ویتامین کا چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

معرفی ویتامین K

ویتامین K که با نام فیتونادیون نیز شناخته می‌شود، یک ویتامین محلول در چربی است که نقش حیاتی در بدن ایفا می‌کند. این دارو به خصوص در شرایطی که بدن برای لخته شدن خون به کمک نیاز دارد، بسیار مهم است.

 

عملکرد ویتامین K در بدن 

ویتامین K برای تولید پروتئین‌های خاصی در کبد ضروری است که در فرآیند انعقاد خون (لخته شدن) نقش دارند. بدون ویتامین K کافی، بدن نمی‌تواند به درستی لخته خون بسازد، که می‌تواند منجر به خونریزی بیش از حد و حتی مرگ شود.

موارد مصرف ویتامین K

• درمان خونریزی ناشی از داروهای ضد انعقاد: یکی از شایع‌ترین دلایل، خنثی کردن اثر داروهای رقیق‌کننده خون مانند وارفارین است. اگر دوز وارفارین بیش از حد باشد و خونریزی ایجاد کند، ویتامین K به سرعت اثر آن را معکوس می‌کند.
• پیشگیری و درمان بیماری‌های خونریزی‌دهنده در نوزادان: اغلب نوزادان با کمبود ویتامین K متولد می‌شوند. به همین دلیل، تزریق ویتامین K در بدو تولد برای پیشگیری از یک بیماری نادر اما جدی به نام بیماری هموراژیک نوزادان (HDN) بسیار حیاتی است.
• درمان کمبود ویتامین K: این کمبود می‌تواند به دلیل سوءتغذیه، مشکلات جذب مواد غذایی یا مصرف برخی داروها رخ دهد.

 

نحوه مصرف ویتامین K

• قرص : ویتامین K معمولاً برای درمان کمبودهای مزمن یا تنظیم دوز وارفارین به صورت قرص مصرف می‌شود.
• آمپول: برای موارد اورژانسی و خونریزی‌های شدید، تزریق عضلانی یا زیرجلدی ترجیح داده می‌شود تا دارو سریع‌تر اثر کند. این روش برای نوزادان نیز استفاده می‌شود.

نکته مهم: هرگز دوز دارو را بدون مشورت با پزشک تغییر ندهید. مصرف بیش از حد ویتامین K در حالی که وارفارین مصرف می‌کنید می‌تواند اثربخشی آن را کاهش دهد و شما را در معرض خطر تشکیل لخته خون قرار دهد.

عوارض جانبی و احتیاط‌ها

ویتامین K به طور کلی یک داروی ایمن است و عوارض جانبی جدی نادر هستند. با این حال، برخی از عوارض احتمالی عبارتند از:

• درد، تورم یا کبودی در محل تزریق.
• واکنش‌های حساسیی مثل بثورات جلدی (راش)، خارش یا کهیر.
• واکنش‌های نادر و شدید به تزریق که در موارد بسیار نادر، تزریق وریدی می‌تواند باعث افت فشار خون، سرگیجه یا تنگی نفس شود.

تداخلات دارویی و غذایی

• وارفارین: این مهم‌ترین تداخل است. ویتامین K اثر وارفارین را خنثی می‌کند. اثر درمانی ویتامین K نیر به دلیل همین تداخل دارویی است
• برخی آنتی‌بیوتیک‌ها: مصرف طولانی‌مدت برخی آنتی‌بیوتیک‌ها می‌تواند باکتری‌های تولیدکننده ویتامین K در روده را از بین ببرد و باعث کمبود این ویتامین شود.
• غذاها: غذاهای غنی از ویتامین K مانند اسفناج، کلم بروکلی، کاهو و کلم می‌توانند با وارفارین تداخل داشته باشند، اما معمولاً با ویتامین K دارویی تداخلی ندارند. مهم است که اگر وارفارین مصرف می‌کنید، رژیم غذایی ثابتی داشته باشید و مصرف این سبزیجات را به صورت ناگهانی زیاد یا کم نکنید.

سوالات متداول در خصوص ویتامین K

۱. ویتامین K چیست و چرا برای بدن من ضروری است؟

ویتامین K یک ماده مغذی حیاتی است که به بدن شما کمک می‌کند پروتئین‌های لازم برای لخته شدن خون را تولید کند. این کار از خونریزی زیاد جلوگیری می‌کند.

