کاپتوپریل چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

معرفی کاپتوپریل 

کاپتوپریل یک داروی مهم و پرمصرف در گروه مهارکننده‌های آنزیم ACE است که برای درمان فشار خون بالا، نارسایی قلبی، محافظت از قلب بعد از سکته قلبی و همچنین محافظت از کلیه در بیماران دیابتی تجویز می‌شود. این دارو با جلوگیری از تبدیل آنژیوتانسین I به II (ماده تنگ‌کننده عروق)، باعث گشاد شدن رگ‌ها، کاهش حجم مایع در گردش خون و در نهایت کاهش فشار خون می‌شود.
کاپتوپریل فشار خون را پایین می‌آورد، قلب را تقویت می‌کند و از کلیه‌ها در برابر آسیب محافظت می‌کند.

نحوه عملکرد کاپتوپریل 

آنژیوتانسین II یکی از قوی‌ترین مواد تنگ‌کننده عروق در بدن است. کاپتوپریل با مهار ساخت این ماده:

1. رگ‌ها را باز می‌کند
2. فشار وارده بر قلب را کم می‌کند
3. از پیشرفت نارسایی قلبی جلوگیری می‌کند
4. خطر آسیب قلبی و کلیوی را کاهش می‌دهد

به همین دلیل در:

• فشار خون بالا
• نارسایی قلبی
• محافظت کلیه در دیابت
• پس از حمله قلبی (برای جلوگیری از آسیب بیشتر)

استفاده می‌شود.
این دارو ممکن است به‌صورت تکی یا همراه با داروهای دیگر تجویز شود. یکی از ترکیب‌های رایج آن، کاپتوپریل + هیدروکلروتیازید با نام Capozide است که به کاهش تعداد قرص‌های مصرفی بیمار کمک می‌کند.

شربت کاپتوپریل

برای چه کسانی مناسب است؟

• کودکان
• سالمندانی که بلع قرص برایشان سخت است
• افرادی که دوزهای خیلی کم لازم دارند.

مزیت

• تنظیم مقدار دقیق دارو (مثلاً ۵، ۱۰ یا ۱۵ میلی‌گرم) بسیار آسان است
• تخوردن آن راحت‌ تر از قرص است

قرص کاپتوپریل ۲۵ میلی‌گرم

برای چه کسانی مناسب است؟

• اغلب بیمارانی که درمان خود را شروع می‌کنند
• کسانی که پزشک برایشان دوز متوسط تعیین کرده است

مزیت

• رایج‌ترین دوز؛ قابل تقسیم است
• برای بسیاری از بیماران کافی و قابل کنترل است

 

قرص کاپتوپریل ۵۰ میلی‌گرم

برای چه کسانی مناسب است؟

• بیمارانی که نیاز به دوز بالاتر دارند
• کسانی که باید در هر نوبت مقدار بیشتری از دارو مصرف کنند و نمی‌خواهند چند قرص بخورند

مزیت

• مصرف تعداد قرص کمتر
• مناسب‌تر برای بیماران دوز بالا

نکات مهم قبل از مصرف کاپتوپریل

قبل از شروع درمان، پزشک باید در جریان موارد زیر باشد:
شرایط پزشکی مهم:

• بارداری، اقدام به بارداری یا شیردهی
• مشکلات کلیوی، سابقه دیالیز
• بیماری‌های قلبی یا مادرزادی
• چربی خون بالا
• سابقه کم‌آبی بدن (استفراغ، اسهال، بیماری اخیر)
• سابقه آلرژی دارویی یا آنژیوادم
• بیماری خودایمنی مانند لوپوس
• حساسیت‌زدایی نسبت به زنبور

داروهایی که مصرف می‌کنید:
حتماً لیستی از همه داروها (مکمل‌ها، ویتامین‌ها و گیاهی‌ها) را به پزشک بدهید. زیرا کاپتوپریل با بسیاری از داروها مانند:

• NSAIDها (مثل ایبوپروفن)
• دیورتیک‌ها
• داروهای پتاسیم‌دار
• داروهای قلبی ممکن است

تداخل ایجاد کند.

نحوه مصرف کاپتوپریل

• دارو را دقیقاً طبق نسخه مصرف کنید
• معمولاً ۱ تا ۳ بار در روز تجویز می‌شود
• اولین دوز را شب مصرف کنید، تا اگر سرگیجه ایجاد شد، مشکلی پیش نیاید
• پس از آن می‌توانید دارو را در هر زمان ثابت از روز مصرف کنید (صبح مناسب‌تر است)
• فاصله مصرف در دوزهای چندبار مصرف: هر 8 یا 12 ساعت طبق نسخه
• قبل یا بعد از غذا قابل مصرف است
• در صورت فراموش کردن یک نوبت، به‌محض یادآوری مصرف کنید؛
• هیچ‌گاه دوز را دو برابر نکنید

توصیه‌های مهم هنگام مصرف کاپتوپریل

• درمان معمولاً طولانی‌مدت است؛ آزمایش‌های دوره‌ای کلیه و پتاسیم ضروری است
• رژیم کم‌نمک، کاهش وزن، ورزش و ترک سیگار، اثر درمان را تقویت می‌کند
• از مصرف نمک‌های پتاسیم‌دار و غذاهای بسیار پرپتاسیم بدون توصیه پزشک خودداری کنید
• الکل می‌تواند باعث افت شدید فشار شود؛ در صورت مصرف، به پزشک اطلاع دهید
• افراد دیابتی باید مراقب افت قند خون باشند
• اگر جراحی یا دندانپزشکی دارید، به پزشک اطلاع دهید

