کاربتوسین چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

معرفی کاربتوسین 

کاربتوسین دارویی است که از نظر شیمیایی شبیه به هورمونی طبیعی در بدن به نام اکسی‌توسین است. وظیفه اصلی آن کمک به رحم برای انقباض پس از زایمان است تا از خونریزی زیاد جلوگیری شود. این دارو معمولاً به صورت یک تزریق تکی و فقط یک بار پس از تولد نوزاد و جفت تجویز می شود.
 

موارد مصرف کاربتوسین

کاربتوسین به طور عمده برای پیشگیری از خونریزی شدید پس از زایمان (PPH) استفاده می‌شود. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که رحم پس از زایمان به درستی منقبض نمی‌شود و باعث از دست دادن خون زیادی می‌شود. کاربتوسین منجر انقباض رحم و بسته شدن رگ های خونی در محل جفت می شود.
کاربتوسین به خصوص در موارد زیر استفاده می‌شود:

• پس از زایمان سزارین: از آنجایی که در سزارین برش در رحم ایجاد می‌شود، خطر خونریزی کمی بیشتر است و کاربتوسین به پیشگیری از این اتفاق کمک می‌کند.
• پس از زایمان طبیعی: در زنانی که ممکن است بیشتر در معرض خطر خونریزی پس از زایمان باشند (به تشخیص پزشک)، کاربتوسین تجویز می‌شود.
• جایگزینی برای اکسی‌توسین: در برخی مناطق که نگهداری اکسی‌توسین در یخچال دشوار است، کاربتوسین به دلیل پایداری در دمای اتاق، به عنوان یک گزینه مناسب توصیه می‌شود.

 

مقدار مصرف کاربتوسین

• کاربتوسین معمولاً به صورت یک تزریق واحد و تک دوز تجویز می‌شود و دوز آن مشخص است.
• مقدار مصرف: معمولاً 100 میکروگرم در یک میلی لیتر از کاربتوسین به صورت وریدی (درون رگ) یا عضلانی (در عضله) تجویز می‌شود.
• زمان مصرف: این تزریق بلافاصله پس از تولد نوزاد و خارج شدن جفت انجام می‌شود.
• کاربتوسین فقط برای بزرگسالان و در شرایط زایمان استفاده می‌شود و دوز آن برای رده سنی یا بیماری‌های مختلف تغییر نمی‌کند، زیرا کاربرد آن بسیار خاص است. این دارو هرگز نباید قبل از تولد نوزاد استفاده شود.

 

خطرات مرتبط با مصرف طولانی‌مدت کاربتوسین

کاربتوسین دارویی نیست که به صورت طولانی‌مدت مصرف شود. این دارو تنها یک بار و به صورت تک دوز پس از زایمان تزریق می‌شود. بنابراین، خطرات مرتبط با مصرف طولانی‌مدت کاربتوسین وجود ندارد.
 

نحوه عملکرد کاربتوسین

کاربتوسین مانند یک کلید عمل می‌کند که قفل‌های خاصی (به نام گیرنده‌ها) را روی سلول‌های عضلانی رحم فعال می‌کند. وقتی کاربتوسین به این قفل‌ها متصل می‌شود، باعث می‌شود که رحم شروع به انقباضات منظم و قوی کند. این انقباضات به فشرده شدن رگ‌های خونی در جایی که جفت به رحم متصل بوده است کمک می‌کند و این فشار باعث می‌شود که خونریزی متوقف شود. به دلیل ساختار شیمیایی خاص، اثر کاربتوسین طولانی‌تر از اکسی‌توسین است، یعنی رحم برای مدت بیشتری منقبض می‌ماند.
 

عوارض جانبی کاربتوسین و مدیریت آن‌ها

کاربتوسین معمولاً به خوبی تحمل می‌شود و عوارض جانبی آن اغلب خفیف و موقتی هستند.

عوارض جانبی رایج و درصد آن

• درد شکم (کرامپ رحم): این درد ناشی از انقباض رحم است و نشان‌دهنده عملکرد دارو است
• تهوع: حدود 5-10%
• استفراغ: حدود 3-5%
• گرگرفتگی/احساس گرما: 5-10%
• سردرد: 2-5%
• سرگیجه: 1-3%
• لرز: 1-3%
• افت فشار خون (کاهش موقت فشار خون): کمتر از 1%
• ضربان قلب سریع (تاکی‌کاردی): کمتر از 1%

مدیریت عوارض جانبی:

