اطلاعات تخصصی
موارد مصرف
داروی ترکیبی گایافنزین و کدئین حاوی دو جزء با مکانیسم اثر متفاوت است: گایافنزین به عنوان یک خلطآور (اکسپکتورانت) عمل میکند و کدئین یک سرکوبکننده اپیوئیدی سرفه است. این ترکیب برای مدیریت علائم تنفسی کوتاهمدت تجویز میشود.
۱. موارد مصرف تأیید شده (توسط سازمانهای نظارتی)
این دارو به طور معمول برای تسکین موقت علائم دستگاه تنفسی که با ترشحات و سرفه همراه هستند، تأیید شده است.
تسکین سرفه :
- کاربرد بالینی: کدئین که یک ماده اپیوئیدی است، با اثر مستقیم بر مرکز سرفه در مغز، رفلکس سرفه را سرکوب میکند. این عمل برای سرفههای خشک و آزاردهنده که خواب یا فعالیتهای روزمره بیمار را مختل میکند، مفید است.
- توضیحات کاربردی برای پزشک: به دلیل ماهیت اپیوئیدی کدئین، این دارو باید تنها برای مدت کوتاه (معمولاً کمتر از ۷ روز) تجویز شود و دوز آن نباید از دوزهای توصیهشده فراتر رود. همچنین، از آنجایی که کدئین میتواند تنفس را کند کند، مصرف آن در بیماران با مشکلات تنفسی مزمن مانند آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) باید با احتیاط شدید انجام شود.
تسهیل خروج خلط و ترشحات برونشی :
- کاربرد بالینی: گایافنزین با تحریک مخاط دستگاه گوارش، باعث افزایش حجم و کاهش غلظت ترشحات برونشی میشود. این کار به بیمار کمک میکند تا ترشحات ریوی را راحتتر سرفه کند و سرفه "موثرتر" شود.
- توضیحات کاربردی برای پزشک: این جزء در درمان سرفههایی که با خلط غلیظ و چسبنده همراه هستند، مفید است. هدف از ترکیب با کدئین، سرکوب سرفه در حدی است که بیمار بتواند استراحت کند، در عین حال که گایافنزین به رقیق شدن ترشحات و خروج آنها کمک میکند.
درمان سرفه و احتقان قفسه سینه ناشی از بیماریهای جزئی تنفسی:
- کاربرد بالینی: ترکیب این دو دارو برای تسکین موقت سرفه و احتقان ریوی ناشی از بیماریهایی مانند سرماخوردگی، آلرژیهای خفیف تنفسی یا آنفلوانزا، که در آنها سرفه و خلط وجود دارد، استفاده میشود.
۲. موارد مصرف خارج برچسب با توجه به ماهیت دو ترکیبی این دارو که هر دو جزء آن کاربردهای اصلی مشخص دارند، منابع معتبر بینالمللی معمولاً استفاده خارج از برچسبی برای این ترکیب خاص گزارش نمیکنند. با این حال، میتوان به برخی کاربردهای خارج از برچسب کدئین به تنهایی اشاره کرد، که با در نظر گرفتن جزء گایافنزین در این ترکیب، ارزش بالینی کمتری دارند:
کدئین برای تسکین درد خفیف تا متوسط :
- کاربرد بالینی: کدئین به عنوان یک پیشدارو در بدن به مورفین تبدیل شده و میتواند برای مدیریت درد خفیف تا متوسط (مانند دردهای پس از جراحی یا دندانپزشکی) مورد استفاده قرار گیرد.
- توضیحات کاربردی برای پزشک: استفاده از این داروی ترکیبی به طور خاص برای تسکین درد به عنوان یک اقدام خارج برچسب، توصیه نمیشود، زیرا جزء گایافنزین هیچ نقشی در تسکین درد ندارد. در صورت نیاز به تسکین درد اپیوئیدی، تجویز کدئین یا داروهای مشابه به تنهایی یا در ترکیب با داروهای ضددرد غیر اپیوئیدی، منطقیتر است.
کدئین برای درمان اسهال :
- کاربرد بالینی: کدئین میتواند با کاهش تحرک دستگاه گوارش، در درمان اسهال مزمن یا اسهال ناشی از سندرم روده تحریکپذیر نوع اسهالی، مورد استفاده قرار گیرد.