عوارض شایع کاپتوپریل

این دارو معمولاً قابل‌تحمل است، اما عوارض زیر ممکن است دیده شود:
عوارض شایع‌تر:

• سرگیجه یا سبکی سر هنگام بلند شدن
• سرفه خشک (مهم ترین عارضه ACEIها)
• تهوع، دل‌درد، اسهال یا سوءهاضمه
• یبوست
• تغییر طعم یا طعم بد دهان
• خارش یا قرمزی خفیف پوست

چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کرد؟

• ورم صورت، زبان یا گلو (آنژیوادم – خطرناک)
• مشکل در تنفس
• زردی پوست یا چشم (آسیب کبدی)
• کاهش شدید ادرار
• بثورات شدید پوستی
• سرگیجه شدید و افت فشار زیاد

آیا قرص کاپتوپریل خطرناک است؟

به‌طور کلی کاپتوپریل یک داروی ایمن و قدیمی برای کنترل فشار خون است، اما مانند همه داروها، اگر خودسرانه مصرف شود یا دوز بالا استفاده شود می‌تواند خطرناک باشد.

زمانی که کاپتوپریل ایمن است:

• طبق نسخه پزشک مصرف شود
• فشار خون به‌طور منظم کنترل شود
• بیمار دچار مشکلات کلیوی شدید یا تنگی شریان کلیوی نباشد

زمانی که کاپتوپریل می‌تواند خطرناک باشد:

• افت ناگهانی فشارخون (خصوصاً دوزهای اولیه)
• افزایش پتاسیم خون که می‌تواند باعث مشکلات قلبی شود
• سرفه خشک مداوم
• اختلال عملکرد کلیه در بیماران خاص
• مصرف همزمان با داروهای افزاینده پتاسیم یا NSAIDها (مثل ایبوپروفن، ژلوفن و …)

در چه شرایطی باید فوری به پزشک مراجعه کرد؟

• ورم صورت و لب‌ها (آلرژی نادر اما خطرناک)
• کاهش شدید ادرار
• ضعف شدید، تپش قلب، یا سرگیجه زیادی بعد از مصرف

تفاوت کاپتوپریل و لوزارتان

• کاپتوپریل دارویی با اثر سریع است که معمولاً باید ۲ تا ۳ بار در روز مصرف شود
• در برخی افراد ممکن است سرفه خشک، افت فشار ناگهانی یا افزایش پتاسیم ایجاد کند. اغلب در شرایطی که نیاز به کاهش سریع فشار خون باشد توسط پزشک استفاده می‌شود
• لوزارتان اثر پایدارتر دارد و معمولاً روزی یک‌بار مصرف می‌شود
• تحمل دارویی بهتری دارد، سرفه خشک ایجاد نمی‌کند و عوارض آن معمولاً کمتر است. گزینه مناسب‌تری برای درمان طولانی‌مدت فشار خون و محافظت کلیوی در برخی بیماران است

جمع‌بندی تفاوت کاپتوپریل و لوزارتان:

کاپتوپریل: اثر سریع، مصرف چندبار در روز، مناسب برای موارد فوری

لوزارتان: اثر پایدار، مصرف روزانه، عوارض کمتر، مناسب کنترل طولانی‌مدت فشار خون

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف کاپتوپریل

کاپتوپریل، به عنوان اولین داروی مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)، نقش مهمی در درمان بیماری‌های قلبی-عروقی و کلیوی دارد. موارد مصرف آن با هدف اصلی کاهش فشار خون و بهبود عملکرد قلب و عروق تأیید و مشخص شده است.

۱. موارد مصرف تأیید شده

این موارد توسط سازمان‌های نظارتی بین‌المللی تأیید شده‌اند و شواهد بالینی قوی برای آن‌ها وجود دارد:

الف) فشار خون بالا

• توضیحات کاربردی: کاپتوپریل به تنهایی یا در ترکیب با سایر داروهای ضدفشار خون (مانند دیورتیک‌ها) برای درمان افزایش فشار خون اولیه و افزایش فشار خون ناشی از بیماری کلیوی عروقی (نفرواسکولار) استفاده می‌شود.
• نکته بالینی: به دلیل نیمه عمر کوتاه کاپتوپریل، اغلب نیاز به تجویز چند بار در روز (دو یا سه بار) دارد. با این حال، استفاده از آن به ویژه در شرایطی که نیاز به تنظیم دوز سریع یا پایش واکنش بیمار به مهارکننده‌های ACE وجود دارد، مانند آغاز درمان در بخش‌های اورژانس یا بیماران بستری، مفید است.

ب) نارسایی احتقانی قلب

• توضیحات کاربردی: کاپتوپریل برای درمان نارسایی قلبی که منجر به کاهش عملکرد بطن چپ می‌شود، به کار می‌رود. این دارو از طریق کاهش مقاومت عروق محیطی (کاهش پس‌بار) و کاهش حجم خون (کاهش پیش‌بار)، بار کاری قلب را کم کرده و به بهبود علائم و کیفیت زندگی بیمار کمک می‌کند.
• نکته بالینی: شروع درمان در نارسایی قلبی باید با دوزهای پایین و تحت نظر دقیق صورت گیرد تا از افت ناگهانی و شدید فشار خون جلوگیری شود.

ج) اختلال عملکرد بطن چپ پس از سکته قلبی

• توضیحات کاربردی: در بیمارانی که پس از سکته حاد قلبی، شواهدی از اختلال عملکرد بطن چپ دارند، تجویز کاپتوپریل موجب کاهش خطر مرگ و میر و کاهش احتمال نارسایی قلبی بعدی می‌شود.
• نکته بالینی: درمان با کاپتوپریل باید ظرف چند روز پس از سکته قلبی و در صورتی که وضعیت همودینامیک بیمار پایدار باشد، آغاز گردد.