• تهوع و استفراغ: معمولاً خفیف و خودبه‌خود برطرف می‌شوند. در صورت شدت، پزشک ممکن است داروی ضد تهوع تجویز کند.
• درد شکم/کرامپ رحم: این انقباضات طبیعی و ضروری برای توقف خونریزی هستند. پزشک یا پرستار ممکن است مسکن‌های معمول را برای کنترل درد توصیه کنند.
• گرگرفتگی/سردرد/سرگیجه: معمولاً موقتی هستند و نیاز به درمان خاصی ندارند. استراحت و مایعات کافی می‌تواند کمک‌کننده باشد.
• واکنش‌های جدی: واکنش‌های آلرژیک شدید (مانند آنافیلاکسی)، مشکلات تنفسی یا مشکلات قلبی بسیار نادر هستند. در صورت بروز هر یک از این علائم (که پزشک و پرستار به دقت مراقب هستند)، کادر درمانی فوراً اقدامات لازم را انجام خواهند داد.

 

تداخلات دارویی کاربتوسین

تداخلات دارویی مهمی با کاربتوسین به ندرت گزارش شده است، زیرا این دارو به صورت تک دوز و برای مدت کوتاهی در بدن باقی می‌ماند.

• داروهای منقبض‌کننده عروق: در صورت مصرف همزمان با داروهایی که باعث انقباض عروق می‌شوند (مانند برخی داروهای بیهوشی)، ممکن است اثرات بر فشار خون افزایش یابد.
• داروهای تقویت‌کننده انقباض رحم (Prostaglandins): اگرچه کاربتوسین خود باعث انقباض رحم می‌شود، اما مصرف همزمان با برخی داروهای دیگر که همین اثر را دارند (مانند برخی پروستاگلاندین‌ها)، ممکن است اثرات را تشدید کند.

 

منع مصرف کاربتوسین در بیماری‌ها، بارداری، شیردهی

کاربتوسین در موارد خاصی نباید مصرف شود:

• بیماری‌ها:
• حساسیت شدید: اگر به کاربتوسین یا هر یک از اجزای آن حساسیت (آلرژی) دارید.
• مشکلات قلبی شدید: در بیماری‌های جدی قلب و عروق، مانند فشار خون بالا کنترل نشده یا بیماری‌های عروق کرونر.
• مشکلات کلیوی یا کبدی شدید: در موارد حاد این بیماری‌ها.
• صرع یا سایر اختلالات تشنجی: در برخی موارد خاص.
• بارداری: کاربتوسین مطلقاً نباید قبل از تولد نوزاد استفاده شود، زیرا می‌تواند باعث انقباضات قوی و خطرناک رحم و آسیب به جنین شود. این دارو فقط پس از تولد نوزاد و جفت استفاده می‌شود.
• شیردهی: کاربتوسین در مقادیر بسیار کم وارد شیر مادر می‌شود. با این حال، مطالعات نشان داده‌اند که این مقادیر بسیار ناچیز هستند و احتمالاً برای نوزاد شیرخوار ضرری ندارند. معمولاً شیردهی پس از دریافت کاربتوسین منعی ندارد.
• رده سنی: کاربتوسین فقط برای استفاده در زنان بزرگسال پس از زایمان تأیید شده است و برای کودکان یا سایر رده‌های سنی کاربردی ندارد.

.

مراقبت‌های پس از درمان با کاربتوسین

• نظارت بر خونریزی: پرستاران به طور منظم میزان خونریزی بیمار را بررسی می‌کنند تا مطمئن شوند رحم بیمار به خوبی منقبض شده و خونریزی غیرطبیعی وجود ندارد.
• بررسی علائم حیاتی: فشار خون، ضربان قلب و دمای بدن بیمار به طور مرتب کنترل می‌شود.
• نظارت بر وضعیت رحم: پزشک یا پرستار ممکن است با لمس شکم، سفتی رحم را بررسی کند تا از انقباض کافی آن اطمینان حاصل کنند.

 

مقایسه کاربتوسین با داروهای مشابه

مهمترین داروی مشابه کاربتوسین، اکسی‌توسین است. هر دو دارو با هدف اصلی انقباض رحم و پیشگیری از PPH استفاده می‌شوند، اما تفاوت‌های کلیدی دارند:

اکسی‌توسین:

• هورمونی طبیعی در بدن است.
• نیاز به نگهداری در زنجیره سرد دارد.
• نیمه‌عمر کوتاه‌تری دارد، به این معنی که ممکن است در برخی موارد نیاز به تزریق دوزهای مکرر داشته باشد.
• داروی خط اول و استاندارد طلایی در اغلب نقاط جهان.