۳. چرا نوزادان در بدو تولد ویتامین K دریافت می‌کنند؟

نوزادان با مقدار بسیار کمی ویتامین K متولد می‌شوند. تزریق آن در بدو تولد از یک بیماری خطرناک خونریزی‌دهنده در آن‌ها جلوگیری می‌کند.

۴. چه غذاهایی سرشار از ویتامین K هستند؟

سبزیجات برگ سبز مانند اسفناج، کلم بروکلی، کلم، کاهو و جعفری منابع اصلی ویتامین K هستند.

۶. آیا مصرف بیش از حد ویتامین K خطرناک است؟

ویتامین K در دوزهای بالا برای افراد سالم معمولاً عوارض جدی ندارد، اما اگر وارفارین مصرف می‌کنید، می‌تواند اثر آن را خنثی کند و خطر تشکیل لخته خون را افزایش دهد.

۷. آیا ویتامین K برای سلامت استخوان‌ها هم مفید است؟

بله، ویتامین K علاوه بر انعقاد خون، نقش مهمی در سلامت استخوان‌ها و متابولیسم کلسیم دارد.

۹. آیا می‌توانم با ویتامین K، آسپرین مصرف کنم؟

بله، معمولاً تداخلی بین ویتامین K و آسپرین وجود ندارد.

۱۱. چگونه بدانم کمبود ویتامین K دارم؟

علائم کمبود می‌تواند شامل کبودی، خونریزی از بینی یا لثه‌ها و وجود خون در ادرار یا مدفوع باشد.

۱۲. کدام بیماری‌ها می‌توانند باعث کمبود ویتامین K شوند؟

بیماری‌هایی که بر جذب چربی تأثیر می‌گذارند (مانند بیماری‌های کبدی، کیسه صفرا یا فیبروز کیستیک) می‌توانند باعث کمبود این ویتامین شوند.

۱۳. آیا داروهایی وجود دارند که باعث کمبود ویتامین K شوند؟

بله، مصرف طولانی‌مدت برخی آنتی‌بیوتیک‌های وسیع الطیف می‌تواند باعث کمبود ویتامین K شود.

۱۴. آیا مصرف مکمل ویتامین K ضروری است؟

معمولاً خیر. رژیم غذایی متعادل، ویتامین K کافی را تأمین می‌کند. پزشک فقط در صورت کمبود یا برای درمان خاص، مکمل آن را تجویز می‌کند.

۱۵. آیا ویتامین K می‌تواند باعث حساسیت شود؟

بله. در موارد نادر، ممکن است واکنش‌های حساسیتی مانند کهیر یا خارش ایجاد شود.

۱۷. آیا ویتامین K روی عملکرد کبد تأثیر می‌گذارد؟

خیر، ویتامین K به عملکرد کبد کمک می‌کند تا پروتئین‌های لازم برای انعقاد خون را بسازد.

۱۸. اگر عمل جراحی در پیش دارم، آیا باید از ویتامین K استفاده کنم؟

پزشک شما ممکن است قبل از جراحی برای جلوگیری از خونریزی بیش از حد، دوز ویتامین K را تنظیم کند.

۱۹. چه نوع ویتامین K در مکمل‌ها وجود دارد؟

معمولاً مکمل‌ها حاوی ویتامین K1 (فیتونادیون) یا K2 (مناکینون) هستند. K1 بیشتر به انعقاد خون کمک می‌کند و K2 برای سلامت استخوان‌ها مهم‌تر است.

۲۰. آیا می‌توانم بدون تجویز پزشک ویتامین K را تزریق کنم؟

خیر، تزریق ویتامین K فقط باید توسط یک پزشک یا پرستار آموزش‌دیده انجام شود.

