کلسی تونین چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف کلسی تونین

کلسی‌تونین هورمونی پپتیدی است که عمدتاً توسط سلول‌های پارافولیکولار (سلول‌های C) غده تیروئید تولید می‌شود. عمل اصلی آن کاهش سطح کلسیم خون است. درمانی که به صورت دارویی استفاده می‌شود معمولاً شکل سنتتیک سالمون کلسی‌تونین است که قدرت و ماندگاری اثر بیشتری نسبت به کلسی‌تونین انسانی دارد.

موارد مصرف تایید شده 
موارد زیر کاربردهای اصلی و تایید شده کلسی‌تونین هستند که در بالین برای پزشکان مفیدند:

۱. درمان هایپرکلسمی 

• کلسی‌تونین با مهار سریع فعالیت استئوکلاست‌ها (سلول‌های تجزیه‌کننده استخوان) و افزایش دفع کلیوی کلسیم عمل می‌کند.
• توضیحات کاربردی: این دارو به ویژه برای درمان بحران هایپرکلسمی و هایپرکلسمی متوسط تا شدید، به خصوص در نارسایی کلیوی که در آن داروهای بیس‌فسفونات‌ها ممکن است منع مصرف داشته باشند یا اثرشان کند باشد، یک گزینه بسیار حیاتی است. اثر آن سریع است (طی ۲ ساعت)، اما معمولاً اثرش موقتی است و پس از ۴۸ تا ۷۲ ساعت پدیده‌ای به نام تاکی‌فیلاکسی یا کاهش پاسخ‌دهی رخ می‌دهد؛ بنابراین، اغلب به عنوان یک درمان پُل استفاده می‌شود تا داروهای طولانی‌اثرتر (مانند بیس‌فسفونات‌ها) زمان کافی برای اثرگذاری داشته باشند.

۲. درمان بیماری پاژه استخوان 

• این بیماری با افزایش غیرعادی چرخه بازسازی استخوان مشخص می‌شود که منجر به استخوان‌های بزرگ، ضعیف و تغییر شکل یافته می‌شود. کلسی‌تونین به طور مستقیم فعالیت غیرطبیعی استئوکلاست‌ها را مهار می‌کند.
• توضیحات کاربردی: گرچه بیس‌فسفونات‌های جدیدتر خط اول درمان هستند، اما کلسی‌تونین برای بیمارانی که عدم تحمل یا منع مصرف بیس‌فسفونات‌ها را دارند یا نیاز به تسکین سریع درد استخوانی یا درمان فشردگی عصب دارند، همچنان یک گزینه است. همچنین برای کنترل درد مرتبط با ضایعات لیتیک (تجزیه‌کننده) در این بیماری استفاده می‌شود.

۳. مدیریت پوکی استخوان پس از یائسگی 

• کلسی‌تونین می‌تواند تراکم مواد معدنی استخوان را افزایش دهد و خطر شکستگی‌های مهره‌ای را کاهش دهد.
• توضیحات کاربردی: کلسی‌تونین به صورت اسپری بینی برای این کاربرد مورد تأیید است. مزیت اصلی آن در این است که می‌تواند به طور همزمان تسکین درد حاد مرتبط با شکستگی‌های مهره‌ای ناشی از پوکی استخوان را نیز فراهم کند. با این حال، به دلیل نگرانی‌های مرتبط با افزایش جزئی خطر بدخیمی، معمولاً به عنوان خط اول درمان در نظر گرفته نمی‌شود و کاربرد آن محدود به بیمارانی است که سایر درمان‌ها را تحمل نمی‌کنند یا در صورت نیاز به تسکین درد شکستگی حاد، استفاده می‌شود.

موارد مصرف خارج از برچسب 
این موارد، کاربردهایی هستند که توسط نهادهای نظارتی تایید نشده‌اند، اما شواهدی مبنی بر اثربخشی آن‌ها در متون علمی وجود دارد و می‌توانند در شرایط بالینی خاص مورد استفاده قرار گیرند:

۱. تسکین درد حاد شکستگی‌های فشاری مهره‌ای

• جدای از درد مرتبط با پوکی استخوان، کلسی‌تونین به دلیل اثرات ضددرد مرکزی (احتمالاً از طریق افزایش بتا-اندورفین‌ها) برای تسکین درد ناشی از شکستگی‌های حاد مهره‌ای، به خصوص در مراحل اولیه، استفاده می‌شود.
• توضیحات کاربردی: در بیماران با شکستگی‌های فشاری حاد و دردناک، تجویز کلسی‌تونین می‌تواند به سرعت باعث بهبود کنترل درد شود. این خاصیت ضددرد مستقل از اثرات متابولیک استخوان آن است. این درمان می‌تواند به موبیل شدن زودهنگام بیمار کمک کند و جایگزین مناسبی برای درمان‌های ضددرد سنتی در برخی موارد باشد.

