جنتامایسین یک آنتیبیوتیک آمینوگلیکوزیدی قوی است که برای درمان عفونتهای جدی ناشی از باکتریهای گرم-منفی حساس، به ویژه انتروباکتریاسه و سودوموناس آئروژینوزا، به کار میرود. به دلیل پتانسیل سمیت کلیوی (نفروتوکسیسیتی) و گوشی (اوتوتوکسیسیتی)، استفاده از آن به طور معمول برای عفونتهای شدید یا زمانی که داروهای کمخطرتر مؤثر نیستند، محفوظ است.
موارد مصرف تایید شده موارد مصرف زیر برای جنتامایسین تزریقی، موضعی و چشمی توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) تأیید شدهاند و توضیحات کاربردی بالینی برای پزشکان ارائه شده است:
عفونتهای شدید ناشی از باکتریهای گرم-منفی حساس:
- کاربرد بالینی: این شامل عفونتهایی مانند سپتیسمی، باکتریمی (از جمله باکتریمی در نوزادان)، عفونتهای شدید مجاری ادراری، عفونتهای تنفسی شدید (به ویژه پنومونی بیمارستانی و ونتیلاتور-مرتبط)، عفونتهای صفراوی، و عفونتهای داخل شکمی (اغلب در ترکیب با داروهایی که باکتریهای بیهوازی را پوشش میدهند). همچنین در درمان تب نوتروپنیک به عنوان بخشی از درمان ترکیبی تجربی استفاده میشود. انتخاب جنتامایسین باید بر اساس نتایج حساسیت میکروبی و شدت عفونت باشد. برای عفونتهای سیستمیک، اغلب از دوزدهی یک بار در روز برای به حداقل رساندن سمیت در بیماران با عملکرد کلیوی نرمال استفاده میشود، اما در اندوکاردیت یا در بیماران با کاهش عملکرد کلیوی، ممکن است نیاز به دوزهای بیشتر با فواصل کوتاهتر (مانند هر ۸ ساعت) باشد.
عفونتهای شدید استخوانی و مفصلی:
- کاربرد بالینی: جنتامایسین میتواند در درمان استئومیلیت و آرتریت سپتیک ناشی از ارگانیسمهای حساس، به عنوان بخشی از یک رژیم درمانی چند دارویی، مورد استفاده قرار گیرد.
عفونتهای پوستی و بافت نرم شدید (مانند سوختگیها):
- کاربرد بالینی: به ویژه در سوختگیهای بزرگ یا زخمهای عفونی که مستعد عفونت با سودوموناس آئروژینوزا هستند، جنتامایسین موضعی یا سیستمیک نقش دارد. فرم تزریقی معمولاً برای عفونتهای عمیق و شدید استفاده میشود.
اندوکاردیت:
- کاربرد بالینی: در ترکیب با یک پنیسیلین یا وانکومایسین، جنتامایسین برای درمان اندوکاردیت عفونی ناشی از استرپتوکوکهای ویریدانس یا انتروکوک و همچنین استافیلوکوک (اغلب برای کوتاه کردن دوره درمان) استفاده میشود. در این موارد، دوزهای پایین و مانیتورینگ دقیق سطح خونی دارو برای حفظ دوز مؤثر و جلوگیری از سمیت حیاتی است.
عفونتهای مجاری ادراری مزمن و عودکننده:
- کاربرد بالینی: زمانی که عفونتهای ناشی از باکتریهای گرم-منفی تنها به جنتامایسین حساس هستند یا سایر داروها منع مصرف دارند، استفاده میشود.
عفونتهای چشمی و ملتحمه (فرم چشمی):
- کاربرد بالینی: پماد یا قطره چشمی جنتامایسین برای درمان عفونتهای باکتریایی سطحی چشم، از جمله التهاب ملتحمه و التهاب پلک ناشی از ارگانیسمهای حساس، کاربرد دارد.
عفونتهای پوستی سطحی (فرم موضعی):
- کاربرد بالینی: کرم یا پماد جنتامایسین برای درمان عفونتهای باکتریایی سطحی پوست که به ارگانیسمهای حساس پاسخ میدهند، استفاده میشود.
موارد مصرف خارج برچسباین موارد توسط FDA تأیید نشدهاند اما بر اساس شواهد و تجربه بالینی به طور گستردهای استفاده میشوند. این کاربردها نیازمند قضاوت بالینی دقیق و رضایت آگاهانه بیمار هستند:
پیشگیری از عفونت در جراحیهای خاص:
- کاربرد بالینی: در ترکیب با سایر عوامل، جنتامایسین ممکن است برای پروفلاکسی جراحی، به ویژه در جراحیهای کولورکتال یا جراحیهایی که در معرض باکتریهای گرم-منفی قرار دارند، استفاده شود.
عفونتهای ناشی از مایکوباکتریوم آتیپیک:
- کاربرد بالینی: در برخی موارد نادر و مقاوم به درمان، مانند عفونتهای جدی با مایکوباکتریوم فوریتوم یا مایکوباکتریوم چلونای، جنتامایسین ممکن است به عنوان بخشی از یک رژیم ترکیبی استفاده شود.
سندرم منییر و سرگیجه:
- کاربرد بالینی: تزریق داخل تمپانیک جنتامایسین برای تخریب شیمیایی لابیرنت در بیمارانی که سرگیجه ناشی از سندرم منییر یک طرفه مقاوم به درمان دارند، استفاده میشود. این کاربرد از اثر سمی گوش جنتامایسین برای از بین بردن انتخابی سلولهای مویی دهلیزی در گوش داخلی بهره میبرد تا حملات سرگیجه را کنترل کند، هرچند خطر از دست دادن شنوایی نیز وجود دارد. این روش باید توسط متخصص گوش و حلق و بینی با تجربه انجام شود.
درمان موضعی عفونتهای سینوسی مزمن:
- کاربرد بالینی: شستشو یا نبولایز کردن موضعی جنتامایسین ممکن است در درمان رینوسینوزیت مزمن مقاوم به درمان، به ویژه در مواردی که کشتهای سینوسی ارگانیسمهای گرم-منفی مقاوم را نشان میدهند، استفاده شود. این کاربرد تجربی است و شواهد محدود است.
ملاحظات حیاتی برای پزشکان
به دلیل شاخص درمانی باریک جنتامایسین، مانیتورینگ دقیق سطح دارو در خون و عملکرد کلیوی (کراتینین و کلیرانس کراتینین) ضروری است. تنظیم دوز در بیماران مسن، بیماران با اختلال عملکرد کلیوی، و بیماران دچار سوختگی وسیع بسیار مهم است. همچنین، باید از استفاده همزمان با سایر داروهای نفروتوکسیک یا اوتوتوکسیک (مانند فورزماید، ونکومایسین یا آسپرین با دوز بالا) خودداری شود مگر اینکه کاملاً ضروری باشد.
این امپول خوردنیه یا عضلانی