مدافینیل یک عامل بیدارکننده است که از نظر ساختار شیمیایی و فارماکولوژیک با محرکهای کلاسیک متفاوت است. این دارو با تقویت سطح هوشیاری بدون ایجاد اثرات جانبی شدید قلبی و عروقی یا وابستگی شدید، جایگاه ویژهای در نورولوژی و طب خواب پیدا کرده است.
موارد مصرف تایید شدهمدافینیل توسط سازمانهای نظارتی بینالمللی برای مدیریت اختلالات شدید خواب که منجر به خوابآلودگی مفرط روزانه میشوند، تایید شده است.
نارکولپسی یا حمله خواب
- مدافینیل خط اول درمان برای بهبود بیداری در بیماران مبتلا به نارکولپسی است. این دارو به طور موثری تعداد حملات خواب روزانه را کاهش میدهد. برخلاف آمفتامینها، مدافینیل باعث بازگشت شدید خوابآلودگی پس از اتمام اثر دارو نمیشود و تداخل کمتری با ساختار خواب شبانه بیمار دارد.
اختلال خواب ناشی از نوبتکاری
- برای افرادی که به دلیل برنامههای کاری چرخشی یا شبانه دچار بیخوابی در زمان خواب و خوابآلودگی شدید در زمان کار هستند، مدافینیل تجویز میشود. مصرف دارو حدود یک ساعت قبل از شروع نوبت کاری میتواند عملکرد شناختی و سطح هوشیاری فرد را در طول ساعات کار به طور قابل توجهی بهبود بخشد.
سندرم آپنه انسدادی خواب
- در بیمارانی که با وجود استفاده از دستگاه فشار مثبت مداوم راههای هوایی همچنان از خوابآلودگی شدید روزانه رنج میبرند، مدافینیل به عنوان درمان کمکی تجویز میشود. پزشکان باید دقت کنند که این دارو جایگزینی برای درمان اصلی آپنه نیست و تنها برای مدیریت علامتی خستگی مفرط به کار میرود.
موارد مصرف خارج برچسببه دلیل اثرات منحصر به فرد مدافینیل بر تمرکز و خستگی، این دارو در بسیاری از شرایط بالینی دیگر نیز به صورت خارج برچسب مورد استفاده قرار میگیرد.
خستگی ناشی از بیماری اماس
- یکی از رایجترین کاربردهای خارج برچسب مدافینیل، مدیریت خستگی ناتوانکننده در بیماران مبتلا به اماس است. مطالعات بالینی نشان میدهند که این دارو میتواند کیفیت زندگی این بیماران را با افزایش سطح انرژی روزانه بهبود بخشد، هرچند نتایج در همه بیماران یکسان نیست.
اختلال کمتوجهی و بیشفعالی
- در بزرگسالانی که به محرکهای کلاسیک پاسخ نمیدهند یا دچار عوارض جانبی شدید قلبی با آنها میشوند، مدافینیل گاهی به عنوان جایگزین تجویز میشود. این دارو با افزایش سطح دوپامین در شکاف سیناپسی به بهبود تمرکز و کنترل تکانه کمک میکند.
خستگی ناشی از سرطان و درمانهای انکولوژی
- در بیماران مبتلا به سرطان که دچار خستگی مزمن ناشی از خود بیماری یا شیمیدرمانی هستند، مدافینیل برای بهبود عملکرد روزانه و کاهش بار خستگی روانی تجویز میگردد.
افسردگی مقاوم به درمان
- مدافینیل گاهی به عنوان درمان کمکی همراه با داروهای ضد افسردگی اصلی برای بیمارانی که دچار کندی روانی-حرکتی، خستگی مفرط و خوابآلودگی ناشی از افسردگی هستند، به کار میرود تا سرعت پاسخ به درمان افزایش یابد.
نکات کاربردی و بالینی برای پزشک - مکانیسم اثر متمایز: مدافینیل بر خلاف محرکهای دیگر، اثر خود را بیشتر از طریق هیپوتالاموس و تاثیر بر سیستم اورکسین و مهار بازجذب دوپامین اعمال میکند که منجر به پتانسیل سوءمصرف بسیار کمتری میشود.
- تداخل با پیشگیری از بارداری: پزشک باید به بیماران زن هشدار دهد که مدافینیل باعث القای آنزیمهای کبدی شده و میتواند اثربخشی قرصهای ضد بارداری هورمونی را به شدت کاهش دهد. این اثر تا یک ماه پس از قطع دارو نیز باقی میماند.
- واکنشهای پوستی نادر اما جدی: اگرچه نادر است، اما بروز بثورات پوستی شدید مانند سندرم استیونس-جانسون گزارش شده است. در صورت مشاهده هرگونه ضایعه پوستی، دارو باید فوراً قطع شود.
- پایش قلبی: اگرچه اثرات قلبی آن ناچیز است، اما در بیماران با سابقه بیماریهای ایسکمیک قلبی یا بزرگ شدن بطن چپ، تجویز باید با احتیاط و مانیتورینگ فشار خون صورت گیرد.