۲. سندرم درد منطقه‌ای مرکب

• این سندرم یک بیماری درد مزمن است که معمولاً پس از یک آسیب رخ می‌دهد و با درد شدید، تورم، و تغییرات پوستی همراه است.
• توضیحات کاربردی: مطالعات نشان داده‌اند که کلسی‌تونین، به ویژه در مراحل اولیه (فاز حاد) CRPS نوع ۱، می‌تواند باعث کاهش درد و علائم وازوموتور (مربوط به رگ‌ها) شود. مکانیسم عمل احتمالاً مربوط به توانایی آن در تعدیل بازجذب استخوان (که در CRPS افزایش می‌یابد) و همچنین اثرات ضددرد مرکزی آن است. تجویز آن باید در اسرع وقت پس از تشخیص CRPS آغاز شود.

ملاحظات کلیدی برای پزشکان

• راه تجویز: کلسی‌تونین بسته به اندیکاسیون و شکل دارویی (ویال تزریقی یا اسپری بینی) به صورت زیر جلدی، داخل عضلانی، یا داخل بینی تجویز می‌شود.
• آزمایش‌ها: در درمان هایپرکلسمی، مانیتورینگ دقیق سطح کلسیم سرم ضروری است.
• هشدار: به دلیل احتمال افزایش خطر بدخیمی، استفاده طولانی‌مدت از اسپری بینی کلسی‌تونین برای پوکی استخوان به طور کلی توصیه نمی‌شود و باید مزایای آن در مقابل خطرات احتمالی سنجیده شود.

مکانیسم اثر کلسی تونین

کلسی‌تونین یک هورمون پپتیدی است که از طریق گیرنده‌های اختصاصی خود عمل می‌کند. مکانیسم اثر آن عمدتاً شامل دو محور اصلی است: تأثیر بر استخوان و تأثیر بر کلیه.

۱. اثر بر استخوان (مهار بازجذب)

• هدف اصلی: کلسی‌تونین با اتصال به گیرنده‌های اختصاصی خود که به شدت روی استئوکلاست‌ها (سلول‌های مسئول تجزیه استخوان) متمرکز هستند، عمل می‌کند.
• فرایند مهار: اتصال کلسی‌تونین باعث مهار سریع و قوی فعالیت استئوکلاستیک می‌شود. این مهار شامل کاهش تعداد و فعالیت استئوکلاست‌ها است و باعث می‌شود که تجزیه استخوان و به تبع آن، آزادسازی کلسیم از استخوان به جریان خون، کاهش یابد. این اثر مهارکننده، در درمان هایپرکلسمی و بیماری پاژه نقش کلیدی دارد.

۲. اثر بر کلیه (افزایش دفع)

• افزایش دفع کلسیم و فسفات: کلسی‌تونین مستقیماً روی سلول‌های توبول‌های کلیوی اثر می‌گذارد و باعث کاهش بازجذب توبولی یون‌های کلسیم و فسفات می‌شود.
• نتیجه بالینی: افزایش دفع ادراری این یون‌ها به کاهش سریع‌تر سطح سرمی کلسیم کمک می‌کند و اثر ضد هایپرکلسمی آن را تقویت می‌کند.

۳. اثر ضددرد 

• مکانیسم مرکزی: جدای از اثرات متابولیک، کلسی‌تونین دارای اثرات ضددرد است که به ویژه در درد ناشی از شکستگی‌های فشاری مهره‌ای و سندرم درد منطقه‌ای مرکب (CRPS) مشاهده می‌شود.
• مسیر عصبی: اعتقاد بر این است که این اثر از طریق مکانیسم‌های مرکزی و احتمالاً با تأثیر بر گیرنده‌های اپیوئیدی در سیستم عصبی مرکزی (به عنوان مثال، افزایش سطح بتا-اندورفین) یا با تعدیل انتقال‌دهنده‌های عصبی درد حاصل می‌شود. این اثر مستقل از کاهش کلسیم خون است.

