گادوتریک اسید چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف گادوتریک اسید

گادوتریک اسید یک ماده حاجب بر پایه گادولینیوم است که به طور گسترده در تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) استفاده می‌شود. این دارو به بهبود وضوح تصاویر گرفته شده از بافت‌ها و رگ‌های خونی کمک می‌کند و اطلاعات تشخیصی دقیق‌تری را در اختیار پزشکان قرار می‌دهد. 
گادوتریک اسید برای تشخیص و ارزیابی طیف وسیعی از بیماری‌ها در بخش‌های مختلف بدن به کار می‌رود. از مهم‌ترین موارد استفاده آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سیستم عصبی مرکزی: تشخیص تومورهای مغزی و نخاعی، ضایعات التهابی (مانند در بیماران مبتلا به ام‌اس) و بیماری‌های عروقی مغز
• آنژیوگرافی MRI: تصویربرداری از رگ‌های خونی در سراسر بدن، از جمله شریان‌های کلیوی، محیطی و کاروتید
• تصویربرداری از بافت‌های نرم: تشخیص تومورها و ضایعات در کبد، پستان و سایر اندام‌ها.

مکانیسم اثر گادوتریک اسید

گادوتریک اسید با تقویت سیگنال‌های مغناطیسی در تصاویر MRI عمل می‌کند. به طور طبیعی، یون گادولینیوم (Gd³⁺)به دلیل سمیت بالا نمی‌تواند به تنهایی در بدن استفاده شود. به همین دلیل، این یون در ساختار یک شلات پایدار به نام DOTA (tetra-azacyclododecane-tetraacetic acid) قرار می‌گیرد. این اتصال قوی، سمیت گادولینیوم را به شدت کاهش می‌دهد و آن را برای تزریق وریدی ایمن می‌سازد.
پس از تزریق، این ماده در بافت‌ها و رگ‌هایی که جریان خون بالایی دارند یا دارای نفوذپذیری عروقی غیرطبیعی هستند (مانند تومورها)، تجمع می‌یابد. یون گادولینیوم دارای خاصیت پارامغناطیس است، به این معنی که میدان مغناطیسی موضعی اطراف خود را تغییر می‌دهد. این تغییر باعث می‌شود که سیگنال‌های MRI در آن مناطق روشن‌تر و قابل تشخیص‌تر شوند و پزشک بتواند جزئیات بیشتری را مشاهده کند.

فارماکوکینتیک گادوتریک اسید

جذب

این دارو به صورت تزریق وریدی تجویز می‌شود و به سرعت در جریان خون توزیع می‌گردد.

توزیع

گادوتریک اسید به دلیل اندازه کوچک و ویژگی‌های آب‌دوست، به سرعت از طریق سیستم گردش خون به فضای بینابینی در بافت‌ها نفوذ می‌کند، اما نمی‌تواند از سد خونی-مغزی سالم عبور کند.

متابولیسم

این ماده در بدن متابولیزه نمی‌شود و به همان شکل اولیه از بدن دفع می‌گردد.

دفع

گادوتریک اسید عمدتاً (بیش از ۹۵٪) از طریق کلیه‌ها و به صورت فیلتراسیون گلومرولی در ادرار دفع می‌شود. نیمه‌عمر دفع آن در افراد با عملکرد کلیوی طبیعی حدود ۱.۵ ساعت است.

منع مصرف گادوتریک اسید

استفاده از گادوتریک اسید در موارد زیر ممنوع است:

• حساسیت مفرط: افرادی که سابقه واکنش آلرژیک شدید به گادوتریک اسید یا هر یک از اجزای آن را دارند.
• نارسایی شدید کلیه: به دلیل خطر ابتلا به فیبروز سیستمیک نفروژنیک (NSF)، استفاده از این دارو در بیماران با نارسایی شدید کلیه (eGFR < 30 mL/min/1.73 m²) باید با احتیاط فراوان و تنها در صورت لزوم انجام شود.

عوارض جانبی گادوتریک اسید

عوارض جانبی گادوتریک اسید معمولاً خفیف و گذرا هستند. شایع‌ترین عوارض عبارتند از:

عوارض شایع:

• تهوع، سردرد، احساس گرما یا سرما در محل تزریق، و طعم غیرعادی در دهان.

عوارض نادر اما جدی:

• واکنش‌های آلرژیک: کهیر، تورم، دشواری در تنفس، و در موارد نادر، شوک آنافیلاکسی.
• فیبروز سیستمیک نفروژنیک (NSF): یک بیماری نادر و جدی است که در بیماران با نارسایی کلیوی شدید رخ می‌دهد و باعث سفت شدن و ضخیم شدن پوست و بافت‌های داخلی می‌شود.

تداخلات دارویی گادوتریک اسید

تداخلات دارویی

گادوتریک اسید به دلیل ماهیت خود، تداخلات دارویی قابل توجهی ندارد و به صورت شیمیایی با سایر داروها واکنش نمی‌دهد.

تداخلات غذایی

این دارو با غذا تداخلی ندارد و می‌توان آن را بدون توجه به زمان صرف غذا تجویز کرد.

هشدار ها گادوتریک اسید

• نارسایی کلیوی: قبل از تجویز گادوتریک اسید، باید عملکرد کلیوی بیمار (با اندازه‌گیری eGFR) ارزیابی شود. در بیماران با کاهش عملکرد کلیه، باید از مصرف آن خودداری کرد یا با احتیاط شدید تجویز نمود.
• بارداری و شیردهی: اطلاعات کافی در مورد ایمنی این دارو در دوران بارداری وجود ندارد. مصرف آن تنها در صورتی مجاز است که فواید آن بر خطرات احتمالی بیشتر باشد. در مورد شیردهی، مقادیر بسیار کمی از دارو وارد شیر مادر می‌شود، اما معمولاً توصیه می‌شود که مادر به مدت حداقل ۲۴ ساعت پس از تزریق از شیردهی خودداری کند.
• واکنش‌های آلرژیک: در بیماران با سابقه آلرژی یا آسم، خطر واکنش‌های آلرژیک به ماده حاجب افزایش می‌یابد.

توصیه های دارویی گادوتریک اسید

مخصوص بیمار

• آمادگی قبل از تصویربرداری: هرگونه سابقه بیماری کلیوی، آلرژی، آسم و بارداری را به پزشک و تکنیسین MRI اطلاع دهید.
• بعد از تزریق: به مقدار کافی مایعات بنوشید تا به دفع سریع‌تر دارو از بدن کمک کنید. در صورت بروز هرگونه عارضه جانبی (مانند کهیر، تورم یا تنگی نفس)، بلافاصله به پزشک اطلاع دهید.

مخصوص پزشک

• ارزیابی کلیه: قبل از تجویز گادوتریک اسید، حتماً عملکرد کلیوی بیمار (با eGFR) را بررسی کنید.
• مدیریت واکنش‌های آلرژیک: تجهیزات و داروهای لازم برای مدیریت واکنش‌های آنافیلاکتیک باید در دسترس باشد.
• انتخاب ماده حاجب: در بیماران پرخطر، استفاده از مواد حاجب با پایداری بالا (مانند گادوتریک اسید) نسبت به انواع خطی ارجح است.