د) نفروپاتی دیابتی

• توضیحات کاربردی: کاپتوپریل در بیمارانی که مبتلا به دیابت نوع یک هستند و دارای نفروپاتی آشکار (مانند دفع پروتئین در ادرار) می‌باشند، تأیید شده است. این دارو با کاهش فشار داخل گلومرولی کلیه، به محافظت از عملکرد کلیه کمک می‌کند و پیشرفت آسیب کلیوی را کند می‌سازد.
• نکته بالینی: استفاده از کاپتوپریل در این بیماران حتی در غیاب فشار خون بالا نیز توصیه‌شده و یک درمان استاندارد به شمار می‌رود.

۲. موارد مصرف خارج از برچسب

این موارد براساس شواهد بالینی و کاربرد متخصصان استفاده می‌شوند، هرچند که توسط نهادهای نظارتی به طور رسمی برای کاپتوپریل تأیید نشده‌اند:

بحران کلیوی اسکلرودرما:

• توضیحات کاربردی: کاپتوپریل به عنوان داروی خط اول برای مدیریت بحران کلیوی که یک عارضه جدی اسکلرودرما (سخت‌شدگی پوست و بافت همبند) است، کاربرد فراوان دارد. این بحران با افزایش ناگهانی و شدید فشار خون و آسیب سریع کلیوی مشخص می‌شود.
• نکته بالینی: درمان باید بلافاصله و با دوز بالا آغاز شود، زیرا کاپتوپریل نسبت به سایر داروهای این دسته، شروع اثر سریع‌تری دارد که برای مدیریت این وضعیت اورژانسی حیاتی است.

پلی‌دپسی روانی در بیماران اسکیزوفرنی:

• توضیحات کاربردی: در برخی موارد خاص، کاپتوپریل و سایر مهارکننده‌های ACE برای کاهش مصرف بیش از حد آب و دفع ادرار (پلی‌یوری/پلی‌دپسی) در بیماران روانپزشکی استفاده می‌شوند. این اثر احتمالاً ناشی از تأثیرگذاری بر سیستم رنین-آنژیوتانسین و تنظیم تعادل آب بدن است.
• نکته بالینی: این کاربرد تخصصی است و فقط در بیماران منتخبی که به درمان‌های استاندارد پاسخ نداده‌اند و تحت نظر روانپزشک یا نفرولوژیست استفاده می‌شود.

اریتروسیتوزیس پس از پیوند کلیه:

• توضیحات کاربردی: مهارکننده‌های ACE، از جمله کاپتوپریل، می‌توانند سطح اریتروپویتین را کاهش دهند. بنابراین، در بیمارانی که پس از پیوند موفقیت‌آمیز کلیه دچار افزایش غیرطبیعی هماتوکریت می‌شوند، از کاپتوپریل برای کنترل این وضعیت استفاده می‌گردد.
• نکته بالینی: این یک وضعیت نسبتاً شایع پس از پیوند است و استفاده از کاپتوپریل می‌تواند جایگزینی برای فلبوتومی‌های مکرر باشد.

مکانیسم اثر کاپتوپریل

کاپتوپریل یک مهارکننده رقابتی قوی برای آنزیم مبدل آنژیوتانسین است. عملکرد اصلی دارو با مهار این آنزیم، به شرح زیر است:

کاهش تولید آنژیوتانسین II:

• آنزیم ACE مسئول تبدیل آنژیوتانسینII (یک ماده پیش‌ساز با فعالیت کم) به آنژیوتانسین II (یک عامل انقباض عروقی قوی) است.
• کاپتوپریل با مهار این تبدیل، غلظت آنژیوتانسین II فعال در پلاسما و بافت‌ها را کاهش می‌دهد.

گشاد شدن عروق و کاهش فشار خون:

• کاهش آنژیوتانسین II منجر به گشاد شدن عروق (وازودیلاتاسیون) می‌شود. این امر مقاومت عروقی محیطی را کاهش داده و در نتیجه فشار خون سیستمیک پایین می‌آید.
• کاپتوپریل از طریق کاهش بار روی قلب (کاهش پس‌بار) و بهبود برون‌ده قلبی، به ویژه در بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، سودمند است.

کاهش ترشح آلدوسترون:

• آنژیوتانسین II محرک ترشح آلدوسترون از قشر آدرنال است. کاهش آنژیوتانسین II، ترشح آلدوسترون را کاهش می‌دهد.
• این کاهش آلدوسترون منجر به افزایش دفع سدیم و آب (ناتریورز و دیورز) و کاهش حجم خون می‌شود که به کاهش بیشتر فشار خون و کاهش بار روی قلب (کاهش پیش‌بار) کمک می‌کند.
• کاهش آلدوسترون همچنین می‌تواند باعث افزایش خفیف در سطح پتاسیم سرم شود (هایپرکالمی).

افزایش برادی‌کینین:

• آنزیم ACE به طور معمول برادی‌کینین (یک ماده گشادکننده عروق قوی) را غیرفعال می‌کند.
• مهار این آنزیم توسط کاپتوپریل منجر به افزایش سطح برادی‌کینین می‌شود که به اثرات گشادکننده عروقی کمک می‌کند. با این حال، تجمع برادی‌کینین در دستگاه تنفسی به عنوان دلیل اصلی عارضه جانبی رایج سرفه خشک شناخته می‌شود.

