داروی تئوفیلین جی یک ترکیب دارویی شامل دو جزء فعال است: تئوفیلین (یک متیلزانتین با خاصیت برونکودیلاتوری یا گشادکنندگی برونش) و گایافنزین (یک اکسپکتورانت یا خلطآور). درک مکانیسم اثر سینرژیک این دو ماده برای مدیریت صحیح بیماران تنفسی ضروری است. تئوفیلین با مهار آنزیم فسفودیاستراز و آنتاگونیسم گیرندههای آدنوزین باعث شل شدن عضلات صاف مجاری تنفسی میشود، در حالی که گایافنزین با افزایش حجم و کاهش ویسکوزیته ترشحات مجاری تنفسی، تخلیه خلط را تسهیل میکند.
۱. موارد مصرف تایید شده
درمان علامتی آسم برونشیال مزمن
- تئوفیلین جی برای تسکین علائم آسم در بیمارانی که همزمان دچار تنگی نفس و ترشحات غلیظ تنفسی هستند، کاربرد دارد. اگرچه امروزه بتا-آگونیستهای استنشاقی و کورتیکواستروئیدها خط اول درمان هستند، اما این دارو در بیمارانی که توانایی استفاده صحیح از اسپریها را ندارند یا به درمانهای استنشاقی پاسخ کافی نمیدهند، به عنوان درمان نگهدارنده برای کنترل برونکواسپاسم برگشتپذیر استفاده میشود. اثر خلطآور گایافنزین در این بیماران به پاکسازی راههای هوایی از موکوس کمک میکند.
مدیریت بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD)
- یکی از موارد مصرف اصلی این ترکیب، کنترل علائم در بیماران مبتلا به برونشیت مزمن و آمفیزم است. در برونشیت مزمن که با تولید خلط فراوان و چسبنده همراه است، جزء گایافنزین با کاهش کشش سطحی ترشحات و افزایش هیدراتاسیون مجاری تنفسی، تخلیه خلط را بهبود میبخشد. همزمان، تئوفیلین با بهبود کلیرانس موکوسیلیاری (حرکت مژکهای تنفسی) و گشاد کردن برونشها، تهویه ریوی را تسهیل کرده و به کاهش به دام افتادن هوا در ریه کمک میکند.
تسکین برونکواسپاسم همراه با سرفه خلطدار
- در شرایط بالینی که بیمار دچار اسپاسم راههای هوایی ناشی از تحریکات محیطی یا عفونتهای تنفسی تحتانی است و همزمان سرفههای غیرموثر (به دلیل غلظت بالای خلط) دارد، این ترکیب دوگانه میتواند مفید باشد. تئوفیلین با کاهش حساسیت مرکز تنفسی به دیاکسید کربن و تقویت انقباض دیافراگم، به بهبود مکانیک تنفس کمک میکند.
۲. موارد مصرف Off-Lableاین بخش شامل کاربردهایی است که در برچسب رسمی دارو ذکر نشده است، اما بر اساس شواهد بالینی، مقالات و تجربه پزشکان، ممکن است برای جزء تئوفیلین موجود در این دارو در نظر گرفته شود. توجه بالینی: هنگام تجویز این دارو برای موارد زیر، باید به حضور جزء گایافنزین و عوارض احتمالی آن نیز توجه داشت.
درمان کمکی در آپنه نوزادان نارس (با احتیاط شدید)
- تئوفیلین به عنوان محرک تنفسی در نوزادان نارس برای کاهش دفعات آپنه (قطع تنفس) استفاده میشود. مکانیسم آن شامل تحریک مرکز تنفسی در ساقه مغز است. با این حال، استفاده از فرم ترکیبی (همراه با گایافنزین) در نوزادان معمول نیست و معمولاً از تئوفیلین خالص یا کافئین سیترات استفاده میشود. اما در برخی متون قدیمی یا در صورت عدم دسترسی به فرم خالص، ممکن است با در نظر گرفتن ریسکها مد نظر قرار گیرد.
بهبود حس بویایی (آنوسمی)
- برخی مطالعات بالینی محدود نشان دادهاند که تئوفیلین میتواند در درمان از دست دادن حس بویایی یا کاهش آن (هیپوسمی) موثر باشد. مکانیسم پیشنهادی، مهار فسفودیاستراز و افزایش سطح آدنوزین مونوفسفات حلقوی در مخاط بویایی است که ممکن است به رشد یا عملکرد نورونهای بویایی کمک کند. این کاربرد هنوز به طور گسترده تایید نشده و دوزهای پایینتری نسبت به دوزهای ریوی مد نظر است.
پیشگیری از نفروپاتی ناشی از مواد حاجب (کنتراست)
- تئوفیلین به عنوان آنتاگونست گیرنده آدنوزین، ممکن است در پیشگیری از آسیب حاد کلیوی ناشی از مواد حاجب رادیولوژی در بیمارانی که در معرض خطر بالا هستند، نقش داشته باشد. آدنوزین نقش مهمی در انقباض عروق کلیوی پس از تزریق ماده حاجب دارد و تئوفیلین میتواند با مسدود کردن این اثر، جریان خون کلیوی را حفظ کند.
برادیکاردی علامتی (در موارد خاص)
- به دلیل اثرات کرونوتروپیک مثبت تئوفیلین (افزایش ضربان قلب)، گاهی در بیمارانی که دچار برادیکاردی هستند و به درمانهای استاندارد (مانند آتروپین) پاسخ ندادهاند، به ویژه در بیماران با آسیب نخاعی یا پس از پیوند قلب که عصبدهی قلب مختل شده است، به عنوان یک گزینه درمانی مد نظر قرار میگیرد.
نکته مهم بالینی برای پزشکان:تئوفیلین دارای پنجره درمانی بسیار باریکی است (معمولاً ۱۰ تا ۲۰ میکروگرم در میلیلیتر). متابولیسم آن کبدی (سیتوکروم P450) بوده و تداخلات دارویی فراوانی (مانند سیپروفلوکساسین، اریترومایسین، سایمتیدین و داروهای ضدتشنج) دارد که میتواند سطح سرمی آن را به سرعت به حد توکسیک برساند. پایش سطح سرمی تئوفیلین در درمانهای طولانیمدت توصیه میشود.