پانکراتین مجموعهای از آنزیمهای گوارشی (لیپاز برای چربی، آمیلاز برای کربوهیدرات و پروتئاز برای پروتئین) است که به عنوان درمان جایگزین آنزیمهای لوزالمعده برای بهبود جذب مواد مغذی استفاده میشود. این دارو در بالین، کاربردهای وسیعی دارد که برخی از آنها تایید شده و برخی به صورت خارج از برچسب استفاده میشوند.
۱. موارد مصرف تایید شده (آنزیمهای جایگزین لوزالمعده)
موارد مصرف تایید شده پانکراتین، عمدتاً حول محور نارسایی برونریز لوزالمعده است که به دلیل اختلال در تولید یا آزادسازی مقادیر کافی آنزیمهای گوارشی رخ میدهد و منجر به سوء جذب مواد غذایی میشود.
الف. فیبروز سیستیک
- توضیحات کاربردی بالینی: نارسایی برونریز لوزالمعده در تقریباً ۹۰ درصد از بیماران مبتلا به فیبروز سیستیک رخ میدهد، زیرا ترشحات غلیظ باعث انسداد مجاری لوزالمعده و تخریب بافت آن میشود.
- اهمیت بالینی: تجویز پانکراتین در این بیماران حیاتی است. هدف اصلی درمان جایگزینی آنزیمی در فیبروز سیستیک، بهبود جذب مواد مغذی (به ویژه چربیها)، افزایش وزن، و کاهش عوارضی مانند مدفوع چرب (استئاتوره)، نفخ و درد شکم است. دوز دارو باید بر اساس وزن، میزان چربی دریافتی و علائم بیمار تنظیم شود تا از سوء جذب جلوگیری شود.
ب. التهاب مزمن لوزالمعده
- توضیحات کاربردی بالینی: التهاب طولانیمدت لوزالمعده منجر به آسیب ساختاری و کاهش تدریجی تولید آنزیم میشود. علائم نارسایی معمولاً زمانی ظاهر میشوند که بیش از ۹۰ درصد از عملکرد لوزالمعده از دست رفته باشد.
- اهمیت بالینی: پانکراتین برای اصلاح سوء جذب و سوءتغذیه در این بیماران تجویز میشود. تجویز آنزیم به بهبود مدفوع چرب، کاهش درد شکم و جلوگیری از کمبود ویتامینهای محلول در چربی (مانند ویتامینهای A،D، E و K) کمک میکند.
ج. جراحی لوزالمعده یا جراحیهای دستگاه گوارش فوقانی
- توضیحات کاربردی بالینی: پس از جراحیهایی مانند پانکراتکتومی (برداشتن بخشی یا تمام لوزالمعده) یا گاسترکتومی، تولید یا دسترسی آنزیمها به غذا در روده کوچک مختل میشود.
- اهمیت بالینی: این بیماران تقریباً همیشه دچار نارسایی برونریز میشوند و نیاز به درمان جایگزینی آنزیمی دارند. پانکراتین در این موارد برای جلوگیری از کاهش وزن و سوءتغذیه به دلیل سوء جذب شدید تجویز میشود.
د. سرطان لوزالمعده
- توضیحات کاربردی بالینی: تومورهای لوزالمعده میتوانند با ایجاد انسداد در مجاری، مانع از رسیدن آنزیمها به روده کوچک شوند. همچنین، خود بیماری و درمانهای آن (مانند شیمیدرمانی) میتواند منجر به سوءتغذیه و نارسایی آنزیمی شود.
- اهمیت بالینی: تجویز پانکراتین در این بیماران برای بهبود کیفیت زندگی، مدیریت علائم گوارشی (مانند مدفوع چرب و نفخ) و کمک به حفظ یا افزایش وزن حیاتی است، به ویژه پس از جراحیهای بزرگ مانند جراحی ویپل.
۲. موارد مصرف خارج از برچسب
تجویز خارج از برچسب پانکراتین، عموماً در شرایطی است که سوء جذب یا سوء هاضمه به دلیل اختلالات گوارشی دیگری رخ داده باشد، هرچند شواهد بالینی در این موارد ممکن است محدودتر باشد.
الف. کاهش درد لوزالمعده
- توضیحات کاربردی بالینی: در برخی از بیماران مبتلا به التهاب مزمن لوزالمعده، پانکراتین به صورت غیرپوششدار ممکن است برای کاهش درد شکم تجویز شود. تئوری این است که آنزیمهای پروتئاز با مهار ترشح هورمون کولهسیستوکینین (هورمونی که محرک ترشح آنزیمهای لوزالمعده است)، باعث کاهش تحریک لوزالمعده و کاهش درد میشوند.
- اهمیت بالینی: این یک روش مدیریتی است که در همه بیماران مؤثر نیست و معمولاً در موارد خاص درد مزمن لوزالمعده در نظر گرفته میشود.
ب. برخی شرایط سوء جذب مرتبط با بیماریهای غیر لوزالمعدهای
- توضیحات کاربردی بالینی: در برخی اختلالات گوارشی که با سوء جذب یا سوء هاضمه همراه هستند، مانند سندرم روده کوتاه، بیماری کرون شدید، یا پس از جراحیهای وسیع معده و روده، گاهی از پانکراتین برای کمک به هضم غذا استفاده میشود.
- اهمیت بالینی: در این شرایط، نارسایی برونریز لوزالمعده تشخیص داده نشده است، اما هدف از تجویز، کمک به شکستن مواد غذایی در دستگاه گوارش است. پزشک باید دقت کند که درمان اصلی این بیماریها را با تجویز آنزیم جایگزین نکند و اثربخشی آن را به دقت پایش نماید.
ج. سندرم زولینگر-الیسون
- توضیحات کاربردی بالینی: این سندرم ناشی از تومورهایی است که مقادیر زیادی گاسترین تولید میکنند. اسید بالای معده، آنزیمهای لوزالمعده را در دوازدهه غیرفعال میکند و منجر به سوء جذب میشود.
- اهمیت بالینی: در کنار داروهای مهارکننده اسید، ممکن است دوزهای بالاتری از پانکراتین برای جبران غیرفعال شدن آنزیمها توسط محیط اسیدی تجویز شود.