فارماکوکینتیک کاپتوپریل

جذب

• کاپتوپریل پس از مصرف خوراکی به سرعت جذب می‌شود.
• حداکثر غلظت دارو در پلاسما معمولاً در حدود یک ساعت پس از مصرف به دست می‌آید.
• نکته مهم بالینی: جذب دارو به طور قابل ملاحظه‌ای (حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد) در حضور غذا کاهش می‌یابد؛ بنابراین، توصیه می‌شود کاپتوپریل یک ساعت قبل از غذا مصرف شود تا بیشترین فراهمی زیستی  را داشته باشد.

توزیع و فرم فعال

• کاپتوپریل یک داروی فعال است و برخلاف بسیاری از مهارکننده‌های ACE (که پیش‌دارو هستند)، نیازی به فعال‌سازی توسط کبد ندارد.
• حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد دارو به پروتئین‌های پلاسما متصل می‌شود.

متابولیسم

• کاپتوپریل تا حدودی متابولیزه می‌شود، عمدتاً به متابولیت‌های غیرفعال (از جمله دی‌سولفیدها).

دفع و نیمه عمر

• کلیه‌ها مسیر اصلی دفع دارو و متابولیت‌های آن هستند.
• نیمه عمر حذف کاپتوپریل در گردش خون بسیار کوتاه و حدود کمتر از دو ساعت است.
• در بیماران مبتلا به اختلال عملکرد کلیوی، دفع دارو کاهش می‌یابد و نیمه عمر افزایش می‌یابد؛ بنابراین، تنظیم دوز در این بیماران ضروری است.

نکته مهم بالینی: به دلیل نیمه عمر کوتاه، برای حفظ کنترل فشار خون در طول روز، کاپتوپریل اغلب نیاز به مصرف دو یا سه بار در روز دارد.

منع مصرف کاپتوپریل

۱. منع مصرف در بیماری‌های خاص

استفاده از کاپتوپریل در شرایط زیر به دلیل ریسک بالا برای بیمار، منع مصرف مطلق دارد:

سابقه آنژیوادم:

بیمارانی که سابقه تورم ناگهانی و شدید صورت، لب‌ها، زبان، گلو یا اندام‌ها (آنژیوادم) به دنبال مصرف هر نوع مهارکننده آنزیم ACE داشته‌اند، نباید کاپتوپریل مصرف کنند. آنژیوادم یک عارضه جانبی نادر اما بالقوه کشنده است.

تنگی دوطرفه شریان کلیوی:

در بیمارانی که تنگی شدید در هر دو شریان تغذیه‌کننده کلیه‌ها دارند یا در بیمارانی که فقط یک کلیه فعال دارند و شریان آن تنگ است، تجویز کاپتوپریل به شدت توصیه نمی‌شود. این دارو می‌تواند منجر به کاهش شدید و ناگهانی فیلتراسیون گلومرولی و در نتیجه نارسایی حاد کلیه شود.

مصرف همزمان با آلیسکیرن در دیابت:

در بیماران دیابتی، مصرف کاپتوپریل به طور همزمان با آلیسکیرن (یک مهارکننده مستقیم رنین) ممنوع است؛ زیرا ترکیب این دو دارو خطر افت فشار خون، هایپرکالمی و نارسایی کلیوی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

مصرف همزمان با مهارکننده‌های نپری‌لیزین و گیرنده آنژیوتانسین (ARNI):

شروع مصرف کاپتوپریل باید با حداقل ۳۶ ساعت فاصله از آخرین دوز داروهایی مانند ساکوبیتریل/والسارتان (یک ARNI) باشد؛ زیرا این ترکیب نیز خطر آنژیوادم را به شدت بالا می‌برد.

۲. ملاحظات در دوران بارداری و شیردهی

الف) بارداری

• منع مصرف مطلق: کاپتوپریل در تمام طول دوران بارداری، به ویژه در سه‌ماهه دوم و سوم، منع مصرف مطلق دارد.
• خطرات جنینی: مهارکننده‌های ACE با اختلالات جدی در جنین مرتبط هستند که شامل موارد زیر است:

آسیب کلیوی جنین و نارسایی کلیه

الیگوهیدرآمنیوس (کم بودن مایع آمنیوتیک) که منجر به هیپوپلازی ریوی و تغییر شکل‌های اسکلتی می‌شود.

ناهنجاری‌های جمجمه و کاهش رشد داخل رحمی

• نکته بالینی: اگر بیمار در حین مصرف کاپتوپریل باردار شد، باید مصرف دارو را بلافاصله قطع کرده و با یک داروی ضد فشار خون ایمن‌تر جایگزین شود.

ب) شیردهی 

• خطر کم اما احتیاط ضروری: کاپتوپریل به میزان بسیار کم وارد شیر مادر می‌شود و میزان جذب آن توسط نوزاد معمولاً ناچیز است. شواهد موجود نشان می‌دهد که عوارض جانبی جدی در نوزادان شیرخوار (به ویژه نوزادان بزرگتر) به ندرت گزارش شده است.
• توصیه بالینی: استفاده از کاپتوپریل در نوزادان نارس یا نوزادانی که در چند هفته اول پس از تولد هستند، توصیه نمی‌شود؛ زیرا آن‌ها توانایی محدودی برای دفع دارو دارند و خطر افت فشار خون و عوارض کلیوی فرضی وجود دارد.

