اکسید روی یک ترکیب معدنی با خواص قابض، محافظ و تسکین دهنده است که عمدتاً به عنوان یک سد فیزیکی در برابر تحریکات پوستی عمل می‌کند. آگاهی از کاربردهای بالینی آن برای پزشک در تجویز مناسب کرم‌ها، پمادها و لوسیون‌های موضعی ضروری است.
۱. موارد مصرف تأیید شده
موارد تأیید شده برای اکسید روی عمدتاً شامل حفاظت از پوست و درمان تحریکات سطحی است.
الف) درمان و پیشگیری از بثورات ناشی از پوشک
- توضیح کاربردی: اکسید روی یک سد رطوبتی فیزیکی ایجاد می‌کند که از تماس مستقیم پوست حساس نوزاد با رطوبت و آنزیم‌های موجود در ادرار و مدفوع جلوگیری می‌کند. این سد همچنین به بهبود پوست تحریک شده اجازه می‌دهد.
- نکته بالینی: پزشک باید توصیه کند که پماد را با هر بار تعویض پوشک و به ویژه در هنگام خواب یا قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض رطوبت، به صورت یک لایه ضخیم روی پوست تمیز و خشک استفاده شود. غلظت‌های بالاتر (مثلاً ۴۰ درصد) برای درمان بثورات شدیدتر مؤثرتر هستند.
ب) محافظت در برابر آفتاب (ضد آفتاب فیزیکی)
- توضیح کاربردی: اکسید روی یک فیلتر فرابنفش فیزیکی با طیف گسترده است. این ماده با جذب و بازتاباندن اشعه‌های فرابنفش، پوست را در برابر سوختگی و آسیب‌های ناشی از نور خورشید محافظت می‌کند.
- نکته بالینی: برای بیمارانی که پوست حساس دارند یا به فیلترهای شیمیایی ضد آفتاب واکنش نشان می‌دهند، اکسید روی یک گزینه عالی است. توصیه شود که لایه ضخیمی از آن به طور یکنواخت روی پوست مالیده شود.
ج) تسکین تحریکات جزئی پوستی و سوختگی‌های سطحی
- توضیح کاربردی: اکسید روی به دلیل خاصیت قابض خود، پروتئین‌های پوست را رسوب می‌دهد و باعث خشک شدن و سفت شدن بافت می‌شود. این اثر برای تسکین خارش و کاهش ترشحات ناشی از بریدگی‌های جزئی، خراش‌ها، و سوختگی‌های سطحی کوچک مفید است.
- نکته بالینی: در استفاده برای زخم، باید از استعمال روی زخم‌های عمیق یا سوراخ شده خودداری شود، مگر به دستور پزشک. در موارد سوختگی درجه یک، به تسکین درد و جلوگیری از عفونت کمک می‌کند.
د) درمان علائم هموروئید (بواسیر) و تحریکات مقعدی
- توضیح کاربردی: در فرم شیاف یا پماد موضعی، اکسید روی به عنوان یک محافظ و قابض عمل کرده و به کاهش سوزش و خارش ناشی از هموروئید و سایر تحریکات ناحیه رکتوم کمک می‌کند.
۲. موارد مصرف خارج برچسب
این موارد توسط سازمان‌های نظارتی بزرگ به صورت رسمی تأیید نشده‌اند، اما شواهد بالینی و استفاده گسترده از آن‌ها در درماتولوژی پشتیبان این کاربردها هستند.
الف) مدیریت آکنه و روزاسه التهابی
- توضیح کاربردی: به دلیل خاصیت ضد التهابی و تنظیم کننده چربی، اکسید روی موضعی در ترکیب با سایر مواد فعال می‌تواند به کاهش التهاب و قرمزی ناشی از آکنه و روزاسه کمک کند.
- نکته بالینی: اکسید روی خاصیت ضدمیکروبی نیز دارد و برای مدیریت ضایعات التهابی می‌تواند بخشی از رژیم درمانی موضعی باشد.
ب) درماتیت سبورئیک و شوره سر
- توضیح کاربردی: پیریتیون زینک (یک مشتق از اکسید روی) یک جزء رایج در شامپوهای ضد شوره است که در واقع برای مدیریت درماتیت سبورئیک پوست سر و شوره استفاده می‌شود. اکسید روی با اثر ضد قارچ و ضد التهابی خفیف به کنترل عامل قارچی کمک می‌کند.
- نکته بالینی: تجویز این ترکیب به خصوص در شامپوها برای کاهش پوسته ریزی و خارش پوست سر مفید است.
ج) درمان کمکی در زگیل‌های معمولی
- توضیح کاربردی: برخی مطالعات نشان داده‌اند که پمادهای حاوی غلظت بالای اکسید روی می‌توانند در درمان موضعی زگیل‌های مقاوم به درمان (از طریق مکانیسم ایمونولوژیک یا ایجاد تحریک) مؤثر باشند.
- نکته بالینی: اگرچه اکسید روی به تنهایی درمان خط اول نیست، اما در پروتکل‌های ترکیبی برای زگیل‌های معمولی، به‌ویژه در کودکان، مورد توجه قرار گرفته است.
د) اگزما و درماتیت تماسی
- توضیح کاربردی: در مدیریت فازهای حاد و تحت حاد اگزما و درماتیت تماسی، اکسید روی با ایجاد یک سد محافظ، از تحریک بیشتر پوست آسیب دیده جلوگیری کرده و به کاهش خارش و التهاب کمک می‌کند.
- نکته بالینی: در موارد شدید، معمولاً پس از استفاده اولیه کورتیکواستروئیدهای موضعی برای کنترل التهاب، از پماد اکسید روی به عنوان یک لایه محافظ طولانی‌مدت استفاده می‌شود.
