اینترفرون بتا-1بی چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

اکتوفرون محصول شرکت اکتوورکو

اینترفرون بتا 1B چیست؟
اینترفرون بتا 1 بی دارای اثرات ضد ویروس و تعدیل کننده سیستم ایمنی است. اینترفرون بتا 1 بی در درمان مولتیپل اسکلروزیس یا بیماری ام اس کاربرد دارد و تعداد دفعات حملات این بیماری را کاهش می دهد. به نظر می رسد این دارو با اتصال به رسپورهای اینترفرون  موجود در سطح سلول های ایمنی، اثرات درمانی خود را آشکار می کند. اینترفرون بتا 1 بی از طریق بیوتکنولوژی و در هسته سلولی باکتری ایکولای سنتز می شود. 

 

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف اینترفرون بتا-1بی

اینترفرون بتا-1بی یک پروتئین نوترکیب انسانی است که به خانواده اینترفرون‌های نوع اول تعلق دارد و عمدتاً اثرات تعدیل‌کننده ایمنی و ضدالتهابی خود را اعمال می‌کند. هدف اصلی این دارو در بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS)، کنترل و کاهش فرآیند التهابی است که منجر به آسیب عصبی و میلین‌زدایی در سیستم عصبی مرکزی می‌شود. این دارو یک درمان تعدیل‌کننده بیماری (DMT) است که در مدیریت بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) نقش مهمی دارد.

موارد مصرف تایید شده

اینترفرون بتا-1بی عمدتاً برای درمان اشکال عودکننده بیماری مولتیپل اسکلروزیس (MS) در بزرگسالان تایید شده است. هدف از درمان، کاهش دفعات و شدت عودها، و به تعویق انداختن پیشرفت ناتوانی است.

سندرم بالینی ایزوله:

• کاربرد بالینی: این دارو برای بیمارانی که اولین حمله بالینی مشکوک به MS (مانند یک دوره درگیری سیستم عصبی مرکزی) را تجربه کرده‌اند و یافته‌های ام‌آر‌آی (MRI) آن‌ها با تشخیص MS سازگار است، تایید شده است.
• اهمیت برای پزشک: شروع درمان در این مرحله (زودرس بیماری) می‌تواند به طور قابل‌توجهی زمان تبدیل شدن MS به MS قطعی بالینی را به تأخیر بیندازد و تعداد ضایعات فعال جدید مغزی را کاهش دهد. این امر بر لزوم تشخیص و شروع درمان به موقع تأکید دارد.

مولتیپل اسکلروزیس عودکننده - فروکش‌کننده :

• کاربرد بالینی: شایع‌ترین شکل MS. اینترفرون بتا-1بی فرکانس عودهای بالینی را کاهش داده و فعالیت بیماری که در تصویربرداری ام‌آر‌آی دیده می‌شود را محدود می‌کند.
• اهمیت برای پزشک: در مطالعات بالینی نشان داده شده که این دارو نرخ عود سالانه (ARR) را کاهش می‌دهد و می‌تواند به کند شدن تجمع ناتوانی در طول زمان کمک کند. تجویز آن معمولاً به صورت تزریق زیرجلدی یک روز در میان است و پزشک باید نحوه افزایش تدریجی دوز را برای مدیریت عوارض جانبی شبه‌آنفولانزا به بیمار آموزش دهد.

مولتیپل اسکلروزیس پیشرونده ثانویه فعال:

• کاربرد بالینی: برای بیمارانی که از فاز RRMS به فاز SPMS منتقل شده‌اند، و همچنان در این فاز جدید نیز عودهایی (فعالیت التهابی) را تجربه می‌کنند، تایید شده است.
• اهمیت برای پزشک: اگرچه اثر آن بر کند کردن پیشرفت ناتوانی در SPMSدر همه مطالعات یکسان نبوده، اما در بیمارانی که هنوز علائم التهابی (مانند عودها یا ضایعات جدید در ام‌آر‌آی) دارند، می‌تواند مفید باشد و فعالیت بیماری را کنترل کند.

موارد مصرف خارج برچسب

اگرچه منابع بین‌المللی معتبر (آمریکایی و اروپایی) عمدتاً بر تاییدیه اصلی دارو برای MS تمرکز دارند و اطلاعات بالینی جامع و گسترده‌ای در مورد مصرف خارج از برچسب آن در دسترس عموم نیست، اما به طور کلی، تداخل اینترفرون بتا با مسیرهای ایمنی و ضد ویروسی، زمینه‌ساز برخی مصارف تحقیقاتی بوده است.