فارماکوکینتیک کلسی تونین

۱. جذب 

• تجویز تزریقی: پس از تزریق زیر جلدی یا داخل عضلانی، فراهمی زیستی بالا است. حداکثر غلظت پلاسمایی معمولاً در عرض ۳۰ دقیقه تا ۴ ساعت به دست می‌آید.
• تجویز داخل بینی: فراهمی زیستی دارو هنگام استفاده از اسپری بینی بسیار کمتر است (حدود ۳ تا ۲۰ درصد) و متغیر است، اما برای اثرات ضد پوکی استخوان کافی در نظر گرفته می‌شود. اوج غلظت پس از این نوع تجویز معمولاً در عرض ۳۰ تا ۶۰ دقیقه رخ می‌دهد.

۲. توزیع 

• کلسی‌تونین در پلاسما به پروتئین‌های پلاسما متصل نمی‌شود یا اتصال ناچیزی دارد.
• حجم توزیع آن نسبتاً کم است، که نشان می‌دهد عمدتاً در مایعات خارج سلولی باقی می‌ماند.

۳. متابولیسم و حذف

• محل اصلی تجزیه: این دارو یک پپتید است و عمدتاً توسط آنزیم‌های پروتئولیتیک در کلیه‌ها، خون، و بافت‌های محیطی، به خصوص در کلیه‌ها، به سرعت تجزیه می‌شود.
• نیمه عمر حذف: نیمه عمر حذف کلسی‌تونین سالمون پس از تزریق کوتاه است، معمولاً بین ۳۰ تا ۹۰ دقیقه. این نیمه عمر کوتاه دلیلی است که کلسی‌تونین برای هایپرکلسمی به صورت مکرر یا مداوم تجویز می‌شود، اما اثرات بالینی آن روی استخوان (به دلیل مهار طولانی‌تر استئوکلاست‌ها) می‌تواند تا چند ساعت ادامه یابد.
• مسیر دفع: متابولیت‌های غیرفعال آن عمدتاً از طریق ادرار دفع می‌شوند.

۴. ملاحظات بالینی

• نارسایی کلیوی: با توجه به نقش کلیه‌ها در متابولیسم، ممکن است در بیماران با نارسایی کلیوی نیمه عمر افزایش یابد، اما تنظیم دوز روتین معمولاً ضروری نیست، گرچه باید با احتیاط استفاده شود.
• تاکی‌فیلاکسی: کاهش پاسخ‌دهی به اثر کاهش‌دهنده کلسیم (تاکی‌فیلاکسی) یک پدیده فارماکودینامیک است که به دلیل اشباع یا کاهش تعداد گیرنده‌های استئوکلاست‌ها رخ می‌دهد و پس از ۲ تا ۳ روز درمان مداوم مشاهده می‌شود.

منع مصرف کلسی تونین

۱. موارد منع مصرف مرتبط با بیماری یا حساسیت
مهم‌ترین منع مصرف کلسی‌تونین، مربوط به سابقه واکنش‌های حساسیتی و آلرژیک است.

حساسیت شدید یا آلرژی به دارو یا اجزای آن:

• توضیحات کاربردی: کلسی‌تونین مورد استفاده درمانی معمولاً به شکل سالمون کلسی‌تونین است. در بیمارانی که سابقه حساسیت مفرط به سالمون کلسی‌تونین، پروتئین‌های سالمون، یا هر یک از اجزای فرمولاسیون دارو دارند، تجویز آن کاملاً ممنوع است.
• ملاحظه بالینی: واکنش‌های آلرژیک می‌توانند شدید باشند و شامل شوک آنافیلاکتیک باشند. انجام تست پوستی قبل از تجویز در بیمارانی که سابقه واکنش مشکوک دارند یا احتمال آلرژی به ماهی قزل‌آلا در آنها زیاد است، ممکن است منطقی باشد، اگرچه به صورت روتین توصیه نمی‌شود.

هایپوکلسمی (کاهش کلسیم خون):

• توضیحات کاربردی: اگرچه کلسی‌تونین اساساً برای کاهش کلسیم تجویز می‌شود، تجویز آن در بیمارانی که در حال حاضر هایپوکلسمی شدید دارند، می‌تواند وضعیت را بدتر کند و باید اجتناب شود.
• ملاحظه بالینی: پیش از شروع درمان، سطح کلسیم بیمار باید اصلاح و تثبیت شود.

