نورتریپتیلن به عنوان یک داروی ضدافسردگی سهحلقهای، علاوه بر اندیکاسیون اصلی تأیید شده، کاربردهای گستردهای در درمان انواع سندرمهای درد مزمن و سایر اختلالات دارد که نیازمند توجه ویژه پزشک است.
۱. موارد مصرف تأیید شده (تأییدیه رسمی)
درمان اختلال افسردگی اساسی:
- توضیحات کاربردی: نورتریپتیلن برای تسکین علائم افسردگی، به ویژه افسردگیهای درونزا، تأیید شده است. مکانیسم اصلی آن شامل مهار بازجذب نوراپینفرین و سروتونین در پایانههای عصبی است که سطح این انتقالدهندههای عصبی را در شکاف سیناپسی افزایش میدهد.
- نکته بالینی: به دلیل نیمه عمر طولانی و اثرات آرامبخش، میتوان دوز روزانه را به صورت یکجا و در هنگام خواب تجویز کرد. در دوزهای بالاتر از ۱۰۰ میلیگرم، پایش سطح خونی دارو برای حفظ غلظت در محدوده درمانی (۵۰ تا ۱۵۰ نانوگرم بر میلیلیتر) ضروری است.
۲. موارد مصرف خارج از برچسب (با حمایت شواهد بالینی)
درد نوروپاتیک و مزمن:
- توضیحات کاربردی: نورتریپتیلن به طور گستردهای به عنوان یک داروی خط دوم یا سوم در درمان انواع دردهای ناشی از آسیب عصبی استفاده میشود، حتی در بیمارانی که علائم افسردگی ندارند. اثر ضددرد آن ناشی از افزایش نوراپینفرین و سروتونین است که در مسیرهای تعدیلکننده درد نزولی در نخاع نقش دارند.
- مثالهای بالینی: نورالژی پس از هرپس، نوروپاتی دیابتی، دردهای مزمن عضلانی صورت و فک، و برخی موارد کمردرد مزمن.
- نکته دوزینگ: دوز مورد نیاز برای درمان درد معمولاً کمتر از دوز مورد نیاز برای درمان افسردگی است (اغلب بین ۲۵ تا ۱۰۰ میلیگرم در روز) و باید با دوز بسیار پایین (مثلاً ۱۰ میلیگرم هنگام خواب) شروع شود تا تحمل بیمار ارزیابی گردد.
پروفیلاکسی میگرن:
- توضیحات کاربردی: این دارو برای کاهش دفعات و شدت حملات میگرن در بیماران مبتلا به میگرن مزمن یا حملات مکرر، مورد استفاده قرار میگیرد.
- نکته بالینی: نورتریپتیلن به دلیل اثرات آرامبخشی و آنتیکولینرژیک، میتواند برای بیمارانی که از سردرد همراه با اختلال خواب یا اضطراب رنج میبرند، مفیدتر باشد.
کمک به ترک سیگار:
- توضیحات کاربردی: نورتریپتیلن به عنوان یک داروی خط دوم، در ترک مصرف تنباکو مؤثر بوده و میتواند میزان موفقیت در ترک سیگار را افزایش دهد. مکانیسم دقیق آن مشخص نیست، اما ممکن است شامل تقلید از فعالیتهای نورآدرنرژیک نیکوتین باشد.
- نکته بالینی: درمان معمولاً یک تا دو هفته قبل از "روز هدف ترک" آغاز میشود و دوز آن به تدریج افزایش مییابد.
اختلال بیش فعالی - کمبود توجه در بزرگسالان:
- توضیحات کاربردی: این دارو به عنوان یک داروی خط دوم یا سوم در بزرگسالانی که به محرکها پاسخ ندادهاند یا نمیتوانند آنها را تحمل کنند، استفاده میشود.
- نکته بالینی: استفاده در این مورد نیازمند نظارت دقیق، از جمله پایش نوار قلب و علائم قلبی عروقی، به دلیل حاشیه ایمنی کمتر نسبت به سایر درمانها است.
سندرم روده تحریکپذیر:
- توضیحات کاربردی: به دلیل خاصیت آنتیکولینرژیک که سرعت حرکت روده را کاهش میدهد و همچنین اثر تعدیلکننده درد احشایی، میتواند در مدیریت علائم درد و اسهال در سندرم روده تحریکپذیر مؤثر باشد.
سرفه نوروژنیک:
- توضیحات کاربردی: در مواردی از سرفه مزمن که ریشه عصبی دارند و به درمانهای معمول پاسخ نمیدهند، نورتریپتیلن میتواند با تعدیل انتقال عصبی، به کاهش شدت و دفعات سرفه کمک کند.