- توضیحات کاربردی برای پزشک: این کاربرد به ندرت و تنها برای کدئین به تنهایی یا ترکیبات مناسبتر ضد اسهال اپیوئیدی (مانند دیفنوکسیلات) استفاده میشود. تجویز ترکیب گایافنزین و کدئین برای اسهال منطقی نیست و باید از آن اجتناب کرد، چرا که گایافنزین در این شرایط فاقد اندیکاسیون است.
مکانیسم اثر
داروی ترکیبی گایافنزین و کدئین یک فرمولاسیون دارویی است که از دو جزء فعال با اهداف درمانی متفاوت برای مدیریت سرفه و خلطزایی استفاده میکند. مکانیسم اثر این داروی ترکیبی از مجموع اثرات هر دو جزء فعال ناشی میشود:
کدئین (سرکوبکننده سرفه):
- اثر مرکزی بر سرفه: کدئین به عنوان یک ماده اپیوئیدی ضعیف، عمدتاً از طریق اثر آگونیستی خود بر گیرندههای مو اپیوئیدی در دستگاه عصبی مرکزی عمل میکند. این عمل باعث تضعیف مستقیم مرکز سرفه در بصلالنخاع مغز میشود. با کاهش حساسیت مرکز سرفه، رفلکس سرفه سرکوب شده و میل بیمار به سرفه کردن کاهش مییابد.
- تبدیل به مورفین: لازم است در نظر داشت که بخش کوچکی از کدئین در بدن به متابولیت فعال قویتر خود، یعنی مورفین، تبدیل میشود. اعتقاد بر این است که اثر سرکوبکنندگی سرفه کدئین، هم از خود کدئین و هم از این متابولیت فعال ناشی میشود.
گایافنزین (خلطآور):
- افزایش حجم ترشحات تنفسی: مکانیسم اصلی گایافنزین از طریق تحریک مخاط دستگاه گوارش است. این تحریک به طور بازتابی، باعث افزایش فعالیت ترشحی غدد در دستگاه تنفسی (مانند برونشها) میشود.
- کاهش ویسکوزیته خلط: در نتیجه، حجم مایعات تنفسی افزایش یافته و ویسکوزیته (چسبندگی) خلط کاهش مییابد. این رقیق شدن ترشحات، خروج آنها را از طریق سرفه آسانتر کرده و سرفه را "موثرتر" یا خلطآور میسازد.
فارماکوکینتیک
مشخصات فارماکوکینتیک این ترکیب عمدتاً به صورت جداگانه برای هر جزء بررسی میشود:
کدئین:
- جذب: کدئین به سرعت و تقریباً به طور کامل از دستگاه گوارش جذب میشود. حداکثر غلظت پلاسمایی معمولاً حدود یک ساعت پس از مصرف خوراکی حاصل میشود. جذب کدئین به طور قابل توجهی تحت تأثیر مصرف غذا قرار نمیگیرد.
- توزیع: کدئین به طور گسترده در بافتهای بدن توزیع میشود.
- متابولیسم: کدئین در کبد از طریق دو مسیر آنزیمی اصلی متابولیزه میشود:
- مسیر اصلی: بخش عمده کدئین با ترکیب شدن، به متابولیتهای غیرفعال تبدیل میشود.
- مسیر ثانویه (بسیار مهم): بخش کوچکی از کدئین (حدود ۵ تا ۱۰ درصد) توسط آنزیم سیتوکروم P4502D6 در کبد، به متابولیت فعال مورفین تبدیل میشود. تفاوتهای ژنتیکی در فعالیت این آنزیم، میتواند بر اثربخشی و ایمنی کدئین تأثیر بگذارد (افراد با متابولیسم فوقسریع در معرض خطر بالاتر عوارض جانبی اپیوئیدی هستند).
- دفع: بیشتر کدئین و متابولیتهای آن از طریق کلیهها دفع میشوند. نیمه عمر کدئین و متابولیتهای آن تقریباً حدود سه ساعت است.
گایافنزین:
- جذب: گایافنزین نیز به خوبی از دستگاه گوارش جذب میشود.
- متابولیسم: گایافنزین به سرعت در کبد متابولیزه میشود. متابولیت اصلی آن اسید بتا-(۲-متوکسیفنوکسی)-لاکتیک است که غیرفعال است.