سایر بیماری‌های التهابی یا خودایمنی:

• کاربرد بالینی و تحقیقاتی: به دلیل اثرات تعدیل‌کننده ایمنی قوی اینترفرون‌ها، در گذشته برخی تحقیقات اولیه و مطالعات موردی در مورد استفاده از آن در بیماری‌هایی مانند پلی‌رادیکولونوروپاتی التهابی مزمن (CIDP) صورت گرفته است.
• اهمیت برای پزشک: در حال حاضر، اینترفرون بتا-1بی برای درمان CIDP یا سایر بیماری‌های خودایمنی خارج از MS به طور گسترده تایید یا توصیه نمی‌شود. در صورت نیاز به درمان این بیماری‌ها، داروهای دیگری با شواهد بالینی قوی‌تر در دسترس هستند و استفاده از اینترفرون بتا-1بی در این موارد صرفاً در شرایط تحقیقاتی یا به عنوان آخرین راه‌حل با در نظر گرفتن دقیق ریسک و منفعت انجام می‌شود.

جنبه‌های ضد ویروسی:

• کاربرد تحقیقاتی: از آنجا که اینترفرون‌ها به طور طبیعی در پاسخ ضد ویروسی بدن تولید می‌شوند، در برخی مدل‌های حیوانی یا مطالعات آزمایشگاهی، فعالیت ضد ویروسی اینترفرون بتا مشاهده شده است. با این حال، شواهد بالینی کافی برای حمایت از استفاده آن در درمان عفونت‌های ویروسی در انسان وجود ندارد.
• اهمیت برای پزشک: پزشکان باید از تجویز این دارو برای عفونت‌های ویروسی خودداری کنند، زیرا این امر یک استفاده خارج از برچسب تایید نشده بوده و داده‌های بالینی محکمی در این زمینه وجود ندارد. درمان اصلی این دارو، تعدیل سیستم ایمنی در MS است.

نکته مهم برای پزشکان: یکی از مهم‌ترین ملاحظات بالینی در مورد اینترفرون بتا-1بی، پتانسیل ایجاد آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده است که می‌تواند اثربخشی دارو را کاهش دهد. پایش دوره‌ای برای این آنتی‌بادی‌ها می‌تواند در تصمیم‌گیری برای ادامه یا تغییر درمان مفید باشد. همچنین، پایش عملکرد کبد و شمارش کامل سلول‌های خونی در طول درمان ضروری است.

مکانیسم اثر اینترفرون بتا-1بی

مکانیسم دقیق و جامع ابن دارو هنوز به طور کامل مشخص نشده، اما شامل اثرات چندجانبه زیر است:

تغییر توازن سیتوکین‌ها:

• این دارو باعث کاهش تولید سیتوکین‌های پیش‌التهابی (مانند اینترفرون گاما و اینترلوکین-17) و افزایش تولید سیتوکین‌های ضدالتهابی (مانند اینترلوکین-10) می‌شود.
• اهمیت بالینی: این تغییر توازن به سمت محیط ضدالتهابی، حمله سیستم ایمنی به میلین را در مغز و نخاع کاهش می‌دهد و التهاب نورونی را محدود می‌کند.

محدود کردن عبور سلول‌های ایمنی از سد خونی-مغزی:

• اینترفرون بتا-1بی با تأثیر بر مولکول‌های چسبندگی سلولی، مهاجرت و ورود لنفوسیت‌ها و سایر سلول‌های التهابی از خون به سیستم عصبی مرکزی را مهار می‌کند.
• اهمیت بالینی: با کاهش ورود سلول‌های مخرب ایمنی، تشکیل ضایعات التهابی جدید در MRI کاهش می‌یابد و از آسیب بیشتر به بافت عصبی جلوگیری می‌شود.

تنظیم عملکرد سلول‌های ایمنی:

• این دارو فعالیت سلول‌های ارائه دهنده آنتی‌ژن (APC) را کاهش می‌دهد و مانع از فعال‌سازی بیش از حد لنفوسیت‌های T می‌شود.
• همچنین، تصور می‌شود که اینترفرون بتا-1بی، عملکرد سلول‌های تنظیم‌کننده T را تقویت می‌کند که وظیفه خاموش کردن پاسخ‌های خودایمنی را بر عهده دارند.
• اهمیت بالینی: تنظیم عملکرد سلول‌های ایمنی، به طور کلی فعالیت خودایمنی که مشخصه بیماری MS است را سرکوب می‌کند.

اثرات ضد ویروسی و ضد تکثیری:

• مانند سایر اینترفرون‌های نوع اول، این دارو در مسیر سیگنالینگ JAK STAT نقش دارد و بیان چندین ژن را فعال می‌کند که دارای خواص ضد ویروسی و مهارکننده رشد سلولی هستند.

