واکسنهای زونا عمدتاً برای پیشگیری از بیماری زونا و عوارض ناشی از آن استفاده میشوند. در حال حاضر، واکسن نوترکیب آدجوانتی، مانند شینگریکس، به دلیل کارایی بالاتر و قابلیت استفاده در افراد با نقص ایمنی، استاندارد جهانی مراقبت محسوب میشود. در مقابل، واکسن زنده ضعیفشده، مانند زوستاواکس، در بسیاری از کشورها کمتر توصیه میشود یا دیگر در دسترس نیست و در افراد با نقص ایمنی منع مصرف دارد.
اطلاعات زیر بر اساس توصیههای بینالمللی برای واکسن نوترکیب که اکنون واکسن ترجیحی است، ارائه میشود:
۱. موارد مصرف تأیید شده واکسن زونا (نوع نوترکیب) برای پیشگیری از موارد زیر تأیید شده است:
۱. پیشگیری از زونا:
توضیحات کاربردی و بالینی: - بزرگسالان ۵۰ سال و بالاتر: این واکسن برای تمام افرادی که ۵۰ سال یا بیشتر سن دارند، صرف نظر از سابقه ابتلای قبلی به زونا یا سابقه دریافت واکسن زنده ضعیفشده (Zostavax)، تأیید شده است.
- اهمیت بالینی: خطر ابتلا به زونا و شدت بیماری با افزایش سن به طور قابل توجهی بالا میرود. هدف از واکسیناسیون در این گروه، کاهش چشمگیر میزان بروز زونا (اثر محافظتی بیش از ۹۰ درصد) و همچنین کاهش بار بیماری در جامعه است.
۲. پیشگیری از نورالژی پس از هرپس:
توضیحات کاربردی و بالینی: - هدف درمان: نورالژی پس از هرپس، درد مزمن و ناتوانکنندهای است که پس از برطرف شدن بثورات زونا ادامه مییابد و شایعترین عارضه زونا است. واکسن نوترکیب به طور خاص برای پیشگیری از این عارضه نیز تأیید شده است.
- اهمیت بالینی: پیشگیری از نورالژی پس از هرپس، بار عظیمی از رنج بیمار، هزینههای درمانی و استفاده از مسکنهای قوی را کاهش میدهد.
۳. بزرگسالان ۱۸ سال به بالا با نقص ایمنی:
توضیحات کاربردی و بالینی: - گروه پرخطر: این واکسن برای افراد ۱۸ سال و بالاتر که به دلیل بیماری (مانند سرطان، پیوند اعضا، عفونت ویروس نقص ایمنی انسانی) یا دریافت درمانهای سرکوبکننده ایمنی (مانند دوزهای بالای کورتیکواستروئیدها، داروهای بیولوژیک، شیمیدرمانی) در معرض خطر بالاتر ابتلا به زونا قرار دارند، تأیید شده است.
- اهمیت بالینی: در این جمعیت، زونا نه تنها شایعتر است بلکه معمولاً شدیدتر بوده و خطر انتشار احشایی و عوارض جدی را افزایش میدهد. برخلاف واکسن زنده که در این گروه منع مصرف داشت، واکسن نوترکیب یک انتخاب ایمن و مؤثر است.
۲. موارد مصرف خارج از برچسب با توجه به ماهیت پیشگیرانه واکسنها و تأییدیههای گسترده واکسن نوترکیب، کاربردهای خارج از برچسب برای واکسن زونا محدود است. با این حال، موارد زیر ممکن است در شرایط خاص بالینی مورد بحث قرار گیرند:
۱. پیشگیری از عود مکرر زونا:
توضیحات کاربردی و بالینی: - اگرچه واکسن در ابتدا برای پیشگیری از اولین ابتلا پس از واکسیناسیون تأیید شده است، اما در بیمارانی که دچار عود مکرر زونا (با فواصل زمانی کوتاه) میشوند، به دلیل مکانیسم تقویتکننده ایمنی سلولی واکسن نوترکیب، ممکن است به صورت خارج از برچسب برای کاهش دفعات یا شدت عودها استفاده شود. این تجویز معمولاً پس از ارزیابی کامل سیستم ایمنی بیمار انجام میگیرد.
۲. استفاده در جمعیت کودکان و نوجوانان:
توضیحات کاربردی و بالینی: - احتیاط: واکسن نوترکیب زونا در حال حاضر برای افراد زیر ۱۸ سال تأیید نشده است، زیرا دادههای کافی در مورد ایمنی و اثربخشی آن در این گروه سنی موجود نیست.
- استفاده موردی: با این حال، در موارد استثنایی و نادر، مانند یک نوجوان مبتلا به نقص ایمنی بسیار شدید یا بیماریهای مزمن پوستی با خطر بالای زونا که سایر مداخلات درمانی مؤثر نیستند و سود بالقوه واکسیناسیون بسیار بیشتر از خطر آن است، ممکن است به صورت موردی و تحت نظارت متخصص تجویز شود. این تصمیم نیاز به تأییدیه کمیتههای اخلاق و اطلاعرسانی کامل به خانواده دارد.
محدودیت استفاده از واکسن:
- توجه به این نکته بالینی ضروری است که هیچ یک از واکسنهای زونا (نوترکیب یا زنده) برای درمان زونای فعال (در حال بروز) یا نورالژی پس از هرپس (PHN) به کار نمیروند، بلکه صرفاً جنبه پیشگیرانه دارند. همچنین برای پیشگیری از آبله مرغان (واریسلا) اولیه کاربرد ندارند.