کوتیاپین یک داروی ضدروانپریشی (آنتیسایکوتیک) نسل دوم (غیرمعمول) است که کاربردهای گستردهای در روانپزشکی دارد. این دارو از طریق تعدیل فعالیت انتقالدهندههای عصبی، به ویژه دوپامین و سروتونین، عمل میکند. توجه به تنوع فرمولاسیونهای این دارو، از جمله آزادسازی فوری (IR) و آزادسازی طولانیمدت (ER)، در تنظیم دوز و زمانبندی برای دستیابی به اثربخشی و تحملپذیری مطلوب بسیار حائز اهمیت است.
موارد مصرف تأیید شده موارد مصرف تأیید شده کوتیاپین که توسط سازمانهای نظارتی بزرگ (مانند FDA) مشخص شدهاند، عبارتند از:
۱. درمان اسکیزوفرنی
- کوتیاپین IR و ER: این دارو برای درمان حاد و نگهدارنده اسکیزوفرنی در بزرگسالان و نوجوانان (۱۳ تا ۱۷ سال) تأیید شده است.
- نکته کاربردی: اثربخشی کوتیاپین در کاهش علائم مثبت (مانند هذیان و توهم) و علائم منفی (مانند بیانگیزگی و فقر کلام) ثابت شده است. برای بسیاری از بیماران، اثر آرامبخشی اولیه (سدیشن) به خصوص در دوزهای پایین، میتواند در مدیریت بیقراری و اضطراب حاد کمککننده باشد. فرمولاسیون ER اغلب برای تسهیل پایبندی به درمان و کاهش نوسانات غلظت پلاسمایی در طول روز ترجیح داده میشود.
۲. درمان اختلال دوقطبی
کوتیاپین در موارد زیر برای اختلال دوقطبی تأیید شده است:
- دوره شیدایی (مانیا) حاد: برای درمان حاد حملات شیدایی یا مختلط مرتبط با اختلال دوقطبی در بزرگسالان و کودکان/نوجوانان (۱۰ تا ۱۷ سال). میتواند به صورت تکدرمانی یا در ترکیب با لیتیوم یا والپروات استفاده شود.
- دوره افسردگی دوقطبی حاد: کوتیاپین (معمولاً با فرمولاسیون ER) به عنوان تکدرمانی برای درمان دورههای افسردگی مرتبط با اختلال دوقطبی در بزرگسالان تأیید شده است.
- درمان نگهدارنده (پیشگیری از عود): کوتیاپین در ترکیب با تثبیتکنندههای خلق (مانند لیتیوم یا والپروات) برای درمان نگهدارنده اختلال دوقطبی نوع ۱ برای جلوگیری از عود شیدایی، مختلط یا افسردگی تأیید شده است.
- نکته کاربردی: کوتیاپین به دلیل اثرات ضدافسردگی مستقل، گزینهای مهم برای درمان افسردگی دوقطبی است، جایی که استفاده از داروهای ضدافسردگی معمول میتواند خطر تغییر فاز به شیدایی را افزایش دهد. دوزهای پایین تا متوسط برای افسردگی دوقطبی (معمولاً ۳۰۰ میلیگرم) استفاده میشوند.
موارد مصرف خارج برچسب کوتیاپین به طور گسترده برای شرایطی غیر از موارد تأیید شده مورد استفاده قرار میگیرد، که بر اساس شواهد بالینی و گایدلاینهای درمانی رایج هستند:
۱. اختلالات اضطرابی شدید
- اختلال اضطراب فراگیر (GAD) یا اختلال هراس: گاهی اوقات در موارد مقاوم به درمان یا در بیمارانی که تحمل یا پاسخ مناسبی به خطوط اول درمان (مانند مهارکنندههای بازجذب سروتونین انتخابی یا SSRIs) ندارند، به دوزهای پایین کوتیاپین به دلیل خاصیت آرامبخشی و ضداضطرابیاش روی آورده میشود.
- نکته کاربردی: استفاده از کوتیاپین در این موارد معمولاً در دوزهای پایین (مثلاً ۲۵ تا ۱۵۰ میلیگرم هنگام خواب) و بیشتر به عنوان یک عامل کمکی است. پزشک باید در مورد عوارض جانبی متابولیک (افزایش وزن و دیسلیپیدمی) و احتمال وابستگی در درازمدت برای خواب محتاط باشد.