در مورد نوزادان بزرگتر، می‌توان مصرف کاپتوپریل را در نظر گرفت، به شرطی که درمان برای مادر ضروری باشد و نوزاد از نظر علائم احتمالی مانند خواب‌آلودگی، بی‌حالی یا افت فشار خون، تحت نظارت دقیق باشد. انالاپریل اغلب به عنوان گزینه ارجح‌تر در دوران شیردهی پیشنهاد می‌شود.

۳. استفاده در کودکان 

• ایمنی و اثربخشی: ایمنی و اثربخشی کاپتوپریل در جمعیت کودکان به اندازه بزرگسالان به طور کامل تأیید نشده است. با این حال، استفاده از آن برای درمان فشار خون بالا و نارسایی قلبی در کودکان در حال افزایش است.
• ملاحظات دوزینگ: دوز مصرفی در کودکان باید بر اساس وزن بدن تعیین شده و با دوزهای اولیه بسیار پایین آغاز گردد.
• نکته بالینی: در کودکان، خطر برخی عوارض جانبی جدی مانند نوتروپنی (کاهش گلبول‌های سفید خون) و عوارض کلیوی، به ویژه در موارد خاص (مانند بیماری کلاژن عروقی یا مشکلات کلیوی زمینه‌ای)، بیشتر است. بنابراین، پایش دقیق تعداد سلول‌های خونی و عملکرد کلیه ( $\text{BUN}$ و کراتینین) در این گروه سنی ضروری است.

عوارض جانبی کاپتوپریل

1. عوارض جانبی بسیار شایع و شایع (با شیوع نسبتاً بالا)

این عوارض بیشترین احتمال وقوع را دارند و اغلب دلیلی برای قطع درمان توسط بیمار هستند:

سرفه خشک و مداوم:

• شیوع: تقریباً ۵ تا ۲۰ درصد بیماران دچار سرفه خشک می‌شوند. این عارضه ناشی از تجمع برادی‌کینین در دستگاه تنفسی است.
• کاربرد بالینی: در صورت غیرقابل تحمل بودن سرفه، باید دارو با یک مهارکننده گیرنده آنژیوتانسینARB II جایگزین شود.

افت فشار خون وضعیتی:

• شیوع: به ویژه پس از دوز اولیه و در بیماران دچار کاهش حجم (مانند مصرف‌کنندگان دیورتیک)، می‌تواند تا ۲ تا ۴ درصد بروز کند.
• کاربرد بالینی: می‌تواند منجر به سرگیجه و ضعف شود.

بثورات پوستی و خارش:

• شیوع: معمولاً بین ۴ تا ۱۱ درصد گزارش شده است. این عارضه اغلب در اوایل درمان رخ می‌دهد و ممکن است با بثورات ماکولوپاپولر یا کهیر همراه باشد.

دیس‌ژئوزی یا تغییر حس چشایی:

• شیوع: معمولاً حدود ۲ تا ۴ درصد بیماران، به ویژه در دوزهای بالاتر، آن را تجربه می‌کنند (اغلب به صورت طعم فلزی یا کاهش حس چشایی).

۲. عوارض جانبی کمتر شایع (با شیوع متوسط)

افزایش کراتینین و اوره (اختلال عملکرد کلیه):

• شیوع: ممکن است در ۲ تا ۱۱ درصد از بیماران، به خصوص در کسانی که از قبل اختلال کلیوی یا نارسایی قلبی شدید دارند، مشاهده شود.
• کاربرد بالینی: افزایش خفیف و پایدار کراتینین (کمتر از ۳۰ درصد) ممکن است قابل قبول تلقی شود، اما افزایش قابل توجه نیازمند تنظیم دوز است.

هیپرکالمی (افزایش پتاسیم خون):

• شیوع: گزارش‌های متفاوتی وجود دارد، اما معمولاً در کمتر از ۲ درصد از جمعیت کلی دیده می‌شود. این خطر در بیماران دیابتی یا نارسایی کلیه بیشتر است.

۳. عوارض جانبی نادر اما جدی (با شیوع کمتر از یک درصد)

این عوارض به دلیل خطرات بالقوه جدی خود، نیاز به توجه فوری دارند:

آنژیوادم:

• شیوع: نادر است و در حدود ۰٫۱ تا ۰٫۷ درصد از بیماران رخ می‌دهد، اما به دلیل خطر انسداد راه هوایی، یک اورژانس پزشکی محسوب می‌شود.

نوتروپنی یا آگرانولوسیتوز (کاهش گلبول‌های سفید):

• شیوع: بسیار نادر است (کمتر از ۰٫۳ درصد در بیماران بدون ریسک فاکتور)، اما در بیماران مبتلا به بیماری‌های کلاژن عروقی یا نارسایی کلیه ممکن است شیوع بالاتری داشته باشد.
• کاربرد بالینی: در بیماران پرخطر، شمارش سلول‌های خونی باید به دقت کنترل شود.

پروتئینوری (دفع پروتئین در ادرار):

• شیوع: نادر و معمولاً کمتر از ۰٫۵ درصد در دوزهای معمول است، اما می‌تواند نشان‌دهنده گلومرولونفریت غشایی باشد.

تداخلات دارویی کاپتوپریل

۱. تداخلات دارویی مهم

تداخلات دارویی کاپتوپریل به طور عمده شامل افزایش خطر هیپرکالمی (افزایش پتاسیم خون)، آسیب کلیوی و افت شدید فشار خون است.

مهارکننده‌های نپری‌لیزین (مانند ساکوبیتریل که با والزارتان مصرف می‌شود):

• نوع تداخل: منع مصرف مطلق دارند.
• توضیح: مصرف همزمان این داروها با کاپتوپریل، به دلیل مکانیسم‌های مشترک در افزایش برادی‌کینین، خطر آنژیوادم (تورم شدید و کشنده) را به شدت افزایش می‌دهد. باید ۳۶ ساعت فاصله بین مصرف کاپتوپریل و ساکوبیتریل رعایت شود.