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف ویتامین کا

فیتونادیون ، که با نام ویتامین K1 نیز شناخته می‌شود، یک ویتامین محلول در چربی با نقش حیاتی در فرآیند هموستاز است. این دارو به عنوان یک عامل درمانی برای شرایط مرتبط با نقص فاکتورهای انعقادی وابسته به ویتامین K کاربرد دارد.
فیتونادیون عمدتاً برای موارد زیر تجویز می‌شود:

• معکوس‌سازی اثر داروهای ضد انعقاد خوراکی : اصلی‌ترین کاربرد فیتونادیون، معکوس‌سازی سریع اثر داروهای ضد انعقاد از دسته کومارین‌ها، مانند وارفارین، در بیماران با نسبت نرمال‌شده بین‌المللی (INR) بالا یا خونریزی فعال است.
• پیشگیری و درمان بیماری خونریزی‌دهنده نوزادان: به دلیل عبور محدود ویتامین K از جفت و استریلیزه بودن اولیه روده نوزادان، کمبود فیزیولوژیک ویتامین K در بدو تولد شایع است. تزریق روتین فیتونادیون به نوزادان، یک اقدام پیشگیرانه استاندارد محسوب می‌شود.
• درمان کمبود ویتامین K: این کمبود می‌تواند ناشی از سوءتغذیه، سندرم‌های سوءجذب (مانند سیستیک فیبروزیس، سلیاک، یا بیماری‌های التهابی روده) و بیماری‌های کبدی باشد.

مکانیسم اثر ویتامین کا

فیتونادیون به عنوان یک کوفاکتور ضروری برای آنزیم گاما-گلوتامیل کربوکسیلاز (gamma-glutamyl carboxylase) عمل می‌کند. این آنزیم، باقی‌مانده‌های اسید گلوتامیک را در فاکتورهای انعقادی II (پروترومبین)، VII، IX و X و همچنین پروتئین‌های C و S، کربوکسیله می‌کند. این کربوکسیلاسیون، فاکتورهای انعقادی را فعال کرده و آن‌ها را قادر می‌سازد تا به سطح فسفولیپیدی متصل شوند و در آبشار انعقادی شرکت کنند. داروهای کومارین مانند وارفارین، با مهار آنزیم ویتامین K اپوکسید ردوکتاز (VKOR)، چرخه ویتامین K را مختل کرده و از کربوکسیلاسیون فاکتورهای انعقادی جلوگیری می‌کنند. فیتونادیون با تأمین ویتامین K کافی، این مهار را دور زده و به تولید فاکتورهای انعقادی فعال کمک می‌کند.

فارماکوکینتیک ویتامین کا

جذب

جذب فیتونادیون خوراکی از طریق دستگاه گوارش و وابسته به وجود صفرا برای امولسیون و جذب چربی‌ها است. تزریق زیرجلدی و عضلانی نیز جذب مؤثر دارد.

توزیع

پس از جذب، فیتونادیون به سرعت به کبد منتقل شده و در آنجا به تولید فاکتورهای انعقادی می‌پردازد. این دارو به پروتئین‌های پلاسمایی متصل می‌شود.

متابولیسم

فیتونادیون در کبد به متابولیت‌های فعال و غیرفعال تبدیل می‌شود.

دفع

این دارو از طریق صفرا به صورت متابولیت دفع می‌شود. نیمه‌عمر حذف آن کوتاه و معمولاً در حدود ۱.۵ تا ۳ ساعت است.

منع مصرف ویتامین کا

• حساسیت مفرط: حساسیت شناخته‌شده به فیتونادیون یا هر یک از اجزای فرمولاسیون دارو.
• محلول‌های تزریقی داخل وریدی (IV): تزریق وریدی سریع می‌تواند خطر واکنش‌های آنافیلاکتیک یا افت فشار خون شدید را به همراه داشته باشد.

عوارض جانبی ویتامین کا

• واکنش‌های محل تزریق: درد، قرمزی، تورم و کبودی در محل تزریق زیرجلدی یا عضلانی.
• واکنش‌های حساسیت مفرط: نادر اما جدی. بثورات جلدی، کهیر، خارش، و در موارد شدید، واکنش‌های آنافیلاکتیک که با تزریق وریدی سریع مرتبط است.
• واکنش‌های تزریق وریدی: افت فشار خون شدید، سرگیجه، تنگی نفس و کاردیوواسکولار کلاپس.