۲. موارد منع مصرف در بارداری و شیردهی 
استفاده از کلسی‌تونین در دوران بارداری و شیردهی به دلیل داده‌های محدود ایمنی، با احتیاط شدید همراه است و به طور کلی منع مصرف دارد مگر در شرایط خاص و حیاتی.

بارداری (رده C در بارداری):

• توضیحات کاربردی: کلسی‌تونین در طبقه‌بندی‌های سازمان غذا و دارو معمولاً در رده C قرار می‌گیرد. این بدان معناست که مطالعات حیوانی اثرات جانبی روی جنین نشان داده‌اند، اما مطالعات کافی و کنترل‌شده‌ای در انسان در دسترس نیست.
• ملاحظه بالینی: این دارو باید تنها زمانی در دوران بارداری استفاده شود که مزایای بالقوه آن، خطرات احتمالی برای جنین را توجیه کند. برای مثال، در صورت لزوم فوری برای کنترل هایپرکلسمی شدید که تهدیدکننده زندگی مادر است. با این حال، استفاده روتین برای پوکی استخوان در بارداری اکیداً ممنوع است.

شیردهی:

• توضیحات کاربردی: مشخص نیست که کلسی‌تونین از طریق شیر مادر دفع می‌شود یا خیر. با توجه به ماهیت پپتیدی دارو، احتمالاً در دستگاه گوارش نوزاد تجزیه می‌شود، اما خطر ناشناخته وجود دارد.
• ملاحظه بالینی: به دلیل احتمال بروز عوارض جانبی جدی در نوزاد شیرخوار، باید تصمیم به قطع دارو یا قطع شیردهی گرفته شود، با در نظر گرفتن اهمیت دارو برای مادر و اهمیت شیردهی برای نوزاد.

۳. موارد منع مصرف در کودکان 
استفاده از کلسی‌تونین در جمعیت کودکان به طور کلی محدود و با احتیاط صورت می‌گیرد.

عدم تایید برای اکثر موارد:

• توضیحات کاربردی: ایمنی و اثربخشی کلسی‌تونین در کودکان برای اکثر اندیکاسیون‌ها، از جمله پوکی استخوان، به طور کامل ثابت نشده است. استفاده از آن در کودکان برای اندیکاسیون‌های تایید شده برای بزرگسالان (مانند بیماری پاژه) معمولاً توصیه نمی‌شود، مگر در شرایط خاص و تحت نظر متخصص.
• استثنائات: ممکن است کلسی‌تونین در موارد نادر برای درمان هایپرکلسمی حاد ناشی از بدخیمی یا شرایط متابولیک خاص دیگر در کودکان استفاده شود، اما این استفاده به عنوان "خارج از برچسب" در نظر گرفته می‌شود و باید پس از ارزیابی دقیق ریسک به سود انجام شود.

عوارض جانبی کلسی تونین

۱. عوارض جانبی بسیار شایع (بیش از ۱۰ درصد)
این عوارض بیشترین احتمال وقوع را دارند، به خصوص در شروع درمان:

تهوع و استفراغ:

• فراوانی: تقریباً ۱۰ تا ۲۰ درصد بیماران، به ویژه پس از تزریق یا در دوزهای بالاتر برای درمان هایپرکلسمی، دچار تهوع می‌شوند. استفراغ کمتر شایع است.
• ملاحظه بالینی: این عارضه اغلب موقتی است و با دوز مرتبط است. تجویز در هنگام شب یا همراه با یک ضد تهوع خفیف ممکن است به تحمل بهتر کمک کند.

گرگرفتگی:

• فراوانی: حدود ۱۰ درصد یا بیشتر. این حالت به صورت یک احساس گرمای گذرا در سر، صورت، و دست‌ها رخ می‌دهد که بلافاصله پس از تزریق آغاز می‌شود و معمولاً در عرض یک ساعت برطرف می‌شود.
• ملاحظه بالینی: این واکنش از نظر بالینی مهم نیست و به ندرت نیاز به قطع درمان دارد.

۲. عوارض جانبی شایع (۱ تا ۱۰ درصد)
این عوارض نسبتاً متداول هستند و باید در پایش‌های بالینی در نظر گرفته شوند:

عوارض موضعی (برای تجویز تزریقی):

• فراوانی: تقریباً ۵ تا ۱۰ درصد. شامل درد، قرمزی، یا تورم در محل تزریق زیر جلدی یا داخل عضلانی.
• ملاحظه بالینی: چرخاندن محل تزریق می‌تواند این عوارض را کاهش دهد.