داروهای افزایش‌دهنده پتاسیم خون (مانند اسپیرونولاکتون، آمیلوراید، تریامترن، مکمل‌های پتاسیم):

• نوع تداخل: افزایش خطر هیپرکالمی شدید.
• توضیح: کاپتوپریل به خودی خود باعث نگهداری پتاسیم می‌شود. مصرف همزمان با این داروها، خطر افزایش پتاسیم را به حد خطرناکی بالا می‌برد که می‌تواند منجر به آریتمی‌های قلبی جدی شود. پایش دقیق پتاسیم سرم ضروری است.

داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مانند ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک):

• نوع تداخل: کاهش اثر ضد فشار خون کاپتوپریل و افزایش خطر آسیب کلیوی (نارسایی کلیه).
• توضیح: این داروها با مهار ساخت پروستاگلاندین‌های کلیوی، باعث کاهش جریان خون کلیه می‌شوند. این اثر، به ویژه در بیماران مسن یا بیماران دارای کاهش حجم، همراه با اثر کاپتوپریل بر کلیه، خطر نارسایی حاد کلیه را (مکانیسم سه‌گانه) به شدت بالا می‌برد.

لیتیوم (داروی تثبیت‌کننده خلق):

• نوع تداخل: افزایش غلظت لیتیوم در خون و خطر مسمومیت.
• توضیح: کاپتوپریل با کاهش سدیم دفعی، بازجذب لیتیوم در کلیه‌ها را افزایش می‌دهد و می‌تواند سطح سرمی آن را به محدوده سمی برساند. پایش دقیق سطح لیتیوم ضروری است.

داروهای ضد دیابت (انسولین و داروهای خوراکی پایین‌آورنده قند خون):

• نوع تداخل: افزایش اثر کاهش‌دهنده قند خون و خطر هیپوگلیسمی.
• توضیح: کاپتوپریل ممکن است حساسیت به انسولین را افزایش دهد. نظارت دقیق‌تر قند خون و احتمالاً تنظیم دوز داروهای دیابت در هنگام شروع یا قطع کاپتوپریل لازم است.

آلیسکیرن در بیماران دیابتی یا دارای اختلال کلیوی متوسط تا شدید:

• نوع تداخل: منع مصرف مطلق دارند.
• توضیح: مصرف همزمان دو داروی مهارکننده سیستم رنین-آنژیوتانسین (کاپتوپریل و آلیسکیرن) در این گروه از بیماران، خطر افت فشار خون، هیپرکالمی و آسیب کلیوی را به شدت افزایش می‌دهد.

تراپی تزریقی طلا مانند سدیم اوروتیومالات:

• نوع تداخل: واکنش‌های نیتریتوئید.
• توضیح: در بیماران دریافت‌کننده تزریق طلای وریدی، ترکیب با کاپتوپریل با علائمی شبیه برافروختگی صورت (فلاشینگ)، تهوع، استفراغ و افت فشار خون همراه بوده است.

۲. تداخل با غذا

غذا:

• تداخل: کاهش جذب کاپتوپریل.
• توضیح: حضور غذا در معده، جذب کاپتوپریل را کاهش می‌دهد. بنابراین، توصیه می‌شود کاپتوپریل یک ساعت قبل از غذا مصرف شود تا جذب کامل و پیش‌بینی‌پذیر دارو تضمین گردد.

نمک‌های جایگزین حاوی پتاسیم:

• تداخل: افزایش خطر هیپرکالمی.
• توضیح: این محصولات حاوی مقادیر زیادی پتاسیم هستند که مصرف همزمان با کاپتوپریل (نگهدارنده پتاسیم) می‌تواند سطح پتاسیم خون را به طور خطرناکی بالا ببرد.

۳. تداخل در آزمایشات

تست‌های عملکرد کلیه:

• تداخل: کاپتوپریل می‌تواند باعث افزایش سطح کراتینین و اوره (BUN) در خون شود.
• توضیح: این افزایش لزوماً نشان‌دهنده نارسایی بالینی نیست، اما پایش منظم برای اطمینان از عدم پیشرفت به سمت آسیب جدی‌تر کلیوی ضروری است.

آزمایش پتاسیم سرم:

• تداخل: افزایش سطح پتاسیم.
• توضیح: به دلیل مهار آلدوسترون، سطح پتاسیم خون افزایش می‌یابد و باید به طور منظم پایش شود.

تشخیص پروتئین در ادرار (پروتئینوری):

تداخل: ممکن است به ویژه در دوزهای بالاتر، باعث افزایش پروتئین دفعی در ادرار شود.

آزمایش کتون در ادرار (تست‌های کاذب):

تداخل: کاپتوپریل ممکن است باعث ایجاد نتایج مثبت کاذب در تست تشخیص کتون ادرار (با استفاده از تست نیتروپروساید سدیم) شود.
 

هشدار ها کاپتوپریل

استفاده از کاپتوپریل، به عنوان یک مهارکننده آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)، با چندین هشدار جدی همراه است که پزشکان باید برای اطمینان از ایمنی بیمار، آن‌ها را به دقت مورد توجه قرار دهند.

۱. خطر آنژیوادم

آنژیوادم، که شامل تورم ناگهانی و شدید صورت، لب‌ها، زبان، حلق و حنجره است، یک عارضه جانبی نادر اما مهلک مهارکننده‌های ACE محسوب می‌شود.