فارماکوکینتیک اینترفرون بتا-1بی

فارماکوکینتیک اینترفرون بتا-1بی به دلیل ماهیت پروتئینی دارو (که غلظت آن در خون به طور معمول پایین و متغیر است) و پایش آن از طریق پاسخ بیولوژیکی (نشانگرهای دارویی) به جای غلظت مستقیم دارو در سرم، دارای پیچیدگی‌هایی است.

تجویز و جذب

• مسیر تجویز: اینترفرون بتا-1بی به صورت تزریق زیرجلدی (زیر پوست) و معمولاً یک روز در میان تجویز می‌شود.
• فراهمی زیستی: پس از تزریق زیرجلدی، فراهمی زیستی دارو تقریباً در حدود ۵۰ درصد تخمین زده می‌شود. جذب اصلی دارو از طریق سیستم لنفاوی صورت می‌گیرد.
• پیک غلظت سرمی: حداکثر غلظت سرمی دارو معمولاً بین یک تا هشت ساعت پس از تزریق زیرجلدی به دست می‌آید، اما غلظت‌های سرمی اغلب در محدوده پایین یا غیر قابل تشخیص با روش‌های معمول باقی می‌ماند.

توزیع

• پس از تزریق، دارو در سراسر مایعات بدن توزیع می‌شود.
• ورود به CNS: اطلاعات محدودی وجود دارد، اما به نظر نمی‌رسد اینترفرون بتا-1بی به راحتی از سد خونی-مغزی عبور کند. با این حال، اثرات بالینی آن از طریق تعدیل سلول‌های ایمنی محیطی و تأثیر بر سد خونی-مغزی اعمال می‌شود.

متابولیسم و دفع

• متابولیسم: اینترفرون بتا-1بی عمدتاً توسط آنزیم‌های پروتئولیتیک در کلیه‌ها و کبد به پپتیدهای کوچک و اسیدهای آمینه تجزیه می‌شود. این یک الگوی متابولیسمی رایج برای پروتئین‌های درمانی است.
• دفع: دفع دارو عمدتاً از طریق مسیر کلیوی صورت می‌گیرد.
• نیمه عمر حذفی: نیمه عمر نهایی حذف دارو در سرم کوتاه است (معمولاً چند ساعت). با این حال، اثرات فارماکودینامیکی (اثرات بیولوژیکی بر سیستم ایمنی) که توسط دارو القا می‌شود، بسیار طولانی‌تر از نیمه عمر حذف سرمی آن است.
• اهمیت بالینی: این نیمه عمر کوتاه سرمی توجیهی برای الگوی دوزینگ یک روز در میان دارو است که برای حفظ پاسخ بیولوژیکی و اثرات تعدیل‌کننده ایمنی در سیستم عصبی مرکزی ضروری است.

نکته کاربردی برای پزشک: پاسخ بیولوژیکی به اینترفرون بتا-1بی، که از طریق اندازه‌گیری سطوح سرمی پروتئین‌های القا شده توسط اینترفرون (مانند نئوپترین) اندازه‌گیری می‌شود، پس از چند هفته درمان به حالت پایدار می‌رسد. به همین دلیل، اثرات درمانی دارو نیز با تأخیر (چند هفته تا چند ماه) ظاهر می‌شود و نباید انتظار داشت که دارو بلافاصله پس از شروع درمان اثر بالینی کامل خود را نشان دهد.

منع مصرف اینترفرون بتا-1بی

استفاده از اینترفرون بتا-1بی در برخی شرایط بالینی خاص منع شده است. پزشکان باید قبل از شروع درمان، سوابق کامل بیمار را بررسی کنند تا از وجود موارد زیر اطمینان حاصل کنند:

سابقه حساسیت مفرط:

• توضیحات بالینی: این دارو در بیمارانی که سابقه حساسیت مفرط (آنافیلاکسی) به اینترفرون بتای طبیعی یا نوترکیب، آلبومین انسانی (که به عنوان تثبیت‌کننده در فرمولاسیون دارو استفاده می‌شود)، یا هر جزء دیگری از فرآورده دارویی دارند، کاملاً منع مصرف دارد.
• اهمیت برای پزشک: واکنش‌های آلرژیک شدید و تهدید کننده حیات (مانند برونکواسپاسم یا ادم زبان) نادر اما ممکن است رخ دهند و نیاز به قطع فوری دارو دارند.