کاربتوسین:

• آنالوگ سنتتیک (مصنوعی) اکسی‌توسین است.
• در دمای اتاق پایدار است و نیازی به یخچال ندارد، که نگهداری و حمل آن را آسان‌تر می‌کند.
• نیمه‌عمر طولانی‌تری دارد، به این معنی که یک دوز واحد آن برای مدت طولانی‌تری اثر می‌کند و نیاز به تزریق‌های مکرر را کاهش می‌دهد.
• به خصوص در مناطقی با منابع محدود و دسترسی دشوار به یخچال، یک جایگزین عالی محسوب می‌شود.

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف کاربتوسین

کاربتوسین دارویی است که عمدتاً برای پیشگیری از آتونی یا شل شدگی رحم پس از زایمان استفاده می‌شود. آتونی رحم، شایع‌ترین علت خونریزی پس از زایمان (PPH) است که می‌تواند برای مادر بسیار خطرناک باشد.
کاربتوسین در موارد زیر کاربرد دارد:

• پیشگیری از خونریزی پس از زایمان: این دارو برای زنانی که پس از زایمان سزارین یا طبیعی در معرض خطر بالای خونریزی پس از زایمان قرار دارند، تجویز می‌شود.
• جایگزین اکسی‌توسین: سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز استفاده از کاربتوسین را به عنوان یک گزینه جایگزین برای اکسی‌توسین در پیشگیری از خونریزی پس از زایمان توصیه می‌کند. این توصیه به ویژه در مناطقی که شرایط زنجیره سرد اکسی‌توسین دشوار است، اهمیت پیدا می‌کند.

چرا کاربتوسین جایگزین مناسبی برای اکسی‌توسین است؟

اکسی‌توسین داروی خط اول و استاندارد طلایی برای پیشگیری از خونریزی پس از زایمان است، اما چالش اصلی آن نیاز به نگهداری در زنجیره سرد است. این نیاز در بسیاری از مناطق با امکانات محدود، عملی نیست.
کاربتوسین، به عنوان یک آنالوگ سنتتیک اکسی‌توسین، مزایای مهمی دارد که آن را به یک جایگزین موثر و عملی تبدیل می‌کند:

• پایداری بیشتر: کاربتوسین در دمای اتاق پایدارتر است و نیازی به نگهداری در یخچال ندارد. این ویژگی، آن را برای استفاده در مناطق دورافتاده و با دسترسی محدود به برق و تجهیزات سرمایشی، بسیار مناسب می‌سازد.
• اثر طولانی‌تر: نیمه‌عمر کاربتوسین طولانی‌تر از اکسی‌توسین است. این بدان معناست که با یک دوز واحد از کاربتوسین، اثر انقباضی رحم برای مدت زمان طولانی‌تری حفظ می‌شود و نیاز به تزریق‌های مکرر را کاهش می‌دهد.

به همین دلایل، کاربتوسین به عنوان یک گزینه جایگزین مهم، به‌ویژه در شرایطی که نگهداری و دسترسی به اکسی‌توسین با چالش روبرو است، توصیه می‌شود. هدف اصلی هر دو دارو، یعنی اکسی‌توسین و کاربتوسین، پیشگیری از آتونی رحم و در نتیجه کاهش خطر PPH است.

مکانیسم اثر کاربتوسین

کاربتوسین یک آگونیست انتخابی گیرنده‌های اکسی‌توسین است. این گیرنده‌ها عمدتاً در میومتر (لایه عضلانی رحم) قرار دارند. با اتصال به این گیرنده‌ها، کاربتوسین باعث انقباضات ریتمیک رحم می‌شود که به فشرده شدن رگ‌های خونی در محل اتصال جفت کمک کرده و در نتیجه خونریزی را کاهش می‌دهد. اثر طولانی‌تر آن نسبت به اکسی‌توسین به دلیل مقاومت بیشتر در برابر تخریب آنزیمی است.

فارماکوکینتیک کاربتوسین

جذب

پس از تجویز وریدی یا عضلانی، کاربتوسین به سرعت جذب می‌شود.

توزیع

اطلاعات دقیقی در مورد توزیع آن در بافت‌های مختلف بدن در دسترس نیست، اما فرض بر این است که مشابه اکسی‌توسین عمل می‌کند.

متابولیسم

کاربتوسین توسط آنزیم‌های موجود در پلاسما و کلیه‌ها متابولیزه می‌شود. مقاومت کاربتوسین در برابر کاربتوسیناز (آنزیمی که اکسی‌توسین را غیرفعال می‌کند) عامل اصلی اثر طولانی‌مدت آن است.