عوارض مرتبط با اسپری بینی:

• فراوانی: تقریباً ۲ تا ۱۰ درصد. شامل احساس تحریک یا خشکی بینی، آبریزش بینی، یا خونریزی خفیف بینی.
• ملاحظه بالینی: معاینه دوره‌ای مخاط بینی در بیمارانی که به صورت طولانی‌مدت از اسپری استفاده می‌کنند، توصیه می‌شود.

سرگیجه و سردرد:

• فراوانی: حدود ۲ تا ۷ درصد.

هایپوکلسمی (کاهش کلسیم خون):

• فراوانی: هایپوکلسمی علامت‌دار جدی نادر است، اما کاهش‌های خفیف و گذرا در سطح کلسیم پلاسما در حدود ۱ تا ۵ درصد رخ می‌دهد.
• ملاحظه بالینی: در بیماران با رزرو پایین کلسیم (کمبود ویتامین د یا سوءتغذیه)، پایش سطح کلسیم ضروری است.

۳. عوارض جانبی غیر شایع تا نادر (کمتر از ۱ درصد)
این عوارض کمتر مشاهده می‌شوند اما از نظر بالینی حائز اهمیت هستند:

واکنش‌های حساسیت مفرط (آلرژی شدید):

• فراوانی: بسیار نادر (کمتر از ۰.۱ درصد). شامل آنافیلاکسی، تنگی نفس، و تورم حنجره.
• ملاحظه بالینی: این عارضه یک اورژانس پزشکی است. در صورت وجود حساسیت شناخته‌شده به پروتئین‌های سالمون، دارو منع مصرف دارد.

آرتراژیا و میالژیا (درد مفاصل و عضلات):

• فراوانی: کمتر از ۵ درصد.

افزایش خطر بدخیمی:

• فراوانی: همانطور که در بخش هشدارها ذکر شد، استفاده طولانی‌مدت از اسپری بینی برای پوکی استخوان با افزایش خطر ۰.۷ درصدی در بروز بدخیمی‌ها همراه است.
• نکته بالینی: در صورت استفاده از کلسی‌تونین برای درمان طولانی‌مدت بیماری پاژه، ممکن است پس از مدتی کاهش پاسخ‌دهی (تاکی‌فیلاکسی) و افزایش سطح آنتی‌بادی‌های ضد کلسی‌تونین رخ دهد.

تداخلات دارویی کلسی تونین

۱. تداخلات با داروهای مرتبط با تنظیم کلسیم

داروهای کاهنده کلسیم (مانند بیس‌فسفونات‌ها، گالیم نیترات، پلیکامایسین):

• نام فارسی داروهای مثال: آلندرونات، رزیدرونات، پامیدرونات.
• نوع تداخل: اثر افزایشی. تجویز همزمان این داروها با کلسی‌تونین، به ویژه در درمان هایپرکلسمی شدید، می‌تواند به افزایش خطر هایپوکلسمی (کاهش بیش از حد کلسیم خون) منجر شود.
• مدیریت بالینی: در صورت لزوم استفاده همزمان، نیاز به پایش مکرر سطح کلسیم سرم است.

۲. تداخل با لیتیوم 

• نام فارسی دارو: لیتیوم کربنات.
• نوع تداخل: تداخل فارماکودینامیک/متابولیک. کلسی‌تونین دارای اثرات ادرارآور (دیورتیک) خفیف است که می‌تواند دفع سدیم و پتاسیم را افزایش دهد. از نظر تئوری، این اثرات دیورتیک ممکن است بر دفع کلیوی لیتیوم تأثیر بگذارد و منجر به افزایش یا کاهش سطح سرمی لیتیوم شود.
• مدیریت بالینی: در بیمارانی که همزمان لیتیوم دریافت می‌کنند، پایش دقیق سطح لیتیوم سرم ضروری است تا از مسمومیت یا کاهش اثربخشی لیتیوم جلوگیری شود.

۳. تداخل با داروهای بلوک‌کننده کانال کلسیمی

• نام فارسی داروهای مثال: آملودیپین، دیلتیازم، وراپامیل.
• نوع تداخل: تداخل فارماکودینامیک احتمالی. با توجه به اثر کلسی‌تونین بر تنظیم کلسیم، از نظر تئوری ممکن است تأثیر داروهای بلوک‌کننده کانال کلسیمی (که برای بیماری‌های قلبی-عروقی استفاده می‌شوند) را تعدیل کند، اما شواهد بالینی قوی در این زمینه محدود است.
• مدیریت بالینی: در صورت بروز علائم هایپوکلسمی یا تغییرات ناگهانی در وضعیت قلبی عروقی، باید به تداخل احتمالی توجه کرد.