• آنژیوادم سر و گردن: این حالت می‌تواند در هر زمانی در طول درمان، حتی پس از ماه‌ها یا سال‌ها مصرف، رخ دهد. اگر تورم حنجره یا زبان شدید باشد، می‌تواند باعث انسداد راه هوایی و خفگی شود.
• اقدام بالینی: در صورت بروز هرگونه تورم در صورت یا اندام‌ها، باید دارو بلافاصله قطع شود و بیمار تحت مراقبت اورژانسی قرار گیرد. بیمارانی که سابقه آنژیوادم ناشی از هر داروی مهارکننده ACE دارند، نباید کاپتوپریل مصرف کنند.
• آنژیوادم روده: این عارضه با درد شکمی شدید (گاهی همراه با تهوع یا استفراغ) و بدون تورم ظاهری صورت مشخص می‌شود. این وضعیت اغلب با تشخیص‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شود.
• ریسک در نژادهای خاص: خطر بروز آنژیوادم در بیماران نژاد سیاه (Black) در مقایسه با بیماران غیرسیاه، بالاتر است.
• تداخلات افزاینده خطر: مصرف همزمان کاپتوپریل با مهارکننده‌های mTOR (مانند سیرولیموس یا اورولیموس) یا مهارکننده‌های نپری‌لیزین (ARNIها مانند ساکوبیتریل)، خطر آنژیوادم را به شدت افزایش می‌دهد و منع مصرف دارند.

۲. نارسایی کلیوی و اختلالات کلیوی

کاپتوپریل می‌تواند بر عملکرد کلیه تأثیر بگذارد که نیازمند نظارت دقیق است:

• افت عملکرد کلیه: در بیمارانی که به عملکرد سیستم رنین-آنژیوتانسین برای حفظ فشار فیلتراسیون گلومرولی وابسته‌اند (مانند بیماران مبتلا به نارسایی قلبی شدید، نارسایی کلیوی زمینه‌ای یا تنگی دوطرفه شریان کلیوی)، کاپتوپریل می‌تواند باعث نارسایی حاد کلیه شود.
• اقدام بالینی: پایش منظم کراتینین و BUN (اوره خون) قبل از شروع درمان و به صورت دوره‌ای پس از آن، به ویژه در هفته‌های ابتدایی، حیاتی است. در صورت کاهش قابل توجه عملکرد کلیه، قطع یا کاهش دوز دارو ضروری است.
• تنگی شریان کلیوی: مصرف کاپتوپریل در تنگی دوطرفه شریان کلیوی منع مصرف مطلق دارد.
• دوزبندی در اختلال کلیه: از آنجایی که کاپتوپریل عمدتاً از طریق کلیه دفع می‌شود، دوز اولیه دارو باید در بیماران دارای نارسایی کلیوی کاهش یابد و افزایش دوز با احتیاط بیشتری صورت گیرد.

۳. افت شدید فشار خون

کاپتوپریل، به ویژه پس از دوز اولیه، می‌تواند باعث افت ناگهانی و شدید فشار خون شود:

• بیشترین خطر: این خطر در بیمارانی که دچار کاهش حجم خون (از دست دادن مایعات) هستند (مانند بیمارانی که دوزهای بالای دیورتیک مصرف می‌کنند، تحت دیالیز هستند، یا دچار تهوع و استفراغ شدید شده‌اند) بیشتر است.
• اقدام بالینی: در صورت امکان، مصرف دیورتیک‌ها باید ۲ تا ۳ روز قبل از شروع کاپتوپریل قطع شود. درمان باید با کمترین دوز ممکن آغاز گردد و بیمار از نظر علائم افت فشار خون (مانند سرگیجه یا سنکوپ) تحت نظارت قرار گیرد.

۴. هیپرکالمی

مهارکننده‌های ACE با کاهش ترشح آلدوسترون، می‌توانند باعث افزایش سطح پتاسیم سرم شوند.

• ریسک بالا: این خطر در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی، دیابت، و بیمارانی که از داروهای نگهدارنده پتاسیم (مانند اسپیرونولاکتون)، مکمل‌های پتاسیم، یا جایگزین‌های نمک حاوی پتاسیم استفاده می‌کنند، بیشتر است.
• اقدام بالینی: نظارت منظم بر سطح پتاسیم سرم، به ویژه در بیماران پرخطر، ضروری است.

۵. اختلالات خونی و سمیّت مغز استخوان

• نوتروپنی و آگرانولوسیتوز: کاپتوپریل با احتمال نادر اما جدی نوتروپنی (کاهش نوتروفیل‌ها) و آگرانولوسیتوز مرتبط است. این خطر در بیماران مبتلا به بیماری‌های کلاژن عروقی (مانند لوپوس یا اسکلرودرمی) و بیمارانی که عملکرد کلیوی آن‌ها مختل است، افزایش می‌یابد.
• اقدام بالینی: در بیماران پرخطر، باید به صورت دوره‌ای و مکرر شمارش گلبول‌های سفید خون (شامل افتراقی) انجام شود. بیمار باید نسبت به علائم عفونت (مانند تب، گلودرد) هوشیار باشد و فوراً گزارش دهد.

۶. مسمومیت کبدی

• نارسایی کبدی نادر: در موارد بسیار نادر، مهارکننده‌های ACE با یک سندرم مرتبط با کلستاز و پیشرفت به سمت نکروز کبدی برق‌آسا (گاهی کشنده) همراه بوده‌اند.
• اقدام بالینی: اگر بیمار دچار یرقان (زردی پوست یا چشم) یا افزایش قابل توجه آنزیم‌های کبدی شود، کاپتوپریل باید قطع گردد.

