۴-۶ هفته به ۱۰ میلی‌گرم افزایش می‌یابد؛ دوز ۲۳ میلی‌گرم برای موارد متوسط تا شدید).

۲. درمان زوال عقل عروقی (Vascular Dementia)

کاربرد بالینی: برخی منابع و دستورالعمل‌های بین‌المللی، استفاده از دونپزیل را برای درمان اختلال شناختی ناشی از بیماری‌های عروقی مغز (Vascular Cognitive Impairment - VCI)، به‌ویژه در مواردی که علائم ترکیبی با آلزایمر وجود دارد (زوال عقل مختلط)، توصیه می‌کنند.
تأیید نظارتی: اگرچه در همه کشورها به طور رسمی تأیید نشده است، اما شواهد بالینی متعددی اثربخشی آن را در بهبود زیرشاخه‌های شناختی مرتبط با ضایعات عروقی نشان داده‌اند.
مکانیسم بالینی: اگرچه مکانیسم اصلی آسیب در VCI ایسکمیک است، اما اختلالات کولینرژیک نیز در مسیرهای مرتبط وجود دارد. بهبود انتقال کولینرژیک با دونپزیل می‌تواند به جبران نسبی کمبودهای عملکردی مغز کمک کند.

موارد مصرف خارج از برچسب دونپزیل

این موارد کاربردهایی هستند که توسط نهادهای نظارتی به طور رسمی تأیید نشده‌اند، اما بر اساس شواهد بالینی و پژوهش‌های تخصصی در محیط‌های پزشکی استفاده می‌شوند.

۱. درمان زوال عقل در بیماری پارکینسون (PDD)

کاربرد بالینی: دونپزیل گاهی برای درمان اختلال شناختی در بیمارانی که دچار زوال عقل ناشی از بیماری پیشرفته پارکینسون هستند، تجویز می‌شود.
شواهد بالینی: این بیماری نیز با کمبود قابل توجه استیل‌کولین در بخش‌های خاصی از مغز همراه است. مطالعات نشان داده‌اند که دونپزیل می‌تواند در برخی بیماران PDD، بهبودهای خفیف تا متوسطی را در حوزه‌های توجه و عملکرد اجرایی ایجاد کند.
نکته احتیاطی: برخی دستورالعمل‌ها (مانند راهنمای NICE) ریواستیگمین را بر دونپزیل ترجیح می‌دهند، اما دونپزیل همچنان یک گزینه محسوب می‌شود.

۲. درمان زوال عقل در بیماری لِوی بادی (Dementia with Lewy Bodies - DLB)

کاربرد بالینی: زوال عقل لوی بادی به دلیل کمبود شدید کولینرژیک، به مهارکننده‌های کولین استراز بسیار خوب پاسخ می‌دهد. دونپزیل در این بیماران برای بهبود نوسانات شناختی، توهمات بینایی و اختلالات رفتاری توصیه می‌شود.
شواهد بالینی: شواهد قوی از اثربخشی در DLB وجود دارد. این بیماری یکی از بهترین پاسخ‌دهنده‌ها به این دسته دارویی است.

۳. اختلال شناختی خفیف (Mild Cognitive Impairment - MCI)

کاربرد بالینی: استفاده از دونپزیل در MCI (به ویژه نوع MCI آمنستیک که پیش‌درآمد AD محسوب می‌شود) برای تأخیر در تبدیل آن به بیماری آلزایمر کامل، مورد مطالعه قرار گرفته است.
نتیجه‌گیری بالینی: شواهد موجود نشان می‌دهد که دونپزیل ممکن است به طور موقت روند تبدیل MCI به AD را کند کند، اما تأیید قطعی برای استفاده روتین از آن در MCI وجود ندارد و مصرف آن معمولاً توصیه نمی‌شود، مگر در موارد خاص و با ریسک بالا.

۴. اختلالات عصبی-روانی متفرقه

کاربرد بالینی: در برخی مطالعات کوچک، اثربخشی دونپزیل در اختلالات دیگر شامل مولتیپل اسکلروزیس (MS) و اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) به دلیل نقش استیل‌کولین در حافظه و توجه، مورد بررسی قرار گرفته است.
شواهد بالینی: شواهد در این زمینه‌ها محدود و متناقض است و مصرف آن در این موارد به عنوان یک خط درمانی استاندارد توصیه نمی‌شود.