داروی لاکتولوز یک دی‌ساکارید سنتتیک است که به سختی جذب می‌شود و در روده بزرگ توسط باکتری‌ها تجزیه می‌شود. موارد مصرف این دارو به عنوان یک مسهل اسموتیک و یک عامل کاهنده آمونیاک به شرح زیر است:
موارد مصرف تأیید شده (برچسب‌دار) لاکتولوز
۱. درمان یبوست مزمن
- توضیحات کاربردی و بالینی: لاکتولوز به عنوان یک مسهل اسموتیک برای درمان علامتی یبوست مزمن کاربرد دارد.
- مکانیسم عمل: این دارو در روده کوچک جذب نمی‌شود و به صورت دست‌نخورده به روده بزرگ می‌رسد. در آنجا توسط باکتری‌های کولون به اسیدهای آلی با وزن مولکولی پایین (مانند اسید لاکتیک و اسید استیک) تجزیه می‌شود. این اسیدها باعث کاهش پی‌اچ (اسیدی شدن) محتوای روده و افزایش فشار اسمزی می‌شوند.
- اثر بالینی: افزایش فشار اسمزی و اسیدی شدن محتویات روده، آب و الکترولیت‌ها را به داخل روده می‌کشد. این فرآیند باعث نرم شدن مدفوع و افزایش حجم مدفوع می‌شود که به نوبه خود، پریستالسیس (حرکات دودی روده) را تحریک کرده و دفع مدفوع را تسهیل می‌کند.
- نکته بالینی: اثر کامل لاکتولوز برای ایجاد یک اجابت مزاج طبیعی ممکن است ۲۴ تا ۴۸ ساعت طول بکشد.
۲. پیشگیری و درمان انسفالوپاتی پورتوسیستمیک (HE)
- توضیحات کاربردی و بالینی: لاکتولوز در پیشگیری و درمان انسفالوپاتی کبدی (از جمله مراحل پره‌کما و کما) در بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن کبدی (سیروز) خط اول درمان محسوب می‌شود.
- مکانیسم عمل: این مصرف، اهمیت اصلی لاکتولوز است و با دو مکانیسم عمده عمل می‌کند:
- کاهش تولید آمونیاک: لاکتولوز پی‌اچ کولون را کاهش داده و محیط اسیدی ایجاد می‌کند. در این محیط، آمونیاک خنثی و قابل جذب NH_3 به یون آمونیوم قابل دفع و غیرقابل جذب NH_4 تبدیل می‌شود (تله یونی).
- افزایش دفع آمونیاک: خاصیت مسهلی لاکتولوز، باعث تسریع تخلیه روده و در نتیجه دفع سریع‌تر آمونیوم به دام افتاده و سایر سموم نیتروژنی از بدن می‌شود، که منجر به کاهش سطح آمونیاک خون می‌گردد.
- هدف بالینی: هدف درمانی در این مورد، دستیابی به ۲ تا ۳ بار اجابت مزاج نیمه‌جامد در روز است تا از تجمع آمونیاک جلوگیری شود. بهبود وضعیت ذهنی و بالینی بیمار همراه با کاهش سطح آمونیاک خون، نشان‌دهنده اثربخشی درمان است.
موارد مصرف خارج برچسب (Off-Label) لاکتولوز
اگرچه موارد زیر توسط سازمان‌های نظارتی بزرگ (مانند سازمان غذا و داروی آمریکا) به طور رسمی تأیید نشده‌اند، اما شواهد بالینی و مطالعات متعدد، کاربرد آن‌ها را پشتیبانی می‌کنند:
۱. اثر پره‌بیوتیک
- توضیحات کاربردی و بالینی: در دوزهای پایین، لاکتولوز به عنوان یک پره‌بیوتیک عمل می‌کند؛ یعنی یک سوبسترای غذایی برای باکتری‌های مفید روده.
- مکانیسم عمل: لاکتولوز رشد باکتری‌های مفید پروبیوتیک (مانند بیفیدوباکتریوم و لاکتوباسیلوس) را در روده بزرگ تحریک می‌کند. این اثر پره‌بیوتیک می‌تواند به بهبود سلامت کلی دستگاه گوارش و افزایش تولید متابولیت‌های مفید (مانند اسیدهای چرب کوتاه زنجیر) کمک کند.
- نکته بالینی: این خاصیت پره‌بیوتیک در دوزهای پایین‌تر از دوزهای مسهلی دیده می‌شود و می‌تواند اثرات مثبتی بر جذب مواد معدنی (مانند کلسیم و منیزیم) نیز داشته باشد.
۲. آمادگی روده برای کولونوسکوپی یا جراحی
- توضیحات کاربردی و بالینی: لاکتولوز، به تنهایی یا در ترکیب با سایر مواد، در برخی پروتکل‌ها برای پاکسازی روده قبل از انجام کولونوسکوپی یا پروسیجرهای جراحی استفاده می‌شود.
- مکانیسم عمل: در این موارد از خاصیت قوی مسهلی لاکتولوز برای تخلیه سریع و کامل محتویات روده استفاده می‌شود.
- نکته بالینی: اگرچه پلی‌اتیلن گلیکول اغلب استاندارد طلایی است، اما مطالعاتی وجود دارند که تحمل بهتر و پذیرش بالاتر لاکتولوز را به عنوان یک جایگزین یا مکمل در آماده‌سازی روده نشان داده‌اند. با این حال، استفاده از محلول‌های غیر قابل تخمیر برای جلوگیری از تجمع گاز هیدروژن در صورت استفاده از الکتروکوتر، ارجح است.