افسردگی شدید و فعال و/یا افکار خودکشی:

• توضیحات بالینی: اینترفرون‌ها، از جمله اینترفرون بتا-1بی، می‌توانند علائم افسردگی را در بیماران تشدید کنند و خطر افکار خودکشی را افزایش دهند.
• اهمیت برای پزشک: شروع درمان در بیمارانی که در حال حاضر دچار افسردگی شدید و کنترل نشده همراه با افکار خودکشی هستند، منع مصرف دارد. در بیمارانی که سابقه افسردگی دارند نیز باید با احتیاط فراوان و تحت پایش روانپزشکی دقیق استفاده شود. در صورت بروز یا تشدید افسردگی حین درمان، قطع دارو باید به طور جدی مد نظر قرار گیرد.

بیماری کبدی جبران نشده (دکمپانسه):

• توضیحات بالینی: اینترفرون بتا-1بی می‌تواند باعث آسیب شدید کبدی شود.
• اهمیت برای پزشک: در بیمارانی که دچار بیماری کبدی پیشرفته و جبران نشده هستند، دارو منع مصرف دارد. در سایر بیماران، پایش منظم آزمایشات عملکرد کبدی (AST و ALT) قبل و حین درمان الزامی است، چرا که افزایش بدون علامت آنزیم‌های کبدی شایع است. در صورت افزایش قابل توجه ترانس‌آمینازهای سرم یا همراهی با علائم بالینی نظیر زردی، باید قطع درمان بررسی شود.

بارداری و شیردهی

تصمیم‌گیری در مورد تجویز اینترفرون بتا-1بی در دوران بارداری و شیردهی باید با ارزیابی دقیق ریسک و منفعت برای مادر و جنین/نوزاد انجام شود.

بارداری

• وضعیت فعلی: اینترفرون بتا-1بی در دسته داروهایی قرار می‌گیرد که مطالعات حیوانی آن‌ها شواهدی از خطر برای جنین (مانند افزایش نرخ سقط جنین) نشان داده است.
• داده‌های انسانی: با این حال، داده‌های گسترده ثبت‌شده در مطالعات مشاهده‌ای بزرگ انسانی، به ویژه پس از قرار گرفتن در معرض دارو در سه‌ماهه اول بارداری، خطر افزایش یافته‌ای را برای ناهنجاری‌های عمده مادرزادی نشان نداده‌اند.

توصیه بالینی:

• قطع درمان: به طور سنتی توصیه می‌شود که در صورت قصد بارداری یا تأیید بارداری، درمان با اینترفرون بتا-1بی قطع شود.
• شروع درمان در بارداری: شروع درمان با این دارو در دوران بارداری منع مصرف دارد.
• ارزیابی ریسک و منفعت: در صورتی که بیماری MS در دوران بارداری بسیار فعال باشد (که می‌تواند هم برای مادر و هم برای جنین خطراتی به همراه داشته باشد)، تصمیم برای ادامه یا قطع درمان باید با در نظر گرفتن این نکته باشد که شواهد قوی در مورد ناهنجاری‌های عمده مادرزادی وجود ندارد، اما در مورد عوارضی نظیر کاهش وزن هنگام تولد یا سقط جنین، داده‌ها کمی متناقض است.

شیردهی

• ورود به شیر مادر: انتظار می‌رود که سطح اینترفرون بتا-1بی در شیر مادر بسیار ناچیز باشد. اینترفرون‌ها مولکول‌های پروتئینی بزرگی هستند و جذب خوراکی آن‌ها در نوزاد ضعیف است.
• ایمنی نوزاد: بر اساس اطلاعات محدود موجود، اکثر متخصصان اینترفرون بتا را جزو عوامل درمانی ارجح برای $\text{MS}$ در دوران شیردهی می‌دانند و انتظار می‌رود عوارض جانبی مضری برای نوزاد شیرخوار ایجاد نشود.
• توصیه بالینی: مزایای تکامل و سلامت نوزاد از شیردهی، باید در مقابل نیاز بالینی مادر به دارو و هرگونه اثر جانبی احتمالی بر نوزاد سنجیده شود. در اکثر موارد، نیازی به قطع شیردهی نیست، اما پایش نوزاد از نظر هرگونه عارضه غیرمعمول توصیه می‌شود.

کودکان

• وضعیت تاییدیه: اینترفرون بتا-1بی در بسیاری از مراجع معتبر، برای درمان اشکال عودکننده MS در بزرگسالان تایید شده است. با این حال، استفاده از آن در کودکان و نوجوانان زیر ۱۸ سال با احتیاط همراه است.
• داده‌های بالینی در کودکان: مطالعات گذشته‌نگر و مشاهده‌ای (از جمله مطالعه BETAPAEDIC) که بر روی کودکان و نوجوانان مبتلا به MS عودکننده-فروکش‌کننده صورت گرفته، نشان می‌دهد که اینترفرون بتا-1بی دارای پروفایل ایمنی و تحمل‌پذیری مطلوبی است و عوارض جانبی مشابه بزرگسالان (مانند سندرم شبه‌آنفولانزا و واکنش‌های محل تزریق) داشته است.

