بنداموستین یک عامل آلکیلهکننده است که به طور گسترده در درمان بدخیمیهای هماتولوژیک به کار میرود. این دارو ساختاری منحصربهفرد دارد که شباهتهایی به پورینها و همچنین عوامل آلکیلهکننده دارد و همین ویژگی، اثربخشی آن را در برابر برخی تومورهای مقاوم به درمانهای سنتی، توجیه میکند.
موارد مصرف تایید شده بنداموستین (کاربرد بالینی)موارد مصرفی که توسط سازمانهای نظارتی بینالمللی مانند سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) برای بنداموستین به تأیید رسیدهاند، عمدتاً در حوزه بدخیمیهای لنفوسیتیک هستند و دارای توضیحات کاربردی زیر برای پزشک میباشند:
۱. لوسمی لنفوسیتی مزمن
- بنداموستین برای درمان خط اول لوسمی لنفوسیتی مزمن تأیید شده است.
- توضیحات کاربردی برای پزشک: این دارو به عنوان یک گزینه درمانی مؤثر، بهویژه در بیمارانی که شرایط لازم برای دریافت شیمیدرمانی ترکیبی مبتنی بر فلودارابین را ندارند یا برای آنان مناسب نیست، توصیه میشود. ارزیابی اثربخشی این دارو نسبت به سایر درمانهای خط اول غیر از کلرامبوسیل، همچنان در حال بررسی است و تصمیمگیری بالینی باید با در نظر گرفتن وضعیت عملکردی، سن، و کوموربیدیتیهای بیمار صورت گیرد.
۲. لنفوم غیر هوچکین سلول B با سیر آهسته
- بنداموستین برای درمان لنفوم غیر هوچکین سلول ب با سیر آهسته تأیید شده است، به شرطی که بیماری در طول درمان یا ظرف شش ماه پس از تکمیل درمان با ریتوکسیمب یا یک رژیم حاوی ریتوکسیمب، پیشرفت کرده باشد.
- توضیحات کاربردی برای پزشک: این مورد مصرف، بنداموستین را به عنوان یک گزینه مهم درمانی نجاتبخش (سکانس درمانی دوم یا بعدی) برای بیماران مبتلا به لنفومهای با سیر آهسته که به درمانهای استاندارد مقاوم شده یا عود کردهاند، مطرح میکند. این دارو بهویژه در لنفومهای فولیکولار یا لنفومهای ناحیه حاشیهای که به ریتوکسیمب مقاوم شدهاند، نقش درمانی تعیینکنندهای دارد و اغلب به صورت تکدارویی یا در ترکیب با ریتوکسیمب استفاده میشود.
موارد مصرف خارج از برچسب بنداموستین در بسیاری از بدخیمیهای هماتولوژیک دیگر بر اساس دستورالعملهای بالینی جامع مانند شبکه ملی جامع سرطان (NCCN) و مطالعات بالینی، به عنوان یک گزینه درمانی خارج از تأییدیه رسمی مورد استفاده قرار میگیرد. با این حال، استفاده از این موارد نیازمند ارزیابی دقیق ریسک و منفعت است و باید با احتیاطهای بالینی همراه باشد.
۱. مالتیپل میلوما
- بنداموستین در درمان مالتیپل میلوما، بهویژه در بیماران عودکننده یا مقاوم به درمانهای قبلی، کاربرد دارد.
- توضیحات کاربردی برای پزشک: در برخی رژیمها، بنداموستین همراه با پردنیزون برای بیمارانی که کاندیدای پیوند اتولوگ سلولهای بنیادی نیستند و دچار نوروپاتی بالینی هستند که استفاده از تالیدومید را محدود میکند، پیشنهاد میشود. این مورد بیشتر برای درمان بیماری پیشرونده یا عودکرده مطرح است.
۲. ماکروگلوبولینمی والدناشتروم
- بنداموستین در درمان ماکروگلوبولینمی والدناشتروم (که به عنوان لنفوم لنفوپلاسموسیتیک نیز شناخته میشود) به طور گسترده به کار میرود و نتایج امیدوارکنندهای، بهویژه در ترکیب با ریتوکسیمب، نشان داده است.
- توضیحات کاربردی برای پزشک: این رژیم درمانی یک استاندارد عملی برای بسیاری از بیماران مبتلا به این بیماری به شمار میرود و اغلب در مقایسه با رژیمهای ترکیبی دیگر، با سمیت کمتر و پاسخ درمانی مناسبی همراه است.
۳. لنفوم هوچکین (کلاسیک)
- بنداموستین به عنوان درمان خط دوم، سوم یا تسکینی در لنفوم هوچکین کلاسیک مطرح است.
- توضیحات کاربردی برای پزشک: این دارو اغلب در بیمارانی که به رژیمهای استاندارد مقاوم شدهاند یا بیماری آنها عود کرده است، به تنهایی یا در ترکیب با سایر داروها، برای دستیابی به پاسخهای درمانی قبل از پیوند سلولهای بنیادی مورد استفاده قرار میگیرد.
۴. لنفوم سلول T و سایر لنفومها
- از جمله کاربردهای دیگر خارج از برچسب، میتوان به درمان لنفوم سلول گوشته، لنفوم سلول B بزرگ منتشر (در شرایط عود یا مقاومت به درمان) و برخی زیرشاخههای لنفوم سلول تی اشاره کرد.
- توضیحات کاربردی برای پزشک: در این موارد، بنداموستین در رژیمهای ترکیبی به عنوان بخشی از یک استراتژی درمانی پیچیده برای مقابله با بدخیمیهای تهاجمیتر یا مقاوم به درمان لحاظ میشود.
هشدار مهم بالینی در مورد کاربردهای خارج از برچسبپزشک باید توجه داشته باشد که مطالعات بالینی بینالمللی افزایش میزان مرگ و میر را در مواردی که بنداموستین به صورت ترکیبی و خارج از موارد مصرف تأیید شده استفاده شده است، گزارش کردهاند.
نکات حیاتی برای پزشک:
- عفونتهای فرصتطلب: افزایش مرگ و میر عمدتاً ناشی از عفونتهای فرصتطلب مانند ذاتالریه ناشی از پنوموسیستیس ژیرووکی و عفونتهای ویروسی (مانند ویروس واریسلا زوستر و سیتومگالوویروس) بوده است. در نتیجه، پایش دقیق و تجویز پروفیلاکسی ضدعفونیکننده (مانند تریمتوپریم/سولفامتوکسازول برای پیشگیری از ذاتالریه پنوموسیستیس) در بیماران تحت درمان با بنداموستین، بهویژه در رژیمهای ترکیبی، ضروری است.
- فعال شدن مجدد هپاتیت ب: در بیماران حامل ویروس هپاتیت ب، خطر فعال شدن مجدد ویروس پس از درمان با بنداموستین وجود دارد که میتواند منجر به نارسایی حاد کبدی یا پیامدهای کشنده شود. پایش نشانگرهای ویروسی هپاتیت ب و در صورت لزوم، درمان ضد ویروسی پیشگیرانه یا درمانی باید اجرا شود.
- سمیتهای قلبی، عصبی و تنفسی: پایش مستمر بیمار از نظر عوارض جانبی قلبی، عصبی و تنفسی نیز اهمیت حیاتی دارد.