آلپرازولام یک بنزودیازپین با پتانسیل بالا و نیمه‌عمر متوسط است که به دلیل شروع اثر سریع، در درمان اختلالات اضطرابی و پانیک کاربرد گسترده‌ای دارد. این دارو از طریق تقویت اثر مهارکننده انتقال‌دهنده عصبی گاما آمینوبوتیریک اسید در سیستم عصبی مرکزی عمل می‌کند.
۱. موارد مصرف تأیید شده (توسط سازمان‌های بین‌المللی معتبر)
موارد مصرفی که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و سایر مراجع معتبر جهانی برای آلپرازولام تأیید شده‌اند، عمدتاً در حیطه اختلالات اضطرابی هستند.
الف) اختلال اضطراب فراگیر
- توضیحات کاربردی بالینی: آلپرازولام برای درمان حاد و کوتاه‌مدت اختلال اضطراب فراگیر در بزرگسالان تأیید شده است.
نکات کاربردی برای پزشک:
- از آنجایی که مطالعات سیستماتیک اثربخشی این دارو برای اختلال اضطراب فراگیر را حداکثر تا ۴ ماه تأیید کرده‌اند، توصیه می‌شود درمان به صورت کوتاه‌مدت انجام شود.
- دوز شروع معمولاً بین ۰٫۲۵ تا ۰٫۵ میلیگرم، سه بار در روز است و در صورت نیاز، دوز در فواصل ۳ تا ۴ روز افزایش می‌یابد.
- تأکید بر استفاده از کمترین دوز مؤثر و ارزیابی مکرر نیاز به ادامه درمان برای جلوگیری از وابستگی و علائم قطع مصرف بسیار حیاتی است.
ب) اختلال پانیک (همراه یا بدون آگورافوبیا)
- توضیحات کاربردی بالینی: آلپرازولام برای درمان اختلال پانیک با یا بدون ترس از مکان‌های باز در بزرگسالان تأیید شده است و در کاهش حملات پانیک و اضطراب پیشگیرانه مؤثر است.
نکات کاربردی برای پزشک:
- این دارو به دلیل قدرت بالا و شروع اثر سریع، به سرعت می‌تواند حملات پانیک را مهار کند.
- دوز شروع معمولاً ۰٫۵ میلیگرم سه بار در روز است و ممکن است نیاز به دوزهای بالاتر تا ۱۰ میلیگرم در روز (اگرچه دوز ۳ تا ۶ میلیگرم در روز شایع‌تر است) برای کنترل کامل علائم وجود داشته باشد.
- علیرغم اثربخشی، برخی منابع به دلیل نگرانی در مورد تحمل‌پذیری، وابستگی و سوءمصرف، آلپرازولام را به عنوان خط اول درمان پانیک توصیه نمی‌کنند و اغلب آن را برای موارد مقاوم به درمان یا استفاده کوتاه‌مدت برای پُل زدن به شروع اثر داروهای ضد افسردگی (مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین) اختصاص می‌دهند.
- اثربخشی آن به طور سیستماتیک برای دوره‌های طولانی (بیش از ۱۰ هفته) کمتر مورد بررسی قرار گرفته است.
۲. موارد مصرف خارج برچسب
استفاده خارج از برچسب به تجویز دارو برای مواردی گفته می‌شود که توسط سازمان‌های نظارتی تأیید نشده است، اما شواهد بالینی یا مطالعات محدودی از اثربخشی آن حمایت می‌کنند.
الف) افسردگی
- توضیحات کاربردی بالینی: آلپرازولام در گذشته برای درمان انواع خاصی از افسردگی به ویژه افسردگی "نوروتیک" یا خفیف تا متوسط، مورد بررسی قرار گرفته است. خاصیت ضداضطرابی قوی آن می‌تواند به کاهش علائم اضطرابی همراه با افسردگی کمک کند.
نکات کاربردی برای پزشک:
- امروزه آلپرازولام به ندرت به عنوان تک‌درمانی برای افسردگی استفاده می‌شود.
- توصیه اکید این است که در بیماران با علائم افسردگی یا خطر خودکشی، بنزودیازپین‌ها (از جمله آلپرازولام) باید با احتیاط فراوان و به صورت همراه با یک داروی ضد افسردگی اصلی تجویز شوند، زیرا ممکن است علائم افسردگی را پنهان کرده یا در برخی موارد بدتر کنند.
ب) سندروم پیش از قاعدگی (شکل شدید)
- توضیحات کاربردی بالینی: برخی شواهد از کاربرد آلپرازولام برای درمان اختلال دیسفوریک پیش از قاعدگی که نوع شدید سندروم پیش از قاعدگی است، حمایت می‌کنند. این دارو می‌تواند به کاهش تحریک‌پذیری شدید، اضطراب و علائم خلقی منفی کمک کند.
نکات کاربردی برای پزشک:
- معمولاً از آلپرازولام در این مورد به صورت متناوب و تنها در فاز لوتئال (روزهای منتهی به قاعدگی) استفاده می‌شود.
- نیاز به دوزهای کم و کوتاه‌مدت برای جلوگیری از وابستگی دارویی بسیار مهم است.
ج) بی خوابی (به صورت کوتاه‌مدت و حاد)
- توضیحات کاربردی بالینی: به دلیل اثر آرام‌بخشی، آلپرازولام گاهی برای درمان کوتاه‌مدت بی‌خوابی حاد که به دلیل اضطراب شدید یا موقعیتی ایجاد شده است، استفاده می‌شود.
نکات کاربردی برای پزشک:
- استفاده مزمن از بنزودیازپین‌ها برای بی‌خوابی به دلیل ایجاد تحمل و وابستگی توصیه نمی‌شود.
- گزینه‌های دیگر با نیمه‌عمر کوتاه‌تر یا داروهای غیر بنزودیازپینی برای بی‌خوابی مزمن ترجیح داده می‌شوند.
توصیه مهم بالینی: به دلیل خطر بالای وابستگی جسمی، تحمل و علائم شدید قطع مصرف (شامل اضطراب برگشتی و تشنج)، آلپرازولام باید در کمترین دوز مؤثر و برای کوتاه‌ترین مدت زمان ممکن تجویز شود. قطع مصرف دارو باید به صورت تدریجی و تحت نظارت دقیق پزشک انجام گیرد تا از عوارض جدی جلوگیری شود.