اهمیت برای پزشک:

• به دلیل ماهیت فعال MS با شروع در دوران کودکی، شروع زودهنگام درمان برای پیشگیری از ناتوانی اهمیت دارد.
• با وجود محدودیت داده‌های بلندمدت در مورد تأثیر آن بر رشد سیستم‌های ارگانی در حال بلوغ، داده‌های موجود از ایمنی و تحمل‌پذیری آن حمایت می‌کنند.
• در صورت لزوم استفاده در این جمعیت، پایش دقیق عملکرد کبد و شمارش سلول‌های خونی ضروری است.

عوارض جانبی اینترفرون بتا-1بی

۱. عوارض جانبی بسیار شایع (شیوع بیش از ۱۰ درصد)

این دسته از عوارض در اکثریت بیماران مشاهده شده و غالباً شامل علائم شبه‌آنفولانزا و واکنش‌های موضعی است.

واکنش‌های محل تزریق (۷۸ درصد):

• این شایع‌ترین عارضه است و شامل قرمزی، درد، تورم یا التهاب در محل تزریق زیرجلدی است. این واکنش‌ها عموماً با گذشت زمان و با استفاده از تکنیک صحیح تزریق بهبود می‌یابند.
• نکته بالینی: نکروز (بافت‌مردگی) محل تزریق عارضه جدی‌تری است که با شیوعی حدود ۴ درصد گزارش شده است.

سندرم شبه‌آنفولانزا (۵۷ درصد):

• شامل تب، لرز، تعریق، سردرد، درد عضلانی و کوفتگی است. این علائم معمولاً چند ساعت پس از تزریق شروع شده و شدت آن‌ها با ادامه درمان کاهش می‌یابد.
• اقدام پزشک: توصیه به استفاده از داروهای ضد تب و مسکن (مانند استامینوفن یا ایبوپروفن) قبل و پس از تزریق می‌تواند به مدیریت این علائم کمک کند.

سردرد (۵۰ درصد):

• یکی از شکایات شایع بیماران است که می‌تواند بخشی از سندرم شبه‌آنفولانزا باشد.

اختلالات خونی:

• کاهش لنفوسیت‌ها (۸۶ درصد): کاهش تعداد لنفوسیت‌ها (نوعی گلبول سفید) به زیر ۱۵۰۰/میلی‌متر مکعب، یک عارضه آزمایشگاهی بسیار شایع است.
• کاهش گلبول‌های سفید (۱۳ درصد): کاهش شمارش کلی گلبول‌های سفید به زیر ۳۰۰۰/میلی‌متر مکعب مشاهده می‌شود.
• کاهش نوتروفیل‌های مطلق (۱۳ درصد): کاهش تعداد نوتروفیل‌ها به زیر ۱۵۰۰/میلی‌متر مکعب گزارش شده است.

افزایش تون عضلانی (۴۰ درصد) و درد عضلانی (۲۳ درصد):

• شامل سفتی عضلات و گرفتگی عضلانی (هیپرتونی) است.
• آستنی (ضعف و بی‌حالی) (۵۳ درصد) و درد کلی (۴۲ درصد).

اختلالات گوارشی:

درد شکمی (۱۶ درصد).

اختلالات خواب:

بی‌خوابی (۲۱ درصد).

اختلالات پوستی:

راش (بثورات جلدی) (۲۱ درصد).

۲. عوارض جانبی شایع (شیوع ۱ تا ۱۰ درصد)

افزایش آنزیم‌های کبدی:

• افزایش ALT(SGPT) (۱۲ درصد): افزایش آلانین آمینوترانسفراز به بیش از ۵ برابر حد پایه.
• افزایش AST (SGOT) (۴ درصد): افزایش آسپارتات آمینوترانسفراز به بیش از ۵ برابر حد پایه.
• نکته بالینی: این افزایش‌ها معمولاً بی‌علامت و موقت هستند، اما نیاز به پایش دارند.

عوارض روانپزشکی:

• افسردگی (۱۰ درصد): یک عارضه مهم است که نیاز به ارزیابی دقیق و مداوم دارد.

سایر عوارض:

• لرز (۲۱ درصد).
• ورم محیطی (مانند تورم مچ پا) (۱۲ درصد).
• سفت شدن عضلات (۱۰ درصد).
• نقص در هماهنگی (۱۷ درصد).
• تغییرات قاعدگی (به عنوان مثال خونریزی غیرطبیعی رحم) (۹ درصد).

