پروپافنون چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف پروپافنون

موارد مصرف متعارف

پروپافنون یک داروی ضد آریتمی کلاس IC است که برای کنترل و درمان انواع مختلف آریتمی‌های قلبی استفاده می‌شود. این دارو با مهار کانال‌های سدیم در میوکارد، سرعت هدایت پیام‌های الکتریکی را کاهش داده و ریتم قلب را تنظیم می‌کند.
موارد مصرف اصلی پروپافنون که توسط سازمان‌های معتبر بین‌المللی تأیید شده‌اند، عبارتند از:

• درمان فیبریلاسیون دهلیزی: پروپافنون برای بازگرداندن و حفظ ریتم سینوسی طبیعی در بیمارانی که دچار فیبریلاسیون دهلیزی هستند، به کار می‌رود. این دارو به ویژه در بیمارانی که ساختار قلب سالمی دارند و AFib آنها تازه تشخیص داده شده یا حملات آن به صورت دوره‌ای (حملات AFib پاروکسیسمال) رخ می‌دهد، مؤثر است.
• درمان فلوتر دهلیزی: این وضعیت نوعی آریتمی دهلیزی با الگوی ضربان سریع و منظم است. پروپافنون به دلیل اثرات خود بر سیستم هدایتی قلب، می‌تواند به کنترل و پیشگیری از این نوع آریتمی کمک کند.
• درمان تاکی‌کاردی فوق بطنی حمله‌ای: پروپافنون برای پیشگیری از بروز حملات ناگهانی و سریع ضربان قلب که از بالای بطن‌ها منشأ می‌گیرد، استفاده می‌شود.
• درمان آریتمی‌های بطنی تهدیدکننده حیات : در مواردی که آریتمی‌های بطنی مانند تاکی‌کاردی بطنی پایدار، زندگی بیمار را تهدید می‌کنند، پروپافنون می‌تواند به عنوان یک گزینه درمانی مورد استفاده قرار گیرد.

موارد مصرف خارج از برچسب

استفاده از پروپافنون برای مواردی که تأیید رسمی ندارند اما شواهد بالینی از اثربخشی آن حمایت می‌کند، به عنوان موارد مصرف خارج از برچسب شناخته می‌شود. این کاربردها معمولاً در شرایط خاص و با ارزیابی دقیق ریسک و فایده توسط پزشک انجام می‌شوند.

• مدیریت آریتمی در بیماران با سندرم ولف-پارکینسون-وایت : اگرچه پروپافنون تأیید رسمی برای این سندرم ندارد، اما برخی پزشکان از آن برای کنترل آریتمی‌های مرتبط با مسیرهای هدایتی فرعی در بیماران WPW استفاده می‌کنند، به ویژه زمانی که گزینه‌های درمانی دیگر مناسب نیستند. این استفاده باید با احتیاط فراوان و تحت نظارت دقیق صورت گیرد، زیرا داروهای کلاس IC ممکن است در برخی موارد نادر، ریتم دهلیزی را به ریتم بطنی خطرناک تبدیل کنند.
• کنترل آریتمی‌های قلبی در شرایط خاص بالینی: در مواردی که بیمار به دلیل بیماری‌های قلبی زمینه‌ای مانند کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک، دچار آریتمی‌های فوق بطنی است، پزشکان ممکن است با توجه به شرایط خاص بیمار و عدم پاسخ به درمان‌های تأییدشده، از پروپافنون استفاده کنند.

توجه مهم: پروپافنون به دلیل عوارض جانبی و تأثیرات پروآریتمیک (خطر ایجاد آریتمی جدید یا بدتر شدن آریتمی موجود)، نباید در بیمارانی که دچار نارسایی قلبی ساختاری هستند، به ویژه پس از سکته قلبی، استفاده شود.

مکانیسم اثر پروپافنون

پروپافنون دارویی ضد آریتمی از کلاس IC است که عمدتاً با مسدود کردن کانال‌های سدیم در قلب عمل می‌کند. این کانال‌ها مسئول هدایت سریع پیام‌های الکتریکی در سلول‌های قلبی هستند. با مهار این کانال‌ها، پروپافنون سرعت هدایت پیام‌های الکتریکی را در بافت دهلیزی، بطنی و سیستم هدایتی هیس-پورکینج کاهش می‌دهد. این عمل باعث کند شدن هدایت قلبی شده و به بازگرداندن ریتم طبیعی قلب کمک می‌کند. این دارو علاوه بر اثرات مسدودکننده سدیم، دارای خواص بتا بلاکر ضعیفی نیز هست که به کاهش سرعت ضربان قلب و قدرت انقباضی آن کمک می‌کند.