۲. اختلال وسواس جبری (OCD) مقاوم به درمان
- کوتیاپین میتواند به عنوان داروی کمکی برای بیمارانی که به داروهای خط اول (SSRIها در دوزهای بالا) پاسخ مناسبی نمیدهند، به کار رود.
- نکته کاربردی: این استفاده بر اساس فرضیه نقش دوپامین در پاتوفیزیولوژی OCD است. شواهد بالینی محدودتر از سایر مصارف خارج برچسب است و معمولاً در موارد شدید و غیرپاسخگو رزرو میشود.
۳. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)
- گاهی برای کنترل علائم برجسته، نفوذی و بیخوابی مرتبط با PTSD استفاده میشود.
- نکته کاربردی: میتواند به ویژه در کاهش کابوسهای شبانه و بهبود کیفیت خواب در برخی بیماران با PTSD مفید باشد. با این حال، اثربخشی آن به طور قطعی برای درمان علائم اصلی PTSD ثابت نشده است و باید به عنوان یک افزودنی در نظر گرفته شود.
۴. اختلال شخصیت مرزی (BPD)
- برای مدیریت علائم نوسانات خلقی شدید، تکانشگری و اختلالات شناختی/ادراکی که اغلب در این بیماران مشاهده میشود، استفاده میشود.
- نکته کاربردی: کوتیاپین میتواند به تثبیت خلق و کاهش دیسفوریا (خلق ناخوشایند) کمک کند، اما باید به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی جامع شامل رواندرمانی استفاده شود.
۵. بیخوابی
- به دلیل خواص آنتیهیستامینی قوی، کوتیاپین (به خصوص فرمولاسیون IR در دوزهای بسیار پایین، مثلاً ۲۵ تا ۱۰۰ میلیگرم) به طور شایع برای درمان بیخوابی مورد استفاده قرار میگیرد.
- نکته کاربردی: استفاده از کوتیاپین صرفاً برای بیخوابی، به ویژه در دوزهای بالا، به دلیل خطر عوارض جانبی متابولیک و حرکتی، به طور کلی توصیه نمیشود. بسیاری از متخصصان توصیه میکنند که از این دارو برای بیخوابی تنها زمانی استفاده شود که بیخوابی به دلیل یک اختلال روانی اولیه (مانند افسردگی یا اضطراب) باشد و خطرات آن بر مزایای آن ارجح نباشد.
ملاحظات بالینی مهم برای پزشکان
- نظارت متابولیک: کوتیاپین ریسک بالایی برای افزایش وزن، دیسلیپیدمی و افزایش قند خون/دیابت دارد. نظارت منظم بر وزن، دور کمر، فشار خون، چربیهای خون (پروفایل لیپیدی) و گلوکز ناشتا (یا هموگلوبین A1c) ضروری است.
- عوارض قلبی: کوتیاپین میتواند باعث طولانی شدن فاصله QT در الکتروکاردیوگرام شود، هرچند که این خطر در مقایسه با برخی آنتیسایکوتیکهای دیگر کمتر است. باید در بیماران با سابقه آریتمی یا مصرف همزمان داروهای طولانیکننده QT احتیاط شود.
- افت فشار خون وضعیتی: به دلیل اثر آنتاگونیستی آلفا-۱ آدرنرژیک، به ویژه در شروع درمان و افزایش دوز، خطر افت فشار خون وضعیتی و سرگیجه وجود دارد. تنظیم دوز باید با افزایش آهسته صورت گیرد.
- سدیشن: این عارضه شایع، به خصوص در فرمولاسیون IR، باید در زمانبندی دوز (معمولاً هنگام خواب) لحاظ شود و بیماران از فعالیتهایی که نیاز به هوشیاری کامل دارند، منع شوند.
دکتر مروارید عالیشاه - بورد تخصصی اعصاب و روان ( روانپزشک )- فلوشیپ فوق تخصصی سایکوسوماتیک ( روان تنی ) (1399/2/1)
من ۱۵ سالمه میتونم از سروتیاپین ۲۵ استفاده کنم ؟؟
سلام مشکلتون چیه؟