۳. عوارض نادر و جدی (شیوع کمتر از ۱ درصد)

اگرچه این عوارض کمتر شایع هستند، اما از نظر بالینی بسیار مهم تلقی می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:

• آسیب کبدی شدید: از جمله نارسایی کبدی که به ندرت گزارش شده است.
• اختلالات تیروئیدی: هم کم‌کاری و هم پرکاری تیروئید.
• بیماری‌های خودایمنی: از جمله سندرم شبه لوپوس.
• تشنج: ممکن است در بیماران مبتلا به MS که سابقه تشنج دارند یا فاقد آن هستند، رخ دهد.
• اختلالات میکروواسکولار: از جمله پورپورای ترومبوتیک ترومبوسیتوپنیک (TTP) یا سندرم اورمیک همولیتیک (HUS) که عوارض خونی و کلیوی بسیار جدی هستند.
• افزایش فشار خون شریان ریوی (یک عارضه جدی قلبی-ریوی).

تداخلات دارویی اینترفرون بتا-1بی

مهم‌ترین تداخلات دارویی اینترفرون بتا-۱بی به دلیل اثرات افزایشی بر سیتوتوکسیسیته (سمیت سلولی) یا تداخل با آنزیم‌های متابولیزه‌کننده دارو در کبد رخ می‌دهد.

الف) داروهای دارای پتانسیل افزایش سمیت کبدی یا میلوتوکسیسیته (سمیت مغز استخوان)

مصرف همزمان اینترفرون بتا-۱بی با داروهایی که خود پتانسیل ایجاد سمیت کبدی یا اثرات کاهنده سلول‌های خونی (میلوتوکسیسیته) دارند، خطر بروز این عوارض جانبی را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد. این ترکیب‌ها باید با احتیاط فراوان و پایش دقیق انجام شوند:

• آزاتیوپورین: افزایش خطر سمیت کبدی و میلوتوکسیسیته.
• مرکاپتوپورین: افزایش خطر سمیت کبدی و میلوتوکسیسیته.
• متوترکسات: افزایش خطر سمیت کبدی.
• سایر داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و شیمی‌درمانی: استفاده همزمان با اینترفرون بتا-۱بی می‌تواند خطر عوارض جانبی سیستم ایمنی و خونی را تشدید کند.

ب) داروهای مؤثر بر سیستم اعصاب مرکزی و تشنج

• داروهای ضد تشنج (مانند فنی‌توئین، کاربامازپین): از آنجایی که اینترفرون بتا-۱بی ممکن است آستانه تشنج را کاهش دهد، باید در تجویز آن برای بیمارانی که داروهای ضد تشنج دریافت می‌کنند، احتیاط شود. اینترفرون می‌تواند سطح سرمی برخی داروهای ضد تشنج را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

ج) داروهای ضد پلاکت و ضدانعقاد

• استیل سالیسیلیک اسید (آسپرین) و داروهای مشابه: اینترفرون بتا-۱بی می‌تواند با ایجاد اختلالات انعقادی (کاهش پلاکت‌ها) و آسیب‌پذیری عروقی، خطر خونریزی را در صورت مصرف همزمان با داروهای ضد پلاکت یا ضدانعقاد مانند آلته‌پلاز یا آرگاتروبان افزایش دهد.

د) تداخل با متابولیسم آنزیمی (سیستم سیتوکروم P450)

اینترفرون‌ها می‌توانند فعالیت آنزیم‌های سیتوکروم P450 در کبد را کاهش دهند. این کاهش فعالیت می‌تواند منجر به تجمع و افزایش سطح خونی داروهایی شود که عمدتاً توسط این سیستم متابولیزه می‌شوند، و در نتیجه خطر مسمومیت دارویی را بالا ببرد.

• آگوملاتین، آلبندازول، آمینوفیلین، آمی‌تریپتیلین، آسیکلوویر: متابولیسم این داروها می‌تواند در حضور اینترفرون بتا-۱بی کاهش یافته و سطح سرمی آن‌ها افزایش یابد.
• تئوفیلین و سایر متیل‌گزانتین‌ها: (مانند آمینوفیلین و کافئین) کاهش متابولیسم این داروها می‌تواند منجر به سمیت شود.

۲. تداخل با غذا و الکل

• تداخل با غذا: بر اساس منابع معتبر بین‌المللی، هیچ تداخل غذایی خاصی برای اینترفرون بتا-۱بی گزارش نشده است. این دارو به صورت تزریقی مصرف می‌شود و جذب آن ارتباط مستقیمی با مصرف مواد غذایی ندارد.
• تداخل با الکل (اِتانول): مصرف الکل می‌تواند خطر بروز یا تشدید مشکلات کبدی را که یکی از عوارض جانبی بالقوه اینترفرون بتا-۱بی است، افزایش دهد. بیمارانی که این دارو را دریافت می‌کنند باید از مصرف الکل خودداری کنند یا آن را به شدت محدود نمایند.