- دفع: گایافنزین و متابولیتهای غیرفعالش عمدتاً از طریق کلیهها دفع میشوند. نیمه عمر گایافنزین نسبتاً کوتاه است و به همین دلیل برای حفظ اثر خلطآوری، نیاز به مصرف مکرر یا استفاده از فرمولاسیونهای با رهش طولانیمدت وجود دارد.
منع مصرف
۱. موارد منع مصرف در بیماریها
وجود بیماریها یا شرایط زیر میتواند خطر استفاده از این ترکیب را به شدت افزایش دهد و مصرف آن ممنوع یا با احتیاط بسیار بالا است:
حساسیت مفرط:
- منع مصرف در بیمارانی که به کدئین یا گایافنزین حساسیت قبلی نشان دادهاند.
بیماریهای شدید تنفسی:
- منع مصرف در بیمارانی با سرکوب تنفسی فعلی یا شدید، یا در شرایطی که خطر کاهش تنفس بالا است.
- توضیح کاربردی: در بیمارانی با آسم حاد، بیماری مزمن انسدادی ریه شدید، یا سایر اختلالات تنفسی که با کاهش ذخیره تنفسی همراه هستند، کدئین میتواند تنفس را به شدت آهسته کند و خطر مرگ را افزایش دهد.
بیماریهای همراه با افزایش خلط (ترشحات):
- اگر سرفه با مقدار زیادی خلط همراه باشد، سرکوب سرفه توسط کدئین میتواند خطر احتباس ترشحات، انسداد مجاری هوایی و عفونت را افزایش دهد.
- توضیح کاربردی: اگرچه گایافنزین خلطآور است، اما در سرفههایی که حجم زیادی از ترشحات را به همراه دارند، سرکوب سرفه توسط کدئین منع میشود.
انسداد دستگاه گوارش:
- در بیمارانی که انسداد فلجی روده، ایلئوس (انسداد روده) یا تنگی دستگاه گوارش دارند، کدئین به دلیل کاهش حرکات روده، وضعیت را تشدید میکند.
بیماران تحت درمان با مهارکنندههای مونوآمین اکسیداز:
- استفاده همزمان یا استفاده در ۱۴ روز اخیر با این داروها (مانند سلژیلین یا ترانیل سیپرومین) به دلیل خطر تداخل دارویی جدی و سندرم سروتونین، منع مصرف مطلق دارد.
افزایش فشار داخل جمجمهای یا آسیبهای مغزی:
- کدئین میتواند با احتباس دیاکسید کربن، فشار داخل جمجمهای را به صورت خطرناکی افزایش دهد.
۲. موارد منع مصرف در بارداری و شیردهیمنع مصرف این دارو در زنان باردار و شیرده به دلیل اثرات اپیوئیدی کدئین بسیار جدی است.
بارداری: - توضیح کاربردی: استفاده از کدئین در دوران بارداری باید تنها در صورت لزوم قطعی و عدم وجود جایگزین ایمنتر انجام شود. مصرف طولانی مدت آن میتواند خطر وابستگی فیزیکی جنین را به دنبال داشته باشد و پس از تولد، نوزاد دچار سندرم ترک اپیوئید نوزادی میشود.
شیردهی (منع مصرف قطعی): - توضیح کاربردی: کدئین در شیر مادر ترشح میشود. نکته حیاتی آن است که برخی از مادران به دلیل تنوع ژنتیکی، متابولیسم فوقسریع کدئین به مورفین را دارند (توسط آنزیم CYP2D6). در این مادران، مقدار مورفین ترشح شده در شیر میتواند به حدی بالا باشد که در نوزاد شیرخوار، سرکوب تنفسی و حتی مرگ را به دنبال داشته باشد. بنابراین، مصرف کدئین در دوران شیردهی ممنوع است.
۳. موارد منع مصرف در کودکانمنع مصرف در سنین کودکی یکی از مهمترین موارد احتیاط برای این ترکیب است و سازمانهای نظارتی بینالمللی ممنوعیتهای سختگیرانهای را اعمال کردهاند.
کودکان زیر ۱۲ سال:
- به دلیل خطر سرکوب تنفسی و مرگ، استفاده از داروهای حاوی کدئین (از جمله این ترکیب) در کودکان زیر ۱۲ سال منع مصرف قطعی دارد.