فارماکوکینتیک پروپافنون

جذب

پروپافنون پس از مصرف خوراکی، به سرعت و به طور کامل از دستگاه گوارش جذب می‌شود. اما به دلیل متابولیسم عبور اول کبدی گسترده، فراهمی زیستی آن متغیر و وابسته به دوز است.

توزیع

این دارو به طور گسترده در بدن توزیع می‌شود و به میزان زیادی (حدود ۹۵٪) به پروتئین‌های پلاسما متصل می‌شود. حجم توزیع بالای آن نشان‌دهنده تجمع دارو در بافت‌ها است.

متابولیسم

متابولیسم پروپافنون عمدتاً در کبد و توسط آنزیم‌های سیتوکروم P450 انجام می‌شود. اصلی‌ترین آنزیم دخیل در این فرآیند CYP2D6 است. این آنزیم پروپافنون را به متابولیت‌های فعال مانند 5-هیدروکسی‌پروپافنون تبدیل می‌کند که این متابولیت‌ها نیز دارای خواص دارویی هستند. به دلیل تنوع ژنتیکی در آنزیم CYP2D6، سرعت متابولیسم در افراد مختلف متفاوت است؛ برخی افراد متابولیزکننده‌های سریع و برخی دیگر متابولیزکننده‌های کند هستند که این تفاوت می‌تواند بر دوز مورد نیاز و اثرات بالینی دارو تأثیر بگذارد.

دفع

نیمه‌عمر حذف پروپافنون در افراد با متابولیسم سریع حدود ۲ تا ۱۰ ساعت است، در حالی که در افراد با متابولیسم کند، این زمان به طور قابل توجهی افزایش یافته و ممکن است به ۱۰ تا ۳۲ ساعت برسد. دفع دارو و متابولیت‌های آن عمدتاً از طریق ادرار و مقداری از طریق مدفوع صورت می‌گیرد. به دلیل وابستگی متابولیسم به عملکرد کبد، در بیماران با نارسایی کبدی نیاز به تعدیل دوز است.

منع مصرف پروپافنون

پروپافنون در شرایط زیر نباید مصرف شود، زیرا خطر عوارض جانبی جدی یا بدتر شدن وضعیت بیمار وجود دارد:

 بیماری‌های مهم قلبی

• نارسایی قلبی: در بیمارانی که دچار نارسایی قلبی کنترل‌نشده هستند، پروپافنون می‌تواند باعث بدتر شدن عملکرد قلب شود
• شوک کاردیوژنیک: این دارو در بیمارانی که به دلیل مشکلات قلبی دچار شوک شده‌اند، منع مصرف دارد
• سندرم برادی‌کاردی-تاکی‌کاردی (سندرم گره سینوسی): این دارو در بیمارانی که ضربان قلبشان کند یا نامنظم است، مگر اینکه از ضربان‌ساز (پیس‌میکر) استفاده کنند، نباید تجویز شود
• اختلالات شدید هدایتی: پروپافنون در بلوک دهلیزی-بطنی درجه دوم و سوم، بلوک شاخه‌ای دوطرفه و بلوک داخل بطنی شدید منع مصرف دارد
• بیماری‌های قلبی ساختاری: استفاده از پروپافنون در بیمارانی که دچار بیماری‌های قلبی ساختاری، به ویژه پس از سکته قلبی، هستند، به دلیل خطر بالای عوارض پروآریتمیک، کاملاً ممنوع است

بیماری‌های تنفسی

• آسم و بیماری‌های انسدادی مزمن ریوی (COPD): به دلیل اثرات خفیف بتا-بلاکر، پروپافنون می‌تواند باعث انقباض برونش‌ها و بدتر شدن وضعیت تنفسی در این بیماران شود

بارداری و شیردهی

• بارداری: مطالعات کافی در مورد ایمنی پروپافنون در دوران بارداری وجود ندارد. مصرف آن تنها زمانی مجاز است که فواید آن بر خطرات احتمالی برای جنین برتری داشته باشد
• شیردهی: پروپافنون در شیر مادر ترشح می‌شود. بنابراین، استفاده از آن در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود

