موارد مصرف تأیید شده تاکرولیموستاکرولیموس یک داروی سرکوب کننده سیستم ایمنی قوی است که از طریق مهار کلسینورین عمل میکند. کاربرد اصلی آن در پیشگیری از رد پیوند عضو است.
۱. پیشگیری از رد پیوند عضو جامد
- پیوند کبد: تاکرولیموس یکی از داروهای اصلی و استاندارد در رژیمهای سرکوب سیستم ایمنی برای پیشگیری از رد پیوند کبد آلوژنیک است. دوز و سطح خونی دارو باید به دقت کنترل شود تا تعادلی بین جلوگیری از رد پیوند و کاهش عوارض جانبی سمی برقرار گردد.
- پیوند کلیه: این دارو به طور گسترده در پیشگیری از رد پیوند کلیه استفاده میشود. معمولاً به صورت ترکیبی با داروهای دیگر (مانند مایکوفنولات موفتیل و کورتیکواستروئیدها) تجویز میگردد. نظارت دقیق بر عملکرد کلیه و سطوح خونی دارو برای جلوگیری از نفروتوکسیسیتی (سمیت کلیوی) ضروری است.
- پیوند قلب: تاکرولیموس به عنوان یک عامل سرکوبگر اصلی سیستم ایمنی در بیماران دریافت کننده پیوند قلب به کار میرود و در مقایسه با سیکلوسپورین، ممکن است شیوع کمتری از فشار خون بالا و دیس لیپیدمی (اختلال چربی خون) داشته باشد.
۲. درمان موضعی درماتیت آتوپیک
- پماد تاکرولیموس: فرم موضعی این دارو (0.03% و 0.1%) برای درمان اگزما یا درماتیت آتوپیک متوسط تا شدید در بزرگسالانی که به درمانهای خط اول (مانند کورتیکواستروئیدهای موضعی) پاسخ کافی ندادهاند یا نمیتوانند از آنها استفاده کنند، تأیید شده است.
- توضیحات بالینی: این پماد به کاهش التهاب، خارش و قرمزی پوست کمک میکند. در استفاده موضعی، جذب سیستمیک دارو کم است، اما پزشکان باید از استفاده طولانی مدت و غیرضروری آن اجتناب کنند.
موارد مصرف off-labe تاکرولیموسمصارف خارج از برچسب تاکرولیموس به دلیل خاصیت قوی سرکوب سیستم ایمنی آن در بیماریهای التهابی و خودایمنی مختلف بررسی و در موارد انتخابی تجویز میشوند.
۱. درمان رد پیوند عضو جامد (پیوند کبد، کلیه و قلب)
- درمان رد پیوند حاد: در بیمارانی که با وجود دریافت دوزهای استاندارد دارو، دچار رد پیوند حاد میشوند، ممکن است دوز تاکرولیموس تعدیل شود یا به عنوان بخشی از یک رژیم نجات به کار رود. این استفاده نیازمند نظارت بسیار دقیق بر سطوح خونی دارو و نشانگرهای عملکرد عضو پیوندی است.
۲. بیماریهای خودایمنی پوستی
- ویتیلیگو: تاکرولیموس موضعی به ویژه در نواحی صورت و گردن میتواند در تحریک مجدد رنگدانهسازی در برخی بیماران مبتلا به ویتیلیگو موثر باشد
- لیکن پلان دهانی و پوستی: به دلیل خواص ضد التهابی و سرکوبکنندگی سیستم ایمنی، پماد تاکرولیموس در درمان موضعی لیکن پلان مقاوم استفاده میشود
۳. بیماریهای چشمی التهابی
- کراتوکونژونکتیویت بهاره: به عنوان قطره چشمی (فرمولاسیون ترکیبی)، تاکرولیموس برای درمان التهاب شدید چشم ناشی از این بیماری آلرژیک شدید و مقاوم به درمانهای معمول استفاده میشود.
- یووئیت غیر عفونی: تاکرولیموس خوراکی در موارد مقاوم به درمان یا در بیمارانی که تحمل عوارض جانبی کورتیکواستروئیدهای سیستمیک را ندارند، ممکن است برای کنترل التهاب داخل چشمی به کار رود.
۴. بیماریهای خودایمنی کلیوی (گلومرولونفریت)
- نفروپاتی غشایی و گلومرولونفریت با تغییرات حداقلی مقاوم به درمان: تاکرولیموس به ویژه در موارد مقاوم به کورتیکواستروئیدها یا عود کننده، برای کاهش پروتئینوری (دفع پروتئین در ادرار) استفاده شده است. این کاربرد نیازمند ارزیابی دقیق ریسک نفروتوکسیسیتی در مقابل مزایای کاهش پروتئینوری است.
۵. کولیت اولسراتیو
- در موارد کولیت اولسراتیو شدید و مقاوم به درمان یا وابسته به استروئید، تاکرولیموس خوراکی ممکن است به عنوان یک گزینه نجات برای دستیابی به بهبودی بالینی قبل از نیاز به کولکتومی (برداشتن روده بزرگ) در نظر گرفته شود. این درمان فقط باید در محیطهای بیمارستانی و با نظارت دقیق انجام شود.
ملاحظات بالینی مهم برای پزشکاندر تجویز تاکرولیموس، پزشکان باید به نکات حیاتی زیر توجه کنند:
- طیف درمانی باریک: تاکرولیموس دارای پنجره درمانی باریک است؛ به این معنی که تفاوت کمی بین دوز موثر و دوز سمی آن وجود دارد.
- نظارت بر سطح دارو: اندازهگیری منظم سطح خونی دارو برای حفظ اثربخشی و جلوگیری از عوارض سمی، به ویژه نفروتوکسیسیتی و نورو توکسیسیتی (سمیت عصبی) حیاتی است.
- داخلات دارویی: تاکرولیموس عمدتاً توسط آنزیم سیتوکروم P450 3A4 در کبد متابولیزه میشود. داروهایی که این آنزیم را مهار (مانند ضد قارچهای آزول، آنتی بیوتیکهای ماکرولید) یا القا (مانند ریفامپین، فنی توئین) میکنند، میتوانند به ترتیب سطح خونی تاکرولیموس را به شدت افزایش یا کاهش دهند، که نیازمند تعدیل دوز است.
- خطر عفونت و بدخیمی: به دلیل سرکوب سیستم ایمنی، خطر ابتلا به عفونتهای فرصتطلب و همچنین افزایش خطر لنفوم و سایر بدخیمیها (مانند سرطان پوست) وجود دارد.