۳. تداخل در آزمایشات بالینی

مداخله اینترفرون بتا-۱بی با سیستم ایمنی و خون‌سازی می‌تواند به طور مستقیم بر نتایج برخی آزمایشات تأثیر بگذارد، بنابراین پزشک باید همواره این موارد را در تفسیر نتایج در نظر داشته باشد.

آزمایشات خونی (شمارش کامل خون CBC):

کاهش لنفوسیت‌ها، گلبول‌های سفید و نوتروفیل‌ها (لنفوسیتوپنی، لکوپنی، نوتروپنی): اینترفرون بتا-۱بی به طور شایع باعث تغییرات در سلول‌های خونی می‌شود. این تغییرات باید در تفسیر نتایج شمارش خون مورد توجه قرار گیرند و با عفونت یا بیماری اولیه اشتباه گرفته نشوند.

آزمایشات عملکرد کبد:

افزایش آنزیم‌های ترانس‌آمیناز کبدی (ALT و AST): افزایش این آنزیم‌ها یک عارضه شایع دارویی است. پایش منظم عملکرد کبد برای افتراق افزایش‌های موقت و خفیف از آسیب‌های جدی کبدی (که نادر است) ضروری است.

آزمایشات عملکرد تیروئید:

اینترفرون بتا-۱بی می‌تواند باعث اختلال عملکرد تیروئید (هم کم‌کاری و هم پرکاری) شود. بنابراین، تغییرات در سطوح TSH، T3 و T4 در طول درمان باید به عنوان یک تداخل دارویی بالقوه تلقی شده و ارزیابی شوند.

آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده:

در طول درمان، بدن ممکن است آنتی‌بادی‌هایی علیه اینترفرون بتا-۱بی بسازد. اندازه‌گیری این آنتی‌بادی‌ها یک تست کلینیکی برای ارزیابی پاسخ و اثربخشی دارو است. حضور سطح بالایی از آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده می‌تواند نشان‌دهنده کاهش اثر بالینی دارو باشد.

هشدار ها اینترفرون بتا-1بی

۱. اختلالات روان‌پزشکی و خطر خودکشی

• افسردگی و تفکرات خودکشی: استفاده از محصولات اینترفرون بتا، از جمله اینترفرون بتا-۱بی، با افزایش خطر بروز افسردگی و تفکرات خودکشی همراه است. این عارضه در بیماران MS شیوع بیشتری دارد و مصرف دارو می‌تواند آن را تشدید کند.
• توصیه پزشکی: پزشک باید بیماران را از نظر علائم افسردگی، تغییرات خلقی، اضطراب و افکار آسیب به خود به دقت پایش کند. در صورت بروز یا تشدید افسردگی، قطع موقت یا دائم دارو باید مورد بررسی قرار گیرد. بیمار و خانواده او باید آموزش ببینند که در صورت مشاهده هرگونه تغییر جدی در خلق و رفتار، فوراً به پزشک گزارش دهند.

۲. آسیب کبدی (هپاتوتوکسیسیته)

• افزایش آنزیم‌های کبدی: افزایش بدون علامت آنزیم‌های کبدی (آمین ترانسفرازها) در بیماران تحت درمان شایع است.
• آسیب کبدی شدید: موارد نادری از آسیب کبدی شدید، از جمله نارسایی کبدی که گاهی منجر به مرگ یا نیاز به پیوند شده است، گزارش شده است. در برخی موارد، این آسیب‌ها در حضور سایر داروهای سمی برای کبد یا بیماری‌های هم‌زمان رخ داده‌اند.
• توصیه پزشکی: آزمایشات عملکرد کبدی (مانند ALT و AST و بیلی‌روبین) باید قبل از شروع درمان و سپس در دوره‌های منظم (به عنوان مثال، در ماه‌های ۱، ۳ و ۶ پس از شروع و سپس دوره‌ای) انجام شود. در صورت افزایش قابل توجه آنزیم‌ها یا بروز علائم بالینی آسیب کبدی (مانند یرقان)، باید قطع دارو در نظر گرفته شود.