- توضیح کاربردی: این ممنوعیت به دلیل تفاوتهای فردی در متابولیسم کدئین به مورفین در کودکان و احتمال افزایش ناگهانی مورفین در خون است.
کودکان ۱۲ تا ۱۸ سال پس از جراحی لوزه یا آدنوئید:
- در این گروه سنی که تحت عمل جراحی لوزه و یا لوزههای سوم قرار گرفتهاند، استفاده از این دارو منع مصرف قطعی دارد.
- توضیح کاربردی: این بیماران به دلیل خطر بالای حساسیت به سرکوب تنفسی ناشی از اپیوئیدها، نباید کدئین دریافت کنند.
کودکان ۱۲ تا ۱۸ سال با عوامل خطر:
- در نوجوانان ۱۲ تا ۱۸ سال، اگر اختلالات تنفسی (مانند چاقی شدید یا آپنه انسدادی خواب) یا عوامل خطری برای متابولیسم سریع کدئین وجود داشته باشد، مصرف باید با احتیاط شدید و در صورت عدم وجود جایگزین مناسب باشد.
عوارض جانبی
پزشکان باید هنگام تجویز داروی ترکیبی گایافنزین و کدئین از طیف وسیع عوارض جانبی، به ویژه عوارض ناشی از کدئین که یک ماده اپیوئیدی است، آگاه باشند. شیوع عوارض جانبی ممکن است بر اساس دوز، طول مدت مصرف و خصوصیات فردی بیمار متفاوت باشد، اما میتوان آنها را به سه دسته اصلی تقسیم کرد:
۱. عوارض جانبی بسیار شایع (شیوع بالا)
این عوارض اغلب ناشی از جزء کدئین هستند و باید بیماران را از احتمال وقوع آنها مطلع ساخت:
- خوابآلودگی (چرت زدن): این مورد یکی از شایعترین عوارض کدئین است و در برخی مطالعات تا ۴۰ درصد از بیماران را تحت تأثیر قرار میدهد. این حالت به دلیل تضعیف دستگاه عصبی مرکزی رخ میدهد.
- حالت تهوع: شیوع تهوع نیز بالا است و حدود ۳۷ درصد از بیماران ممکن است آن را تجربه کنند. این عارضه اغلب در شروع درمان رخ داده و معمولاً با ادامه مصرف کاهش مییابد.
- یبوست: به عنوان یک عارضه جانبی متداول اپیوئیدها، یبوست شیوع بالایی دارد و میتواند مزمن باشد.
- استفراغ: اغلب همراه با حالت تهوع گزارش میشود.
- سرگیجه: ناشی از اثرات مرکزی کدئین است.
۲. عوارض جانبی شایع تا نسبتاً شایع (شیوع متوسط)این عوارض معمولاً شیوع کمتری دارند اما همچنان باید در نظر گرفته شوند:
- سردرد
- خشکی دهان که این عارضه نیز از اثرات مرکزی کدئین ناشی میشود.
- ضعف یا خستگی غیر معمول
- تعریق
- واکنشهای حساسیتی پوستی ملایم: از جمله کهیر و خارش میتواند رخ دهد.
۳. عوارض جانبی نادر یا جدی (شیوع پایین)این عوارض به ندرت رخ میدهند، اما میتوانند بسیار خطرناک و تهدیدکننده حیات باشند و نیاز به فوریتهای پزشکی دارند:
- سرکوب تنفسی: (تنفس کند، کمعمق یا پر سر و صدا). این خطر جدیترین عارضه کدئین است و در صورت وقوع میتواند کشنده باشد، به ویژه در افرادی که مستعد هستند یا همزمان از داروهای تضعیف کننده دستگاه عصبی مرکزی استفاده میکنند.
- افت فشار خون وضعیتی: کاهش فشار خون هنگام تغییر وضعیت (مثلاً از حالت نشسته به ایستاده) که میتواند منجر به ضعف و غش شود.
- واکنشهای حساسیت مفرط شدید: از جمله تورم صورت، لبها یا گلو، یا آنافیلاکسی که نیاز به درمان اورژانسی دارد.