توصیه های دارویی کاپتوپریل

۱. توصیه‌های دارویی مهم برای بیمار

پزشک باید نکات زیر را به بیمار آموزش دهد تا ایمنی و اثربخشی درمان با کاپتوپریل تضمین شود:

نحوه مصرف دارو:

• زمان مصرف: به دلیل کاهش جذب دارو توسط غذا، کاپتوپریل باید با معده خالی، یک ساعت قبل از غذا مصرف شود. این امر به ویژه برای کاپتوپریل که نیاز به چند نوبت مصرف در روز دارد (معمولاً دو یا سه بار در روز)، اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
• دوز فراموش‌شده: در صورت فراموش کردن یک دوز، بیمار باید بلافاصله پس از یادآوری، دوز را مصرف کند. اما اگر زمان مصرف دوز بعدی نزدیک است، فقط همان دوز بعدی را مصرف کرده و از دو برابر کردن دوز خودداری کند.

پایش و علائم هشدار دهنده:

• افت فشار خون: بیمار باید بداند که ممکن است پس از مصرف دوز اول، یا در حین تغییر وضعیت از حالت نشسته یا درازکش، دچار سرگیجه یا ضعف شود. در این شرایط، باید دراز بکشد و قبل از برخاستن چند لحظه بنشیند تا از افتادن جلوگیری شود.
• سرفه خشک: سرفه خشک و مداوم یک عارضه شایع است. در صورت غیرقابل تحمل بودن سرفه، بیمار باید حتماً به پزشک اطلاع دهد.
• آنژیوادم (اورژانس پزشکی): بیمار باید فوراً به پزشک مراجعه کند یا به اورژانس اطلاع دهد، اگر دچار تورم صورت، لب‌ها، زبان، گلو، یا مشکل در بلع و تنفس شد. این علائم نشان‌دهنده واکنش حساسیتی جدی (آنژیوادم) است.

تغذیه و مکمل‌ها:

• پتاسیم: بیمار باید از مصرف مکمل‌های پتاسیم یا استفاده از جایگزین‌های نمک حاوی پتاسیم خودداری کند، مگر اینکه پزشک صراحتاً توصیه کرده باشد. کاپتوپریل خود باعث افزایش پتاسیم خون می‌شود.
• بیماری‌های همزمان: در صورت بروز استفراغ شدید، اسهال طولانی‌مدت یا تعریق زیاد، بیمار باید به پزشک اطلاع دهد؛ زیرا این شرایط می‌توانند باعث کمبود آب و نمک شده و منجر به افت شدید فشار خون شوند.

بارداری:

• هشدار مهم: مصرف کاپتوپریل در دوران بارداری ممنوع است. بیمار در صورت برنامه‌ریزی برای بارداری یا وقوع آن، باید بلافاصله مصرف دارو را قطع کرده و به پزشک اطلاع دهد.

۲. توصیه‌های دارویی مهم برای پزشک معالج

مدیریت درمان با کاپتوپریل مستلزم ملاحظات خاص بالینی است:

غربالگری و منع مصرف:

• آنژیوادم: قبل از شروع درمان، وجود سابقه آنژیوادم ناشی از مصرف هر مهارکننده ACE دیگری باید بررسی شود، که در این صورت کاپتوپریل منع مصرف مطلق دارد.
• تنگی شریان کلیوی دوطرفه: در بیماران مبتلا به تنگی شریان کلیوی دوطرفه , کاپتوپریل باید با احتیاط فراوان یا اجتناب استفاده شود، زیرا خطر نارسایی حاد کلیه وجود دارد.

تنظیم دوز و شروع درمان:

• شروع با دوز کم: به ویژه در بیمارانی که در معرض خطر بالای افت فشار خون هستند (مانند بیمارانی که دوزهای بالای دیورتیک مصرف می‌کنند، نارسایی قلبی شدید دارند، یا دچار کمبود حجم هستند)، درمان باید با دوز بسیار پایین (مثلاً ۶٫۲۵ میلی‌گرم) شروع شود و پایش دقیق فشار خون برای چند ساعت اول صورت گیرد.
• تیتراسیون: به دلیل نیمه‌عمر کوتاه کاپتوپریل، دوز معمولاً به صورت چند نوبت در روز (دو تا سه بار) تجویز و به تدریج بر اساس تحمل و پاسخ بیمار تنظیم می‌شود.

پایش آزمایشگاهی:

• آزمایشات ضروری: پایش‌های آزمایشگاهی باید شامل بررسی منظم پتاسیم سرم و عملکرد کلیه (کراتینین و BUN) باشد. این پایش‌ها قبل از شروع درمان و سپس به طور دوره‌ای (به عنوان مثال، طی ۱ تا ۲ هفته پس از شروع درمان یا افزایش دوز، و سپس هر چند ماه یکبار) انجام شود.
• نوتروپنی: در بیمارانی که دچار بیماری‌های کلاژن عروقی یا نارسایی کلیه پیشرفته هستند، پایش شمارش سلول‌های خونی (به دلیل خطر نادر نوتروپنی) توصیه می‌شود.

تداخلات دارویی کلیدی:

• ساکوبیتریل/والزارتان: اطمینان از ۳۶ ساعت فاصله زمانی بین آخرین دوز ساکوبیتریل/والزارتان و شروع کاپتوپریل.
• NSAIDها: در صورت مصرف همزمان داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، عملکرد کلیوی باید به طور مکرر کنترل شود. بهتر است در صورت امکان، از این ترکیب دارویی اجتناب شود.