دفع

نیمه‌عمر حذف کاربتوسین حدود ۴۰ تا ۱۰۰ دقیقه است و عمدتاً از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود.

منع مصرف کاربتوسین

• حساسیت مفرط شناخته شده به کاربتوسین یا هر یک از اجزای آن.
• بیماری‌های قلبی-عروقی شدید (مانند بیماری‌های عروق کرونر، فشار خون بالا کنترل نشده).
• بیماری‌های کبدی یا کلیوی شدید.
• صرع یا سایر اختلالات تشنجی.
• تزریق دارو قبل از تولد نوزاد (زیرا می‌تواند باعث انقباضات رحمی قوی و مشکلات جدی برای جنین شود).
• سقط جنین (فقط برای پیشگیری از PPH پس از تولد نوزاد استفاده می‌شود).

عوارض جانبی کاربتوسین

عوارض جانبی کاربتوسین معمولاً خفیف و گذرا هستند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• شایع: تهوع، استفراغ، درد شکم، گرگرفتگی، سردرد، سرگیجه، لرز.
• کمتر شایع: تاکی‌کاردی (ضربان قلب سریع)، برادی‌کاردی (ضربان قلب آهسته)، افت فشار خون، تعریق، لرزش.
• نادر اما جدی: واکنش‌های آنافیلاکسی، افزایش فشار خون شدید، ادم ریوی، ایسکمی میوکارد (در موارد بسیار نادر).

تداخلات دارویی کاربتوسین

تداخلات دارویی مهمی با کاربتوسین گزارش نشده است. با این حال، در صورت مصرف همزمان با داروهایی که بر فشار خون تأثیر می‌گذارند (مانند داروهای منقبض‌کننده عروق) یا داروهایی که بر عملکرد قلب تأثیر می‌گذارند با احتیاط مصرف شود.

هشدار ها کاربتوسین

نظارت دقیق

بیماران باید پس از تجویز کاربتوسین از نظر فشار خون، ضربان قلب، و خونریزی رحم به دقت تحت نظارت باشند.

در بیماری‌های زمینه‌ای

در بیماران مبتلا به بیماری‌های قلبی-عروقی، کلیوی، کبدی یا صرع با احتیاط فراوان مصرف شود.

عدم استفاده برای القای زایمان

کاربتوسین برای القای زایمان یا تقویت انقباضات رحمی قبل از تولد نوزاد نباید استفاده شود.

در مصرف همزمان با داروهای دیگر

احتیاط در مصرف همزمان با داروهای دارای اثر مشابه بر سیستم قلبی-عروقی.

توصیه های دارویی کاربتوسین

توصیه‌های مخصوص بیمار

• گزارش علائم: در صورت بروز هرگونه عوارض جانبی غیرمعمول مانند سردرد شدید، سرگیجه، تپش قلب، تنگی نفس یا درد قفسه سینه، فوراً به پزشک یا پرستار اطلاع دهید.
• عدم خوددرمانی: این دارو فقط باید توسط کادر درمان واجد شرایط و در محیط بیمارستان تجویز شود.

توصیه‌های مخصوص پزشک

• ارزیابی دقیق: قبل از تجویز کاربتوسین، وضعیت عمومی بیمار، سابقه پزشکی، و وجود هرگونه بیماری زمینه‌ای (به ویژه بیماری‌های قلبی-عروقی) را به دقت ارزیابی کنید.
• دوز و روش مصرف: کاربتوسین معمولاً به صورت تک دوز وریدی یا عضلانی تجویز می‌شود. دوز و روش دقیق مصرف باید طبق دستورالعمل‌های بالینی و وزن بیمار تنظیم شود.
• آمادگی برای عوارض جانبی: کادر درمان باید برای مدیریت عوارض جانبی احتمالی، به ویژه واکنش‌های حساسیتی و مشکلات قلبی-عروقی، آماده باشند.
• تفاوت با اکسی‌توسین: اگرچه کاربتوسین و اکسی‌توسین از نظر ساختار و عملکرد مشابه هستند، اما نیمه‌عمر طولانی‌تر کاربتوسین نیاز به تکرار دوز را کاهش می‌دهد و می‌تواند در برخی شرایط بالینی (به ویژه در محیط‌های با منابع محدود) مزایایی داشته باشد.
• ماندگاری بیشتر: کاربتوسین برخلاف اکسی‌توسین، پایداری حرارتی بیشتری دارد که امکان نگهداری آن را در دمای اتاق برای مدت طولانی‌تر فراهم می‌کند و در مناطقی که دسترسی به یخچال محدود است، مزیت مهمی محسوب می‌شود.