- وابستگی و سوء مصرف: با مصرف طولانیمدت، خطر وابستگی فیزیکی و سوء مصرف وجود دارد.
- علائم اختلال دستگاه عصبی مرکزی: از جمله گیجی، توهم، یا تشنج.
- اسپاسم مجاری صفراوی: که منجر به درد شدید شکمی میشود.
در زمان تجویز، باید بیمار را در مورد علائم جدی (مانند تنگی نفس یا خوابآلودگی بیش از حد) که نیاز به مراجعه فوری به اورژانس دارند، آگاه کرد.
تداخلات دارویی
۱. تداخلات دارویی
تداخلات دارویی این ترکیب به دو دسته اصلی تقسیم میشوند: تداخلاتی که باعث افزایش تضعیف دستگاه عصبی مرکزی میشوند و تداخلاتی که متابولیسم کدئین را تغییر میدهند.
الف. داروهای تضعیفکننده دستگاه عصبی مرکزی (خطرناکترین تداخل):
استفاده همزمان با این داروها، خطر خوابآلودگی شدید، سرکوب تنفسی، کما و مرگ را به شدت افزایش میدهد. باید از مصرف همزمان اجتناب شود یا دوز هر دو دارو به حداقل کاهش یافته و پایش دقیق بیمار انجام گیرد.
- داروهای ضد اضطراب و خوابآورها (مانند آلپرازولام، دیازپام، لورازپام)
- اپیوئیدهای دیگر (مانند مورفین، هیدروکودون، فنتانیل)
- الکل
- داروهای شلکننده عضلانی (مانند کاریزوپرودول)
- داروهای ضد افسردگی خاص (برخی از داروهای ضدافسردگی سه حلقهای مانند آمیتریپتیلین)
- آنتیهیستامینهای نسل اول (مانند دیفنهیدرامین)
ب. داروهای مؤثر بر آنزیم CYP2D6 (تغییر متابولیسم کدئین):
کدئین برای تبدیل به مورفین (متابولیت فعال) به این آنزیم کبدی نیاز دارد. تغییر در فعالیت این آنزیم، اثربخشی و سمیت کدئین را تحت تأثیر قرار میدهد.
مهارکنندههای قوی CYP2D6 (کاهش اثر کدئین): - برخی داروهای ضد افسردگی (مانند فلوکستین، پاروکستین)
- برخی داروهای ضد آریتمی (مانند کینیدین، آمیودارون)
- برخی داروهای ضد قارچ (مانند کتوکونازول)
نوع تداخل: این داروها مانع تبدیل کدئین به مورفین میشوند. در نتیجه، سطح مورفین فعال کاهش یافته و اثر ضد سرفه و ضد درد کدئین کم میشود و احتمال عدم پاسخدهی درمانی افزایش مییابد.
القاکنندههای CYP3A4 (کاهش اثر کدئین):برخی داروهای ضد تشنج (مانند کاربامازپین، فنی توئین)
نوع تداخل: اگرچه CYP2D6 آنزیم اصلی تبدیل به مورفین است، القای آنزیمهای دیگر مانند CYP3A4 میتواند مسیرهای جایگزین متابولیسم کدئین را فعال کرده و سطح مورفین را کاهش دهد.
ج. سایر تداخلات مهم:
- مهارکنندههای مونوآمین اکسیداز (ضدافسردگی): مصرف همزمان یا مصرف در ۱۴ روز اخیر با این داروها (مانند ترانیل سیپرومین) منع مصرف مطلق دارد. این تداخل میتواند منجر به تشدید اثرات اپیوئیدی و افزایش خطر سندرم سروتونین شود.
- آنتاگونیستهای اپیوئیدی: (مانند نالترکسون، سامی دورفان) این داروها اثر کدئین را کاهش میدهند و ممکن است باعث شروع علائم ترک شوند.
۲. تداخل با غذا - جذب دارو: جذب داروی ترکیبی گایافنزین و کدئین به طور کلی تحت تأثیر مصرف غذا قرار نمیگیرد و میتوان آن را همراه یا بدون غذا مصرف کرد.
- توصیه بالینی: توصیه میشود بیمار این دارو را همراه با یک لیوان آب کامل مصرف کند. نوشیدن مایعات فراوان در طول درمان با این دارو، به اثر خلطآوری گایافنزین کمک کرده و باعث رقیق شدن بیشتر ترشحات ریوی میشود.
