بتامتازون یک کورتیکواستروئید قوی با اثر ضد التهابی و سرکوبکننده سیستم ایمنی است و در اشکال مختلف (خوراکی، تزریقی و موضعی) برای درمان طیف گستردهای از بیماریها استفاده میشود.
۱. موارد مصرف تأیید شده (توضیحات کاربردی برای پزشک)
بتامتازون به عنوان یک گلوکوکورتیکوئید، برای درمان اختلالاتی که نیاز به اثرات ضد التهابی یا سرکوب سیستم ایمنی دارند، استفاده میشود.
الف) درمان اختلالات التهابی و خودایمنی (به صورت سیستمیک و موضعی)
اختلالات پوستی حساس به کورتیکواستروئید:
- توضیح بالینی: این دارو در فرم موضعی (کرم، پماد، لوسیون) برای تسکین التهاب، قرمزی، خارش و پوستهریزی ناشی از بیماریهایی مانند اگزما، درماتیت و پسوریازیس تجویز میشود. بتامتازون معمولاً یک کورتیکواستروئید با قدرت بالا تا فوقالعاده بالا دستهبندی میشود و برای ضایعات ضخیم و پرفولیکول، پماد به دلیل ماهیت پوشانندگی (Occlusive) خود مؤثرتر است.
بیماریهای روماتیسمی:
- توضیح بالینی: در موارد التهاب حاد یا تشدید بیماریهای مزمن مانند آرتریت روماتوئید، استئوآرتریت پس از ضربه، و آرتریت پسوریاتیک، برای کاهش سریع درد و التهاب استفاده میشود. شکل تزریق داخل مفصلی بتامتازون (برای مثال در بورسیتها و التهاب تاندون) یک روش رایج برای هدف قرار دادن التهاب موضعی است.
اختلالات آلرژیک حاد و شدید:
- توضیح بالینی: برای کنترل واکنشهای آلرژیک شدید و ناتوانکننده که به درمانهای معمول پاسخ ندادهاند، از جمله آسم برونشیال شدید، رینیت آلرژیک فصلی یا دائمی، و واکنشهای حساسیت دارویی. در شرایط حاد، اغلب به صورت تزریقی استفاده میشود.
اختلالات غدد درونریز:
- توضیح بالینی: به عنوان درمان جایگزین (جایگزینی هورمون) در موارد نارسایی حاد آدرنال یا هیپرپلازی مادرزادی آدرنال، که در آن نیاز به جبران کمبود کورتیزول وجود دارد.
اختلالات گوارشی:
- توضیح بالینی: برای کنترل فازهای تشدیدی بیماری کرون و کولیت اولسراتیو، هنگامی که سایر درمانها کافی نیستند. هدف، کاهش التهاب حاد مخاط روده است.
۲. موارد مصرف خارج از برچسب (توضیحات کاربردی برای پزشک)
این موارد، کاربردهایی هستند که توسط سازمانهای نظارتی به صورت رسمی تأیید نشدهاند، اما بر اساس شواهد بالینی و توصیههای تخصصی مورد استفاده قرار میگیرند.
الف) بلوغ ریه جنین (مهمترین مصرف خارج برچسب)
پیشگیری از سندرم زجر تنفسی نوزادان:
- توضیح بالینی: تزریق عضلانی بتامتازون به مادر باردار که در معرض خطر زایمان زودرس قرار دارد (معمولاً بین هفتههای ۲۴ تا ۳۴ بارداری).
- اهمیت: این کار باعث تسریع در تولید سورفاکتانت و بلوغ ریههای جنین میشود و به طور چشمگیری میزان مرگ و میر و عوارض تنفسی در نوزادان نارس را کاهش میدهد. این یک استاندارد طلایی در مراقبتهای پریناتال است.
ب) سایر موارد استفاده خارج از برچسب
ادم مغزی:
- توضیح بالینی: در برخی موارد برای کاهش ادم مغزی مرتبط با تومورها، به دلیل خاصیت ضد التهابی قوی آن، استفاده میشود.
آلوپسی آرهآتا:
- توضیح بالینی: در فرم موضعی یا تزریق داخل ضایعه برای درمان ریزش موی سکهای به منظور سرکوب پاسخ ایمنی موضعی در ناحیه فولیکول مو استفاده میشود.
سندرم تهوع و استفراغ ناشی از شیمیدرمانی:
- توضیح بالینی: به عنوان داروی کمکی در رژیمهای ضد تهوع، به دلیل خاصیت ضد التهابی و تثبیتکننده آن بر سد خونی مغزی استفاده میشود.
برخی از بیماریهای خودایمنی خاص:
- توضیح بالینی: برای کنترل فازهای حاد برخی از بیماریهای خودایمنی کلاژن عروقی (مانند لوپوس منتشر) که در آن نیاز به سرکوب سریع سیستم ایمنی وجود دارد.