تداخل با غذا

• خوشبختانه، کلسی‌تونین، به ویژه به دلیل اینکه یک پپتید است و معمولاً به صورت تزریقی (زیر جلدی/عضلانی) یا داخل بینی (اسپری) تجویز می‌شود، تداخل بالینی مهمی با غذا ندارد.
• ملاحظه بالینی: جذب سیستمیک دارو از مسیر تزریق یا مخاط بینی تحت تأثیر مستقیم مصرف غذا قرار نمی‌گیرد. بیماران می‌توانند رژیم غذایی معمول خود را حفظ کنند.
• نکته تغذیه‌ای مرتبط: با این حال، در بیمارانی که کلسی‌تونین برای درمان پوکی استخوان یا هایپرکلسمی استفاده می‌شود، اطمینان از دریافت کافی کلسیم و ویتامین د از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌ها، برای اثربخشی درمان و جلوگیری از هایپوکلسمی ضروری است.

تداخل در آزمایشات
کلسی‌تونین به طور مستقیم در روش‌های معمول آزمایشگاهی تداخل ایجاد نمی‌کند، اما اثرات فارماکولوژیک آن می‌تواند بر نتایج آزمایش‌های خاص تأثیر بگذارد.

کلسیم سرم:

• تداخل: کلسی‌تونین با کاهش سریع کلسیم، باعث کاهش کاذب سطح کلسیم در آزمایش‌های بعدی می‌شود.
• مدیریت بالینی: این "تداخل" در واقع اثر درمانی مورد نظر دارو است. اندازه‌گیری سطح کلسیم برای پایش پاسخ درمانی و جلوگیری از هایپوکلسمی ضروری است.

آلکالین فسفاتاز:

• تداخل: در بیماران مبتلا به بیماری پاژه، کلسی‌تونین با مهار فعالیت استئوکلاست‌ها، باعث کاهش سطح ALP (که مارکر بازسازی استخوان است) می‌شود.
• مدیریت بالینی: کاهش ALP نشان‌دهنده پاسخ مثبت درمانی است و باید به طور منظم برای پایش اثربخشی درمانی اندازه‌گیری شود.

تست پوستی:

• تداخل: در بیمارانی که به کلسی‌تونین (به ویژه نوع سالمون) حساسیت دارند، تست پوستی برای سنجش آلرژی، در صورت مثبت بودن، نشان‌دهنده خطر واکنش‌های آلرژیک شدید است.

هشدار ها کلسی تونین

هشدارهای مهم و کاربردی کلسی‌تونین 
پزشکان باید هنگام تجویز کلسی‌تونین، به ویژه برای درمان‌های طولانی‌مدت، به هشدارهای زیر توجه ویژه داشته باشند:

۱. خطر بالقوه بدخیمی 

• هشدار اصلی: استفاده طولانی‌مدت از اسپری بینی کلسی‌تونین برای درمان پوکی استخوان پس از یائسگی، با افزایش اندکی در خطر بروز بدخیمی‌ها همراه بوده است. داده‌ها نشان‌دهنده افزایش خطر در حدود ۰.۷ درصد در بیمارانی است که تحت درمان طولانی‌مدت با اسپری بینی قرار گرفته‌اند، در مقایسه با گروه کنترل.

توصیه کاربردی:

• درمان با اسپری بینی کلسی‌تونین برای پوکی استخوان باید به کوتاه‌ترین مدت زمان مؤثر محدود شود و درمان‌های دیگر خط اول در نظر گرفته شوند.
• باید ارزیابی دقیق ریسک به سود در هر بیمار انجام شود و در صورت امکان، از درمان‌های جایگزین استفاده گردد.

۲. واکنش‌های حساسیت مفرط و آلرژی

• هشدار اصلی: از آنجایی که کلسی‌تونین دارویی معمولاً از نوع سالمون کلسی‌تونین است، احتمال بروز واکنش‌های حساسیتی و آنافیلاکسی وجود دارد. این واکنش‌ها می‌توانند شدید و تهدیدکننده زندگی باشند.

توصیه کاربردی:

• در صورت وجود سابقه آلرژی به ماهی قزل‌آلا یا پروتئین‌های آن، مصرف دارو ممنوع است.
• در صورت مشاهده علائم آلرژی (مانند کهیر، تورم صورت، مشکل تنفسی) باید مصرف دارو فوراً قطع و درمان حمایتی فوری آغاز شود.

