گلیبنکلامید، از دسته سولفونیل اورههای نسل دوم است که با تحریک سلولهای بتا در لوزالمعده، ترشح انسولین را افزایش داده و در نتیجه قند خون را کاهش میدهد. این دارو به دلیل توان بالا و هزینه کم، همچنان در بسیاری از پروتکلهای درمانی به کار میرود.
۱. موارد مصرف تأیید شده
الف. دیابت نوع ۲ بزرگسالان
- کاربرد بالینی: گلیبنکلامید به عنوان یک درمان کمکی همراه با رژیم غذایی مناسب و ورزش، برای بهبود کنترل قند خون در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع ۲ تجویز میشود.
توضیحات کاربردی برای پزشک:
- خط دوم درمان: این دارو معمولاً به عنوان جایگزینی برای متفورمین در بیمارانی که متفورمین را تحمل نمیکنند یا منع مصرف دارند، و یا به عنوان یک ترکیب درمانی به همراه متفورمین، در صورتی که متفورمین به تنهایی کنترل قند خون کافی را فراهم نکند، در نظر گرفته میشود.
- مکانیسم عمل: گلیبنکلامید با مسدود کردن کانالهای پتاسیم حساس به آدنوزین تریفسفات در سلولهای بتا، باعث دپلاریزاسیون و ورود کلسیم و در نهایت ترشح انسولین میشود. این عمل برای اثربخشی نیازمند وجود سلولهای بتای عملکردی در لوزالمعده است.
- نکته دوزبندی: اگرچه دوزهای تا ۲۰ میلیگرم در روز برای آن تأیید شده، اما شواهد بالینی نشان میدهند که دوزهای بالاتر از ۱۰ میلیگرم در روز معمولاً افزایش قابل توجهی در اثربخشی کاهش قند خون ایجاد نمیکنند و تنها خطر افت قند خون را بالا میبرند. بنابراین، پزشک باید از افزایش دوزهای غیرضروری پرهیز کند.
ب. دیابت بارداری
- کاربرد بالینی: گلیبنکلامید در برخی دستورالعملهای بالینی، به عنوان یک جایگزین خوراکی برای انسولین در مدیریت دیابت بارداری (که معمولاً در سه ماهه دوم و سوم تشخیص داده میشود) مطرح شده است.
توضیحات کاربردی برای پزشک:
- احتیاط در بارداری: با وجود مطالعات متعدد، همچنان انسولین به عنوان استاندارد طلایی و خط اول درمان دیابت بارداری در نظر گرفته میشود. با این حال، گلیبنکلامید میتواند در مواردی که بیمار از تزریق انسولین امتناع میکند یا دسترسی به آن محدود است، تحت نظارت دقیق استفاده شود.
- نکات مربوط به جنین: مطالعات نشان دادهاند که گلیبنکلامید، بر خلاف نسل اول سولفونیل اورهها، به میزان کمتری از جفت عبور میکند. با این حال، پزشک باید خطر افزایش وزن نوزاد و احتمال افت قند خون نوزادی پس از زایمان را مد نظر قرار دهد.
۲. موارد مصرف خارج از برچسب
الف. دیابت نوزادی وابسته به جهش ژنی
- کاربرد بالینی: گلیبنکلامید برای درمان دیابت نوزادی، به خصوص آن دسته که ناشی از جهشهای فعالکننده در ژنهای کانال پتاسیم (مانند زیرواحد ۶.۲ کانال پتاسیم) هستند، به صورت خارج از برچسب و بر اساس دادههای ژنتیکی و بالینی استفاده میشود.
توضیحات کاربردی برای پزشک:
- پزشکی دقیق: کشف این جهشها، گلیبنکلامید را به یک نمونه موفق از "پزشکی دقیق" در دیابت تبدیل کرد. در این نوع دیابت، سلولهای بتای لوزالمعده انسولین تولید میکنند، اما جهش ژنی باعث بسته شدن دائمی کانالهای پتاسیم و جلوگیری از ترشح انسولین میشود.
- تغییر رژیم درمانی: در این بیماران، گلیبنکلامید میتواند جایگزین رژیمهای درمانی مبتنی بر انسولین شود و کنترل متابولیک بسیار عالی را فراهم کند. این کاربرد، اثربخشی و ایمنی خود را در این زیرگروه ژنتیکی خاص ثابت کرده است.
- فرمولاسیون: به دلیل ماهیت این بیماری در نوزادان و کودکان، گاهی اوقات از فرمولاسیونهای خوراکی مایع گلیبنکلامید، که برای این منظور توسعه داده شدهاند، استفاده میشود.