دیدروژسترون چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف دیدروژسترون

دیدروژسترون یک داروی هورمونی از دسته پروژسترون‌ها است که به طور گسترده‌ای برای درمان مشکلات مرتبط با کمبود پروژسترون در بدن استفاده می‌شود. موارد استفاده دیدروژسترون عبارتند از:

• ناباروری ناشی از نارسایی فاز لوتئال: این دارو به تقویت پوشش داخلی رحم (اندومتر) کمک می‌کند تا شرایط برای لانه گزینی جنین فراهم شود.
• سقط مکرر یا تهدید به سقط: برای حفظ بارداری در زنانی که به دلیل کمبود پروژسترون، در معرض سقط جنین قرار دارند.
• قاعدگی نامنظم: برای تنظیم چرخه قاعدگی در افرادی که پریودهای نامنظم دارند.
• سندرم پیش از قاعدگی (PMS): برای کاهش علائم شدید سندرم پیش از قاعدگی.
• آمنوره ثانویه (قطع قاعدگی): برای بازگرداندن قاعدگی در زنانی که به دلایل غیر از بارداری و یائسگی پریود نمی‌شوند.
• درد قاعدگی (دیسمنوره): برای کاهش دردهای شدید دوران قاعدگی.
• خونریزی غیر طبیعی رحم: برای کنترل خونریزی‌های سنگین یا غیر طبیعی از رحم.
• درمان جایگزینی هورمونی: در ترکیب با استروژن برای جلوگیری از ضخیم شدن بیش از حد پوشش داخلی رحم و کاهش خطر ابتلا به سرطان رحم.

موارد مصرف خارج از برچسب (Off-Label Uses)

گرچه دیدروژسترون عمدتاً برای موارد بالا تجویز می‌شود، اما در برخی موارد خارج از مجوز رسمی نیز استفاده می‌شود، که به آن‌ها موارد مصرف "خارج از برچسب" می‌گویند:

• درمان اندومتریوز: دیدروژسترون می‌تواند به کاهش درد و علائم ناشی از اندومتریوز کمک کند. این بیماری با رشد بافت شبیه اندومتر در خارج از رحم مشخص می‌شود.
• حمایت از فاز لوتئال در درمان‌های کمک باروری: در برخی کلینیک‌های ناباروری، برای حمایت از فاز لوتئال در سیکل‌های درمان‌های کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF)، از دیدروژسترون استفاده می‌شود.
• پیشگیری از زایمان زودرس: در برخی شرایط خاص، پزشکان از دیدروژسترون برای کاهش خطر زایمان زودرس در زنان در معرض خطر استفاده می‌کنند.

این موارد مصرف خارج از برچسب، بر اساس تجربیات بالینی و مطالعات علمی هستند، اما ممکن است به طور رسمی توسط سازمان‌های نظارتی دارویی تأیید نشده باشند.

مکانیسم اثر دیدروژسترون

دیدروژسترون یک پروژسترون مصنوعی است که ساختاری شبیه به پروژسترون طبیعی بدن دارد. مکانیسم اثر دیدروژسترون بر اساس فعال کردن گیرنده‌های پروژسترون در سلول‌های بدن است. این گیرنده‌ها در رحم، تخمدان‌ها، و دیگر بافت‌های حساس به هورمون وجود دارند. با فعال شدن این گیرنده‌ها، دیدروژسترون عملکردهای زیر را انجام می‌دهد:

• تغییرات اندومتر: باعث ضخیم شدن و بالغ شدن پوشش داخلی رحم می‌شود که آن را برای لانه گزینی جنین آماده می‌کند.
• تنظیم چرخه قاعدگی: با تقلید از عملکرد پروژسترون طبیعی، چرخه قاعدگی را منظم می‌کند و از خونریزی‌های نامنظم جلوگیری می‌کند.
• حمایت از بارداری: با حفظ پوشش داخلی رحم و جلوگیری از انقباضات زودرس رحم، از سقط جنین پیشگیری می‌کند.
• اثر ضد استروژنی: در درمان جایگزینی هورمونی، اثرات استروژن را تعدیل می‌کند و از رشد بیش از حد اندومتر جلوگیری می‌کند.