۳. هایپوکلسمی (کاهش کلسیم خون)

• هشدار اصلی: کلسی‌تونین یک داروی کاهش‌دهنده کلسیم است و می‌تواند منجر به هایپوکلسمی، به ویژه در بیماران مستعد (مانند افراد با نارسایی کلیوی یا کمبود ویتامین د) شود.

توصیه کاربردی:

• قبل از شروع درمان و به طور دوره‌ای در طول درمان، سطح کلسیم سرم و ویتامین د بیمار باید اندازه‌گیری و پایش شود.
• درمان هایپوکلسمی موجود، قبل از تجویز کلسی‌تونین الزامی است.

۴. تشکیل آنتی‌بادی و تاکی‌فیلاکسی (کاهش پاسخ‌دهی)

• هشدار اصلی: در برخی بیماران، به ویژه در درمان‌های طولانی‌مدت برای بیماری پاژه، بدن ممکن است آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده علیه کلسی‌تونین سالمون تولید کند. همچنین، پدیده تاکی‌فیلاکسی یا کاهش سریع پاسخ‌دهی به اثر کاهش کلسیم، به خصوص در درمان هایپرکلسمی، پس از چند روز رخ می‌دهد.

توصیه کاربردی:

• اگر بیمار پس از مدتی به درمان پاسخ ندهد (به خصوص در هایپرکلسمی)، باید به تاکی‌فیلاکسی مشکوک شد و درمان با داروهای جایگزین (مانند بیس‌فسفونات‌ها) شروع شود.
• درمان طولانی‌مدت پاژه نیازمند پایش دوره‌ای سطح آلکالین فسفاتاز و کلسیم است تا اثربخشی ادامه یابد.

وردوز کلسی‌تونین و درمان آن
دوزهای بسیار بالا از کلسی‌تونین به ندرت تهدیدکننده زندگی هستند، اما مدیریت آن‌ها بر اساس تظاهرات بالینی انجام می‌شود.

تظاهرات بالینی اوردوز

شایع‌ترین و مهم‌ترین تظاهرات اوردوز کلسی‌تونین شامل موارد زیر است:

• هایپوکلسمی شدید: کاهش شدید و بالقوه علامت‌دار کلسیم سرم، که می‌تواند منجر به تتانی، کرامپ عضلانی و اختلالات ریتم قلبی شود.
• تهوع و استفراغ: به ویژه با دوزهای بالا، احتمال بروز شدید تهوع و استفراغ وجود دارد.
• گرگرفتگی و سرگیجه: این عوارض که با دوز در ارتباط هستند، در صورت اوردوز ممکن است تشدید شوند.

درمان اوردوز

درمان اوردوز کلسی‌تونین کاملاً حمایتی و متمرکز بر اصلاح مهم‌ترین عارضه یعنی هایپوکلسمی است:

• قطع دارو: اولین و ضروری‌ترین اقدام، توقف فوری مصرف کلسی‌تونین است.

پایش دقیق:

• پایش الکترولیت‌ها: اندازه‌گیری‌های مکرر سطح کلسیم سرم و فسفات ضروری است.
• پایش قلبی: نظارت بر ریتم قلب و انجام نوار قلب برای تشخیص عوارض ناشی از هایپوکلسمی (مانند طولانی شدن QT) اهمیت دارد.

اصلاح هایپوکلسمی:

• در صورت وجود هایپوکلسمی علامت‌دار (مانلاً تتانی)، تجویز کلسیم داخل وریدی (مانند گلوکونات کلسیم) با احتیاط لازم است.
• در موارد هایپوکلسمی بدون علامت، ممکن است تجویز کلسیم و ویتامین د خوراکی کافی باشد.
• با توجه به نیمه عمر کوتاه کلسی‌تونین، پس از قطع مصرف و اقدامات حمایتی، سطح دارو به سرعت کاهش می‌یابد و علائم هایپوکلسمی معمولاً به خوبی به درمان پاسخ می‌دهند.

توصیه های دارویی کلسی تونین

توصیه‌های دارویی برای بیمار 
این توصیه‌ها برای آموزش بیمار و افزایش همکاری او در روند درمان بسیار حیاتی هستند:

۱. نحوه صحیح مصرف دارو

فرم تزریقی (زیر جلدی یا داخل عضلانی):

• بیمار باید روش صحیح تزریق را کاملاً بیاموزد.
• باید محل تزریق را هر بار تغییر دهد تا از تحریک موضعی جلوگیری شود.
• اگر دوز بالا تجویز شده است و نیاز به تزریق‌های متعدد است، پزشک باید به بیمار تأکید کند که دوزها را تقسیم کند و به صورت جداگانه تزریق نماید.