رده سنی

• کودکان: ایمنی و اثربخشی پروپافنون در کودکان زیر ۱۸ سال به طور کامل مشخص نشده است

عوارض جانبی پروپافنون

عوارض شایع (%10<):

• سیستم اعصاب مرکزی: طعم غیرمعمول در دهان، سرگیجه
• گوارشی: تهوع، استفراغ

عوارض نسبتا شایع (%10-1):

• قلبی عروقی: آریتمی قلبی (نوظهور یا تشدید؛ اثر پروآریتمی)، آنژین صدری، نارسایی قلبی، بلوک درجه یک دهلیزی بطنی، تپش قلب، تاکی کاردی بطنی، برادی کاردی، درد قفسه سینه، عریض شدن موج QRS در الکتروکاردیوگرام، سنکوپ، انقباضات زودرس بطنی، فیبریلاسیون دهلیزی، بلوک شاخه ای، ادم، تاخیر در هدایت قلبی، افت فشارخون
• سیستم اعصاب مرکزی: خستگی، سردرد، آتاکسی، بی خوابی، اضطراب، خواب آلودگی
• پوستی: راش پوستی، افزایش تعریق
• گوارشی: یبوست، اسهال، سوء هاضمه، درد شکمی، بی اشتهایی، خشکی دهان، نفخ
• عصبی، عضلانی و اسکلتی: ضعف، درد مفاصل، لرزش
• چشمی: تاری دید
• تنفسی: تنگی نفس

تداخلات دارویی پروپافنون

مشخصات کلی تداخلات:

• سوبسترای CYP1A2
• سوبسترای CYP2D6
• سوبسترای CYTP3A4
• مهارکننده‌های CYP1A2 (ضعیف)
• مهارکننده‌های CYP2D6 (ضعیف)
• مهارکننده‌های P-gp (قوی)
• عامل محلول در چربی
• افزایش فاصله QT (شناخته‌شده)

تداخلات رده X (پرهیز)

آسوناپرویر، فکسینیدازول، فوسامپرناویر، پازوپانیب، پیموزاید، ریمگپنت، ریتوناویر، تیپراناویر، توپوتکان، وین کریستین (لیپوزومال)

کاهش اثرات داروها توسط پروپافنون

تداخل قابل‌توجهی مشخص نشده است.

کاهش اثرات پروپافنون توسط داروها

القاکننده‌های قوی CYP3A4، اتراویرین، ارلیستات، پگ اینترفرون آلفا-b۲، گیاه علف چای

افزایش اثرات داروها توسط پروپافنون

آفاتینیب، آلیسکایرن، بتابلاکرها، بتریکسابان، بیلاستین، عوامل ایجادکننده برادی کاردی، برنتوکسی‌مب ودوتین، گلیکوزیدهای قلبی، سلیپرولول، کلشی سین، دابیگاتران اتکسیلات، دمپریدون، دوکسوروبیسین (متداول)، ادوکسابان، اورولیموس، فکسینیدازول، فلوکستین، هالوپریدول، ایوابرادین، لاکوزامید، لاروترکتینیب، لفامولین، متادون، نالدمدین، نالوکسگل، اندانسترون، پازوپانیب، پنتامیدین (سیستمیک)، سوبستراهای P-gp/ABCB1، پروپرانولول، پروکالوپراید، داروهای ضدافسردگی طولانی کننده QT (خطر متوسط)، داروهای ضد سایکوز طولانی کننده QT (خطر متوسط)، داروهای ضد آریتمی طولانی کننده QT کلاس IA (بیشترین خطر)، داروهای ضد آریتمی کلاس IC (خطر متوسط)، داروهای ضد آریتمی کلاس III طولانی کننده QT (بیشترین خطر)، مهارکننده‌های کیناز طولانی کننده QT (بیشترین خطر و خطر متوسط)، ترکیبات متفرقه طولانی کننده QT (بیشترین خطر)، مهارکننده‌های CYP3A4 متوسط و قوی طولانی کننده QT (خطر متوسط)، رانولازین، ریفاکسیمین، ریمگپنت، سیلودوسین، سیپونیمود، تالازوپاریب، تگاسرود، مشتقات تئوفیلین، تیزانیدین، توپوتکان، آبروگپنت، ونتوکلاکس، ونلافاکسین، وین کریستین (لیپوزومال)، آنتاگونیست های ویتامین کا