یکی از مزیت‌های کلیدی دیدروژسترون این است که بر خلاف برخی پروژسترون‌های دیگر، به طور انتخابی روی گیرنده‌های پروژسترون اثر می‌گذارد و عوارض جانبی مرتبط با هورمون‌های دیگر مانند آندروژن‌ها یا گلوکوکورتیکوئیدها را ندارد.

فارماکوکینتیک دیدروژسترون

جذب

دیدروژسترون پس از مصرف خوراکی به سرعت از طریق دستگاه گوارش جذب می‌شود. حداکثر غلظت پلاسمایی دارو در حدود ۰.۵ تا ۲.۵ ساعت پس از مصرف مشاهده می‌شود.

متابولیسم

دیدروژسترون به سرعت در کبد متابولیزه می‌شود و به متابولیت اصلی خود، یعنی ۲۰-آلفا-دی‌هیدرو دیدروژسترون تبدیل می‌شود. این متابولیت نیز از نظر هورمونی فعال است.

دفع

متابولیت‌های دیدروژسترون عمدتاً از طریق ادرار از بدن دفع می‌شوند. نیمه‌عمر دیدروژسترون تقریباً ۵ تا ۱۴ ساعت و نیمه‌عمر متابولیت اصلی آن حدود ۱۴ تا ۳۰ ساعت است. این نیمه‌عمر طولانی‌مدت به اثربخشی پایدار دارو کمک می‌کند.

منع مصرف دیدروژسترون

منع مصرف در بیماری ها

دیدروژسترون نباید در افراد دارای شرایط زیر مصرف شود:

• سرطان‌های وابسته به پروژسترون: مانند برخی تومورهای مغزی.
• خونریزی‌های واژینال با علت نامشخص.
• اختلالات شدید کبدی.
• سابقه بیماری‌های ترومبوتیک (لخته شدن خون): مانند آمبولی ریه یا ترومبوز وریدهای عمقی.

منع مصرف در بارداری و شیردهی:

• بارداری: دیدروژسترون به طور گسترده‌ای برای حمایت از بارداری و پیشگیری از سقط جنین در سه ماهه اول استفاده می‌شود. شواهد علمی کافی وجود دارد که نشان می‌دهد استفاده از آن در این شرایط ایمن است. با این حال، استفاده از آن در دوران بارداری باید تحت نظر پزشک باشد.
• شیردهی: این دارو به مقدار کم در شیر مادر ترشح می‌شود. اگرچه شواهد قطعی مبنی بر آسیب به نوزاد وجود ندارد، توصیه می‌شود در دوران شیردهی با احتیاط و فقط در صورت ضرورت مصرف شود.

عوارض جانبی دیدروژسترون

عوارض جانبی دیدروژسترون معمولاً خفیف تا متوسط هستند. در ادامه برخی از شایع‌ترین عوارض جانبی بر اساس درصد شیوع آورده شده است:

• سردرد: حدود ۱۰%
• حساسیت و درد پستان: کمتر از ۱۰%
• حالت تهوع: کمتر از ۱۰%
• درد شکم: کمتر از ۱۰%
• اختلالات قاعدگی: مانند خونریزی‌های بین دوره‌ای (لکه بینی)
• افزایش وزن: کمتر از ۱۰%
• سرگیجه: کمتر از ۱۰%
• واکنش‌های پوستی: مانند کهیر، خارش، و بثورات جلدی (نادر)

عوارض جانبی نادر اما جدی‌تر شامل اختلالات کبدی، ترومبوز وریدی (لخته شدن خون در پاها) و واکنش‌های آلرژیک شدید است.