تداخلات دارویی ویتامین کا

ویتامین K (فیتونادیون) به دلیل نقش حیاتی خود در چرخه انعقادی، با چندین دسته دارویی تداخلات بالینی مهمی دارد که شامل موارد زیر است:

1. داروهای ضد انعقاد خوراکی :

وارفارین : فیتونادیون آنتاگونیست اصلی وارفارین است و مصرف آن به شدت INR را کاهش می‌دهد. این تداخل در بسیاری از موارد یک تداخل درمانی است که به طور عمد برای معکوس‌سازی اثر وارفارین استفاده می‌شود.
نکته مهم در خصوص هپارین و ضد انعقادهای جدید خوراکی (NOACs) مانند آپیکسابان و ریواروکسابان : فیتونادیون بر مکانیسم اثر این داروها تأثیری ندارد و برای معکوس‌سازی اثر آن‌ها مناسب نیست.

2. آنتی‌بیوتیک‌ها :

دسته دارویی: سفالوسپورین‌ها
نوع تداخل: مصرف طولانی‌مدت برخی سفالوسپورین‌های با زنجیره جانبی می‌تواند تولید فاکتورهای انعقادی وابسته به ویتامین K را مختل کند. این آنتی‌بیوتیک‌ها با مهار آنزیم ویتامین K اپوکسید ردوکتاز، شبیه به وارفارین عمل می‌کنند و می‌توانند باعث افزایش INR شوند.

3. داروهای ضد تشنج :

دسته دارویی: هیدانتوئین‌ها مانند فنی‌توئین .
نوع تداخل: مصرف فنی‌توئین در دوران بارداری می‌تواند متابولیسم ویتامین K را در جنین مختل کرده و منجر به کمبود فاکتورهای انعقادی و در نتیجه، افزایش خطر خونریزی در نوزاد شود.

4. داروهای مهارکننده جذب چربی:

دسته دارویی: مهارکننده‌های لیپاز پانکراس مانند اورلیستات .
نوع تداخل: اورلیستات با کاهش جذب چربی از روده، می‌تواند جذب ویتامین‌های محلول در چربی، از جمله فیتونادیون خوراکی، را نیز کاهش دهد.

5. سالیسیلات‌ها:

دسته دارویی: ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند آسپرین.
نوع تداخل: دوزهای بالای سالیسیلات‌ها ممکن است با عملکرد ویتامین K در کبد تداخل ایجاد کرده و فاکتورهای انعقادی را کاهش دهند، اگرچه این تداخل کمتر از وارفارین است.

هشدار ها ویتامین کا

• واکنش‌های آنافیلاکتیک: تزریق وریدی باید با احتیاط فراوان و به آرامی (با نرخ کمتر از ۱ میلی‌گرم در دقیقه) انجام شود تا خطر واکنش‌های شدید کاهش یابد. تزریق عضلانی در بیماران تحت درمان با داروهای ضد انعقاد به دلیل خطر هماتوم توصیه نمی‌شود.
• اختلال عملکرد کبد: در بیماران با اختلال شدید کبدی، پاسخ به فیتونادیون ممکن است کندتر یا ناقص باشد، زیرا کبد قادر به سنتز کافی فاکتورهای انعقادی نیست.

توصیه های دارویی ویتامین کا

• انتخاب روش تجویز: برای معکوس‌سازی غیر اورژانسی وارفارین، فرم خوراکی ارجح است. در موارد خونریزی جدی، تزریق وریدی آهسته به دلیل شروع اثر سریع‌تر ترجیح داده می‌شود.
• نظارت : پس از تجویز فیتونادیون برای معکوس‌سازی اثر وارفارین، پایش منظم INR برای ارزیابی پاسخ درمانی ضروری است. معمولاً اندازه‌گیری INR در ۶ تا ۲۴ ساعت پس از تجویز توصیه می‌شود.
• آموزش بیمار: به بیمارانی که وارفارین مصرف می‌کنند، باید در مورد تأثیر ویتامین K در رژیم غذایی و اهمیت ثبات در مصرف آن آموزش داده شود.
• مدیریت دوز: دوز فیتونادیون باید با دقت بر اساس مقدار INR و شدت خونریزی تعیین شود. دوزهای بالا می‌توانند مقاومت موقت به وارفارین ایجاد کنند.