۳. تداخل در آزمایشات - آزمایشهای ادراری اسید ۵-هیدروکسی ایندول استیک: گایافنزین ممکن است با برخی روشهای آزمایشگاهی، در اندازهگیری سطح اسید ۵-هیدروکسی ایندول استیک (5-HIAA) ادرار تداخل کند. این آزمایش اغلب برای تشخیص تومورهای کارسینوئید استفاده میشود.
- توضیح کاربردی: این تداخل میتواند منجر به نتیجه مثبت کاذب در آزمایش شود. ضروری است که پرسنل آزمایشگاه قبل از انجام این آزمایش از مصرف این دارو توسط بیمار مطلع باشند.
- آزمایشهای کاتکولآمینهای ادراری: ممکن است گایافنزین در نتایج آزمایشهای اندازهگیری متابولیتهای کاتکولآمینها نیز تداخل ایجاد کند
هشدار ها
۱. هشدارهای کامل و جامع کاربردی
الف. خطر سرکوب تنفسی (خطر حیاتی):
- هشدار اصلی: کدئین میتواند باعث سرکوب تنفسی شدید، تهدیدکننده حیات یا کشنده شود. این خطر به ویژه در شروع درمان یا پس از افزایش دوز افزایش مییابد.
- نکته بالینی: بیماران را به دقت از نظر کاهش سرعت تنفس، تنفس کمعمق، و خوابآلودگی شدید پایش کنید. در بیمارانی که عوامل خطر زمینهای دارند، مانند نارسایی تنفسی، آپنه خواب، یا چاقی شدید، باید با احتیاط فراوان تجویز شود.
- منع مصرف در کودکان: این دارو در کودکان زیر ۱۲ سال به دلیل خطر مرگ ناشی از سرکوب تنفسی ممنوع است.
ب. خطر سوء مصرف، وابستگی و اعتیاد:
- هشدار اصلی: کدئین به عنوان یک اپیوئید، پتانسیل ایجاد سوء مصرف و وابستگی فیزیکی و روانی را دارد، حتی زمانی که مطابق با دستورالعمل مصرف شود.
- نکته بالینی: بیمار باید برای کوتاهترین دوره زمانی ممکن و با پایینترین دوز موثر تجویز شود. قبل از تجویز، سابقه سوء مصرف مواد مخدر و الکل بیمار را بررسی کنید. در صورت قطع دارو در بیمارانی که وابستگی فیزیکی پیدا کردهاند، قطع تدریجی برای جلوگیری از علائم ترک ضروری است.
ج. تداخلات دارویی جدی (افزایش سرکوب دستگاه عصبی مرکزی):
- هشدار اصلی: استفاده همزمان از این دارو با سایر تضعیفکنندههای دستگاه عصبی مرکزی میتواند باعث خوابآلودگی عمیق، سرکوب شدید تنفسی، کما و مرگ شود.
- نکته بالینی: از تجویز همزمان با بنزودیازپینها، الکل، آرامبخشها، خوابآورها، شلکنندههای عضلانی و سایر مواد اپیوئیدی باید به شدت اجتناب شود یا دوزها به حداقل ممکن کاهش یافته و پایش دقیق بیمار انجام گیرد.
د. تداخل با متابولیسم آنزیمی:
- هشدار اصلی: کدئین از طریق آنزیم سیتوکروم P450 2D6 متابولیزه میشود. مصرف همزمان با داروهایی که این آنزیم را مهار یا القا میکنند، میتواند سطوح مورفین فعال را به طور خطرناکی تغییر دهد.
- مهارکنندهها (مانند کینیدین یا فلوکستین) میتوانند اثر کدئین را کاهش دهند.
- افزایشدهندهها (مانند کاربامازپین) میتوانند اثر کدئین را تغییر دهند.
ه. اثرات بر تواناییهای روانی و حرکتی:
- هشدار اصلی: این دارو میتواند باعث خوابآلودگی، سرگیجه و کاهش هوشیاری شود.
- نکته بالینی: به بیماران اکیداً توصیه کنید تا زمانی که از تأثیر دارو بر خود مطمئن نشدهاند، از رانندگی یا کار با ماشینآلات خطرناک خودداری کنند.