تداخلات دارویی دیدروژسترون

دیدروژسترون یک پروژسترون مصنوعی است که به طور معمول برای درمان مشکلات هورمونی زنان مانند قاعدگی نامنظم یا ناباروری تجویز می‌شود. این دارو می‌تواند با برخی دیگر از داروها تداخل داشته باشد، که این تداخلات می‌توانند اثربخشی آن را کاهش دهند یا عوارض جانبی را افزایش دهند. در ادامه، مهم‌ترین تداخلات دارویی دیدروژسترون با نام فارسی داروها و نوع تداخل توضیح داده شده است.

۱. تداخل با داروهای القاکننده آنزیم‌های کبدی

برخی داروها باعث فعال شدن آنزیم‌های خاصی در کبد می‌شوند که مسئول متابولیسم و تجزیه داروها هستند. این فرآیند باعث می‌شود که دیدروژسترون سریع‌تر از بدن دفع شود و در نتیجه، اثربخشی آن کاهش یابد.
داروهای مورد تداخل:

• کاربامازپین: داروی ضد تشنج و ضد صرع.
• فنی‌توئین: داروی ضد تشنج.
• فنوباربیتال: داروی آرام‌بخش و ضد تشنج.
• ریفامپین: آنتی‌بیوتیک برای درمان سل و عفونت‌های باکتریایی.
• گیاه سنت جان (St. John's Wort): مکمل گیاهی برای افسردگی.

نوع تداخل: کاهش اثربخشی دیدروژسترون. پزشک شما ممکن است نیاز به تنظیم دوز دیدروژسترون داشته باشد تا مطمئن شود که دارو همچنان مؤثر است.

۲. تداخل با داروهای ضد قارچ آزولی

برخی از داروهای ضد قارچ، بخصوص آن‌هایی که به دسته آزول‌ها تعلق دارند، می‌توانند سرعت تجزیه دیدروژسترون را در بدن کاهش دهند. این تداخل می‌تواند باعث افزایش سطح دیدروژسترون در خون و افزایش خطر عوارض جانبی شود.
داروهای مورد تداخل:

• ایتراکونازول: داروی ضد قارچ.
• کتوکونازول: داروی ضد قارچ.

نوع تداخل: افزایش سطح دیدروژسترون و خطر عوارض جانبی. در صورت مصرف همزمان، پزشک باید وضعیت شما را به دقت کنترل کند.

۳. تداخل با سایر داروهای هورمونی

داروهای استروژنی: دیدروژسترون اغلب در ترکیب با استروژن برای درمان جایگزینی هورمونی (HRT) استفاده می‌شود. این ترکیب به گونه‌ای طراحی شده است که اثرات هورمون‌ها را متعادل کند. با این حال، مصرف همزمان با استروژن‌های اضافی ممکن است نیاز به نظارت دقیق داشته باشد.

۴. تداخل با غذا

دیدروژسترون را می‌توان با غذا یا بدون غذا مصرف کرد. هیچ تداخل غذایی خاص و مهمی برای این دارو گزارش نشده است. با این حال، مصرف آن با یک وعده غذایی سبک ممکن است به کاهش حالت تهوع کمک کند.

هشدار ها دیدروژسترون

• دیدروژسترون نباید به عنوان داروی پیشگیری از سقط جنین در زنانی که به دلایل ژنتیکی یا کروموزومی در خطر سقط هستند، استفاده شود.
• در صورت بروز علائمی مانند درد شدید پا، تنگی نفس، یا درد قفسه سینه (که ممکن است نشان‌دهنده لخته شدن خون باشد)، فوراً مصرف دارو را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید.
• بیماران با سابقه افسردگی باید تحت نظر باشند، زیرا دیدروژسترون ممکن است علائم را تشدید کند.

توصیه های دارویی دیدروژسترون

• دارو را دقیقاً طبق دستور پزشک و در ساعت مشخصی از روز مصرف کنید.
• در صورت فراموشی یک دوز، اگر مدت زمان زیادی نگذشته است، آن را مصرف کنید. در غیر این صورت، از دوز فراموش‌شده صرف‌نظر کنید و دوز بعدی را در زمان مقرر مصرف کنید.
• قبل از هرگونه جراحی، پزشک یا دندانپزشک خود را از مصرف این دارو مطلع کنید.