افزایش اثرات پروپافنون توسط داروها

آمیودارون، آمیسولپرید، فرآورده‌های ترکیبی ضد هپاتیت سی، آسوناپرویر، سایمتیدین، کوبیستات، مهارکننده‌های متوسط و قوی CYP2D6، فکسینیدازول، فلووکسامین، فوسامپرناویر، لومفانترین، میدودرین، میرابگرون، پگ اینترفرون آلفا-b۲، پیموزاید، عوامل متفرقه طولانی کننده QT (خطر متوسط)، آنتی‌بیوتیک‌های کینولونی طولانی کننده QT (خطر متوسط)، ریتوناویر، روکسولیتینیب، سرترالین، سیمپرویر، ترلیپرسین، تیپراناویر، توفاسیتینیب

تداخل با غذا

مصرف تک دوز پروپافنون به همراه غذا غلظت سرمی و فراهمی زیستی دارو را افزایش می‌ دهد اما در صورت مصرف دوزهای مکرر پروپافنون غلظت سرمی و فراهمی زیستی دارو در شرایط ناشتا و مصرف به همراه غذا تفاوتی ندارد.
راهکار: بدون ملاحظات غذایی مصرف شود.
مصرف پروپافنون به همراه آب گریپ‌فروت می‌تواند سطح سرمی پروپافنون را افزایش دهد.
راهکار: در صورت مصرف همزمان با آب گریپ فروت بیمار از نظر افزایش اثر و یا سمیت دارو پایش شود.

هشدار ها پروپافنون

• اثرات پروآریتمیک: پروپافنون می‌تواند در برخی بیماران باعث ایجاد آریتمی‌های جدید یا بدتر شدن آریتمی‌های موجود شود. این خطر در بیمارانی که بیماری‌های قلبی ساختاری دارند، بالاتر است
• بیماری‌های کبدی و کلیوی: در بیمارانی که دچار نارسایی کبد یا کلیه هستند، به دلیل کاهش متابولیسم و دفع دارو، باید دوز مصرفی با احتیاط و تحت نظارت دقیق تنظیم شود
• متابولیسم کند: در بیمارانی که به دلیل نقص ژنتیکی، متابولیسم کندی دارند، نیمه‌عمر دارو به شدت افزایش می‌یابد و خطر تجمع دارو و عوارض جانبی بیشتر می‌شود. این بیماران به دوزهای کمتری نیاز دارند
• افزایش زمان QT: استفاده از پروپافنون ممکن است باعث طولانی شدن فاصله QT در نوار قلب شود که می‌تواند خطر آریتمی‌های جدی را افزایش دهد.
• پایش مداوم: در طول درمان با پروپافنون، به ویژه در مراحل اولیه، پایش دقیق الکتروکاردیوگرام و فشار خون بیمار ضروری است.

توصیه های دارویی پروپافنون

1- از آنجا كه مصرف توأم پروپافنون با ديگوكسين موجب افزايش غلظت پلاسمايي ديگوكسين مي‌گردد، بايد در صورت مصرف همزمان اين دو، مقدار مصرف ديگوكسين را كاهش داد.
2- اين دارو بايد پس از غذا مصرف شود.
3- در موقع تجويز، اين دارو، ECG و فشار خون بيمار بايد كنترل شود.
4- اگر با تحويز اين دارو فاصله QRS بيشتر از 20% افزايش يابد، بايد مقدار مصرف دارو كاهش يافته يا مصرف آن متوقف شود تا اين كه ECG به حد طبيعي برگردد.
5- دوره درمان با اين دارو بايد كامل شود اين دارو نبايد كمتر يا بيشتر از مقدار توصيه شده مصرف شود.
6- در صورت فراموش شدن يك نوبت مصرف دارو، در صورت به ياد آوردن طي 4 ساعت،آن نوبت بايد مصرف شود. ولي اگر تقريباً زمان مصرف نوبت بعدي فرا رسيده باشد از مصرف آن نوبت خودداري نموده و مقدار مصرف بعدي نيز نبايد دو برابر گردد.
7- در صورت نياز به هر گونه عمل جراحي يا درمان اضطراري بايد احتياط نمود.