فرم اسپری بینی (برای پوکی استخوان):

• بیمار باید قبل از استفاده، دستورالعمل‌های مربوط به آماده‌سازی اسپری (مثلاً پرایم کردن) را مطالعه کند.
• هر روز دارو باید در سوراخ بینی متفاوتی استفاده شود تا خطر تحریک و خونریزی بینی کاهش یابد.

۲. مدیریت عوارض جانبی

تهوع و گرگرفتگی:

• به بیمار اطلاع دهید که تهوع و گرگرفتگی (احساس گرما در صورت و دست‌ها) عوارض شایع، اما معمولاً موقت هستند.
• مصرف دارو در هنگام خواب می‌تواند به تحمل بهتر تهوع کمک کند.

آلرژی:

• بیمار باید علائم واکنش آلرژیک شدید (مثل مشکل تنفسی، تورم صورت، کهیر) را بشناسد و در صورت مشاهده فوراً به اورژانس مراجعه کند. این امر به ویژه برای کسانی که سابقه حساسیت به ماهی قزل‌آلا دارند، مهم است.

۳. مکمل‌های کلسیم و ویتامین د

• در صورت استفاده برای درمان پوکی استخوان یا بیماری پاژه، بیمار باید بداند که دارو معمولاً همراه با مکمل‌های کلسیم و ویتامین د تجویز می‌شود.
• بیمار باید مکمل‌ها را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کند و خودسرانه دوز آن‌ها را تغییر ندهد.

توصیه‌های دارویی مخصوص پزشک
این توصیه‌ها راهنمای بالینی برای تضمین اثربخشی و ایمنی درمان با کلسی‌تونین هستند:

۱. انتخاب مسیر تجویز بر اساس اندیکاسیون

• هایپرکلسمی شدید: از مسیر تزریقی (زیر جلدی یا داخل عضلانی) استفاده شود، زیرا این مسیر فراهمی زیستی بالا و اثر سریع‌تری را تضمین می‌کند.
• پوکی استخوان پس از یائسگی: اسپری بینی ترجیح داده می‌شود، اما به دلیل نگرانی‌های مرتبط با بدخیمی و اثربخشی نسبتاً کمتر نسبت به درمان‌های جدیدتر، باید به عنوان خط دوم درمان در نظر گرفته شود.

۲. پایش و ارزیابی

• هایپرکلسمی: در درمان بحران هایپرکلسمی، پایش مکرر و دقیق سطح کلسیم سرم (هر ۶ تا ۱۲ ساعت) حیاتی است. همچنین، باید برای درمان‌های طولانی‌اثر جایگزین (بیس‌فسفونات‌ها) برنامه‌ریزی شود، زیرا کلسی‌تونین معمولاً به دلیل تاکی‌فیلاکسی اثر موقتی دارد.
• بیماری پاژه: پایش آلکالین فسفاتاز و هیدروکسی پرولین ادراری برای ارزیابی پاسخ درمانی و مهار چرخه بازسازی استخوان ضروری است.

۳. ملاحظات ایمنی طولانی‌مدت

• خطر بدخیمی: به دلیل افزایش اندک خطر بدخیمی‌های وابسته به دوز و زمان در استفاده از اسپری بینی کلسی‌تونین، باید استفاده از آن برای پوکی استخوان به کمتر از ۱۲ ماه محدود شود.
• تست پوستی: در بیمارانی با سابقه آلرژی به ماهی قزل‌آلا یا واکنش‌های مشکوک قبلی، پیش از تزریق، انجام تست پوستی باید مد نظر قرار گیرد.

۴. مدیریت مقاومت و تاکی‌فیلاکسی

• در درمان‌های طولانی‌مدت، اگر پاسخ بیمار کاهش یابد (به ویژه در پاژه)، باید تولید احتمالی آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده را در نظر گرفت.
• در صورت کاهش پاسخ‌دهی در بیماری پاژه، می‌توان یک دوره استراحت دارویی ۶ ماهه یا بیشتر در نظر گرفت، زیرا ممکن است پاسخ‌دهی پس از شروع مجدد درمان بهبود یابد.