پزودوافدرین یک آمین سمپاتومیمتیک است که با اثر بر گیرندههای آدرنرژیک، موجب انقباض عروقی و کاهش تورم در بافتهای مخاطی میشود. این دارو به عنوان یک استریوایزومر افدرین، اثرات محرک سیستم عصبی مرکزی کمتری نسبت به افدرین دارد، اما اثرات محیطی آن قابل توجه است. در ادامه موارد مصرف بر اساس شواهد بالینی بررسی میگردد.
موارد مصرف تایید شده این بخش شامل کاربردهایی است که توسط سازمانهای غذا و داروی معتبر جهانی (مانند FDA) تایید شدهاند. تمرکز اصلی این دارو بر رفع احتقان و بهبود تهویه مجاری تنفسی فوقانی است.
۱. درمان علامتی احتقان بینی
- پزودوافدرین به عنوان خط اول درمان خوراکی برای رفع گرفتگی بینی ناشی از شرایط مختلف پاتولوژیک استفاده میشود.
- مکانیسم بالینی: این دارو با تحریک مستقیم گیرندههای آلفا-آدرنرژیک در عضلات صاف عروق مخاط تنفسی، باعث انقباض عروق میشود. این انقباض منجر به کاهش جریان خون بافتی، کاهش ادم و در نتیجه باز شدن مجاری هوایی بینی میگردد.
- کاربرد در رینیت آلرژیک: در بیماران مبتلا به تب یونجه یا آلرژیهای فصلی که شکایت اصلی آنها انسداد بینی است، پزودوافدرین بسیار مؤثرتر از آنتیهیستامینها به تنهایی عمل میکند.
- کاربرد در رینیت وازوموتور: در مواردی که گرفتگی بینی ناشی از پاسخهای غیرآلرژیک عروقی است، این دارو به کنترل علائم کمک میکند.
- سرماخوردگی معمولی: برای کاهش علائم حاد گرفتگی بینی در عفونتهای ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی تجویز میشود.
۲. احتقان سینوسها و سینوزیت
- در فرآیندهای التهابی سینوسها، تخلیه ترشحات به دلیل تورم منافذ خروجی سینوس مختل میشود.
- اثر درمانی: پزودوافدرین با کاهش تورم مخاط در ناحیه کمپلکس استیومئاتال، به برقراری مجدد درناژ سینوسها و کاهش فشار داخلی سینوس کمک میکند. این امر میتواند درد و احساس پری در صورت را کاهش دهد.
۳. اختلال عملکرد شیپور استاش
- این دارو نقش مهمی در باز نگه داشتن و بهبود عملکرد شیپور استاش دارد.
- کاربرد بالینی: در موارد گرفتگی گوش ناشی از التهاب یا تغییرات فشار، پزودوافدرین با کاهش ادم مخاط اطراف دهانه شیپور استاش در نازوفارنکس، به تعادل فشار گوش میانی کمک میکند.
- پیشگیری از باروتروما: در مسافرتهای هوایی یا غواصی، استفاده پیشگیرانه از این دارو حدود ۳۰ تا ۶۰ دقیقه قبل از تغییر فشار، میتواند از آسیب فشار به گوش (باروتیت) و درد ناشی از آن جلوگیری کند.
موارد مصرف خارج از برچسب
این موارد شامل کاربردهایی است که در منابع معتبر پزشکی و مقالات بالینی ذکر شده و در پرکتیس بالینی توسط متخصصین استفاده میشود، اما ممکن است در برچسب رسمی دارو درج نشده باشد.
۱. درمان پریآپیسم
- یکی از کاربردهای مهم و اورژانسی پزودوافدرین در اورولوژی، مدیریت نعوظ طولانیمدت و دردناک است.
- نوع اندیکاسیون: به طور خاص برای پریآپیسم ایسکمیک (جریان کم) کاربرد دارد.
- مکانیسم عمل: تحریک گیرندههای آلفا-آدرنرژیک در عضلات صاف اجسام غاری باعث انقباض عروق و افزایش تونوس سمپاتیک میشود که به تخلیه خون و رفع نعوظ کمک میکند.
- نحوه استفاده بالینی: معمولاً زمانی تجویز میشود که نعوظ بیش از ۴ ساعت طول کشیده باشد اما هنوز نیاز به مداخله جراحی فوری نباشد (یا به عنوان درمان کمکی). استفاده از آن میتواند به صورت خوراکی باشد، اگرچه اثربخشی تزریق داخل کاورنوزال آگونیستهای آلفا (مانند فنیللفرین) سریعتر است، اما پزودوافدرین گزینه سیستمیک در دسترس محسوب میشود.
۲. انزال پسگرد
- این اختلال زمانی رخ میدهد که مایع منی به جای خروج از مجرا، به داخل مثانه برمیگردد.
- جامعه هدف: مردان مبتلا به نوروپاتی دیابتی یا بیمارانی که تحت عمل جراحی برداشتن پروستات یا گردن مثانه قرار گرفتهاند.
- مکانیسم عمل: پزودوافدرین با افزایش تونوس عضله اسفنکتر داخلی مثانه (گردن مثانه)، باعث بسته شدن کامل آن در هنگام انزال میشود و مسیر خروجی منی را به سمت مجرای ادراری هدایت میکند.
- نکته بالینی: این درمان در بیمارانی که اعصاب سمپاتیک آنها کاملاً قطع نشده باشد، پاسخدهی بهتری دارد.
۳. بی اختیاری ادراری استرسی
- اگرچه امروزه خط اول درمان نیست، اما در گذشته و در برخی موارد مقاوم استفاده میشود.
- مکانیسم: تحریک گیرندههای آلفا در گردن مثانه و مجرای ادرار باعث افزایش مقاومت خروجی ادرار میشود.
- محدودیت: استفاده از آن به دلیل عوارض جانبی قلبی-عروقی و وجود داروهای تخصصیتر (مانند دولوکستین در برخی کشورها یا تمرینات کف لگن) محدود شده است، اما همچنان در متون فارماکولوژی به عنوان یک اثر دارویی ذکر میشود.
۴. هیپوتانسیون (فشار خون پایین) ناشی از اتونومیک
- در برخی موارد خاص از نارسایی اتونومیک که منجر به افت فشار خون وضعیتی میشود، ویژگیهای منقبضکننده عروقی پزودوافدرین میتواند به حفظ فشار خون کمک کند، هرچند میدودرین معمولاً ارجحیت دارد.