و. عوارض جانبی گوارشی:
- هشدار اصلی: کدئین اغلب باعث یبوست میشود.
- نکته بالینی: به بیماران توصیه کنید تا اقدامات پیشگیرانه (مانند افزایش مصرف فیبر و مایعات) را برای مدیریت یبوست انجام دهند.
۲. اوردوز داروی دو ترکیبی گایافنزین و کدئین و درماناوردوز این داروی ترکیبی در درجه اول به دلیل جزء اپیوئیدی، یعنی کدئین، خطرناک است و به سرعت میتواند تهدیدکننده حیات باشد.
الف. علائم اوردوز:علائم اصلی اوردوز کدئین ناشی از تضعیف دستگاه عصبی مرکزی و تنفسی است:
- سرکوب تنفسی: تنفس کند، کمعمق یا نامنظم، یا مکثهای طولانی در تنفس (علامت خطر اصلی).
- تضعیف دستگاه عصبی مرکزی: خوابآلودگی شدید، عدم توانایی در بیدار شدن، کما، سرگیجه شدید، گیجی یا پوست سرد و چسبناک.
- اثرات چشمی: مردمکهای کوچک و سوزنی شکل.
- اثرات قلبی و عروقی: کاهش ضربان قلب و فشار خون.
- علائم گایافنزین: در دوزهای بسیار بالا، اوردوز گایافنزین ممکن است منجر به حالت تهوع، استفراغ و در موارد نادر، تشکیل سنگ کلیه شود، اما مسمومیت ناشی از کدئین غالب و حیاتیتر است.
ب. مدیریت اوردوز (درمان):
اوردوز یک اورژانس پزشکی است و نیاز به مداخله فوری دارد.
حمایت از تنفس و پایداری بیمار: - تثبیت راه هوایی و حمایت تنفسی (تهویه مکانیکی در صورت لزوم).
- تأمین اکسیژن و پایش علائم حیاتی.
تجویز نالوکسان:نالوکسان، یک آنتاگونیست گیرنده اپیوئیدی، داروی انتخابی برای برگشت سرکوب تنفسی ناشی از کدئین است.
- دوزاژ: باید به صورت وریدی، عضلانی یا زیرجلدی تجویز شود. از آنجایی که نیمه عمر کدئین طولانیتر از نالوکسان است، پایش دقیق و تجویز دوزهای اضافی نالوکسان ممکن است لازم باشد.
- نکته بالینی: در صورت شک به وابستگی اپیوئیدی، نالوکسان باید با احتیاط و در دوزهای کمتر تیتراژ شود تا از ایجاد علائم ترک شدید اپیوئیدی جلوگیری شود.
اقدامات حمایتی تکمیلی: - درمان فشار خون پایین و سایر اختلالات عروقی.
- اقدامات لازم برای جلوگیری از آسپیراسیون ریوی.
- درمان تشنج در صورت وقوع.
- پایش عملکرد کلیه به دلیل احتمال تشکیل سنگ کلیه در مسمومیت با گایافنزین.
توصیه های دارویی
۱. توصیههای دارویی برای بیمار
مشاوره با بیمار باید بر روی نحوه مصرف صحیح، خطرات اپیوئیدی و علائم هشدار دهنده متمرکز باشد.
الف. نحوه مصرف و دوزاژ:
- اندازهگیری دقیق: اگر دارو به شکل شربت است، بیمار باید حتماً از پیمانه یا سرنگ مدرج دقیق ارائه شده استفاده کند و از پیمانههای خانگی خودداری کند.
- رعایت فاصله دوز: دارو را دقیقاً طبق دستور پزشک و با فواصل زمانی منظم مصرف کند و از افزایش خودسرانه دوز یا کاهش فاصله دوزها جداً اجتناب نماید.
- کوتاهترین زمان ممکن: تأکید کنید که این دارو فقط برای تسکین کوتاهمدت علائم سرفه تجویز شده است و باید به محض بهبود علائم، قطع شود. مصرف طولانی مدت میتواند منجر به وابستگی شود.
- نوشیدن مایعات: توصیه کنید که بیمار در طول روز به مقدار کافی مایعات (غیرکافئیندار) بنوشد، زیرا این امر به اثر خلطآوری گایافنزین کمک میکند و باعث رقیق شدن ترشحات ریوی میشود.
ب. هشدارهای ایمنی حیاتی:
- خطر خوابآلودگی: به بیمار هشدار دهید که دارو ممکن است باعث خوابآلودگی، سرگیجه یا کاهش تمرکز شود. تا زمانی که اثر دارو بر هوشیاری فرد مشخص نشده است، از رانندگی و کار با ماشینآلات سنگین خودداری کند.
- تداخل با الکل و آرامبخشها: بیمار باید از مصرف الکل و هرگونه داروی دیگر که باعث خوابآلودگی میشود (مانند داروهای ضد اضطراب یا خوابآورها) در طول دوره درمان خودداری کند، زیرا خطر سرکوب تنفسی کشنده به شدت افزایش مییابد.
- علائم اورژانسی (سرکوب تنفسی): به بیمار و مراقبتکنندگان او آموزش دهید که در صورت مشاهده علائم زیر، فوراً با اورژانس تماس بگیرند:
- تنفس بسیار کند، کمعمق یا پر سر و صدا.
- خوابآلودگی شدید یا مشکل در بیدار ماندن و پاسخ ندادن.
- کبودی لبها، انگشتان یا پوست.
- مدیریت عوارض جانبی: در صورت بروز یبوست، افزایش مصرف فیبر و آب توصیه میشود. اگر یبوست شدید بود، با پزشک تماس بگیرد.
- عدم اشتراک دارو: تأکید کنید که دارو یک ماده اپیوئیدی است و هرگز نباید با افراد دیگر، به ویژه کودکان، به اشتراک گذاشته شود.
۲. توصیههای دارویی مخصوص پزشکتوجه پزشک به خطرات ویژه اپیوئیدی و محدودیتهای سنی این دارو حیاتی است.
الف. ارزیابی قبل از تجویز:
- سابقه اپیوئید: سابقه سوء مصرف اپیوئید، الکل یا هرگونه وابستگی دارویی دیگر در بیمار را به دقت بررسی کنید.
- ارزیابی تنفسی: وضعیت تنفسی بیمار را به طور کامل ارزیابی کنید. از تجویز این دارو در بیمارانی با بیماریهای تنفسی شدید مانند آسم کنترل نشده، بیماری مزمن انسدادی ریه پیشرفته، یا سرکوب تنفسی شدید اجتناب نمایید.
- بررسی تداخلات: قبل از شروع دارو، فهرست کامل داروهای مصرفی بیمار، شامل داروهای بدون نسخه و مکملها، را بررسی کنید تا تداخلات با داروهای تضعیفکننده دستگاه عصبی مرکزی یا مهارکنندههای آنزیم CYP2D6 را شناسایی کنید.
ب. محدودیتهای سنی (اجرای مقررات ایمنی):
محدودیت سنی مطلق: این ترکیب را به دلیل خطر سرکوب تنفسی کشنده، هرگز برای کودکان زیر ۱۲ سال تجویز نکنید.
منع مصرف ویژه در نوجوانان: از تجویز این دارو برای نوجوانان ۱۲ تا ۱۸ سال که اخیراً تحت عمل جراحی لوزه یا آدنوئیدکتومی قرار گرفتهاند، یا دارای بیماریهای زمینهای تنفسی مانند آپنه خواب هستند، خودداری کنید.
ج. نظارت و پایش در طول درمان:
تیتراسیون دوز و مدت زمان: پایینترین دوز موثر را برای کوتاهترین دوره زمانی ممکن تجویز کنید.
- ارزیابی پایش: بیمار را از نظر علائم سوء مصرف، اعتیاد، یا تحمل دارویی (نیاز به دوز بیشتر برای اثر مشابه) پایش کنید.
- پایش سرکوب تنفسی: به ویژه در شروع درمان و پس از هرگونه افزایش دوز، بیمار را از نظر سرکوب تنفسی به دقت نظارت کنید.
- آموزش به والدین و مراقبان: در صورت تجویز در نوجوانان ۱۲ تا ۱۸ سال، آموزشهای لازم در خصوص علائم سرکوب تنفسی در منزل را به والدین ارائه دهید.
مصرف در بارداری ثبت نشده است.
اشکال دارویی ثبت نشده است