۳. واکنش‌های در محل تزریق و نکروز پوستی

• نکروز (بافت‌مردگی) محل تزریق: نکروز جدی و موضعی در محل تزریق زیرجلدی گزارش شده است. این عارضه می‌تواند منجر به تشکیل اسکار و نیاز به جراحی شود.
• توصیه پزشکی: به بیمار تأکید کنید که تکنیک صحیح تزریق و گردش منظم محل تزریق را رعایت کند. در صورت مشاهده هرگونه شکستگی پوست، تورم، ترشح یا تغییر رنگ شدید در محل تزریق، بیمار باید فوراً به پزشک مراجعه کند. اگر آسیب پوستی وسیع باشد یا ضایعات متعدد رخ دهد، تا زمان بهبودی کامل باید درمان متوقف شود.

۴. اختلالات خونی (میلوتکسیسیته)

• کاهش تعداد سلول‌های خونی: این دارو می‌تواند باعث کاهش شمارش سلول‌های خونی از جمله لکوسیت‌ها (لکوسیتوپنی)، لنفوسیت‌ها (لنفوسیتوپنی)، نوتروفیل‌ها (نوتروپنی) و پلاکت‌ها (ترومبوسیتوپنی) شود.
• توصیه پزشکی: شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) همراه با شمارش افتراقی و پلاکت‌ها باید به طور منظم قبل و در طول درمان پایش شود. در صورت بروز نوتروپنی شدید، بیمار باید به دقت از نظر بروز تب یا عفونت تحت نظر قرار گیرد.

۵. مشکلات قلبی و نارسایی احتقانی قلب (CHF)

• تشدید بیماری قلبی: اینترفرون بتا-۱بی می‌تواند باعث تشدید نارسایی احتقانی قلب یا کاردیومیوپاتی شود.
• توصیه پزشکی: در بیماران با سابقه مشکلات قلبی، باید پایش نزدیک صورت گیرد. در صورت مشاهده علائمی مانند تنگی نفس، ورم شدید (اِدِم) محیطی یا افزایش سریع وزن، باید تشدید نارسایی قلبی بررسی شود و در صورت لزوم، قطع دارو مد نظر قرار گیرد.

۶. تشنج و صرع

• افزایش خطر تشنج: اینترفرون بتا-۱بی باید در بیماران با سابقه تشنج یا کسانی که از داروهای ضد صرع استفاده می‌کنند (به ویژه اگر صرع آن‌ها به خوبی کنترل نشده باشد)، با احتیاط شدید تجویز شود.
• توصیه پزشکی: بیمار باید از نظر بروز تشنج جدید یا تشدید تشنج‌های قبلی پایش شود.

۷. واکنش‌های آلرژیک و آنافیلاکسی

• حساسیت مفرط: واکنش‌های آلرژیک جدی، از جمله آنافیلاکسی (که می‌تواند تهدیدکننده زندگی باشد)، برونکواسپاسم، و کهیر گزارش شده است.
• منع مصرف: این دارو در بیمارانی که سابقه حساسیت به اینترفرون بتا طبیعی یا نوترکیب، آلبومین انسانی یا هر یک از اجزای فرمولاسیون را دارند، منع مصرف دارد. در صورت بروز آنافیلاکسی، باید فوراً دارو قطع و مداخلات پزشکی مناسب انجام شود.

۸. بارداری و شیردهی

• بارداری: شروع درمان با اینترفرون بتا-۱بی در دوران بارداری منع مصرف دارد. اگر بیمار در طول درمان باردار شود، باید موضوع با پزشک در میان گذاشته شود و قطع درمان باید در نظر گرفته شود.
• شیردهی: به دلیل نبود اطلاعات کافی در مورد میزان ترشح دارو در شیر انسان، استفاده از آن در مادران شیرده باید با احتیاط و ارزیابی دقیق سود و زیان انجام گیرد.

توصیه های دارویی اینترفرون بتا-1بی

۱. توصیه‌های دارویی ویژه بیمار

توصیه‌های زیر باید به طور کامل به بیمار آموزش داده شده و بر توانایی او برای خود-تزریقی نظارت شود.

روش تزریق و دوز مصرفی:

• تزریق زیرجلدی: دارو باید دقیقاً طبق دستور پزشک و به صورت زیرجلدی (زیر پوست) تزریق شود، معمولاً یک روز در میان.
• تکنیک صحیح: بیمار یا مراقب وی باید کاملاً در مورد نحوه صحیح آماده‌سازی (حل کردن پودر در حلال) و تزریق دارو آموزش ببینند.
• گردش محل تزریق: برای به حداقل رساندن واکنش‌های موضعی (قرمزی، تورم یا درد)، بیمار باید در هر تزریق، محل تزریق را بچرخاند و از تزریق به نواحی پوست تحریک‌شده، کبود، سفت، عفونی یا آسیب‌دیده خودداری کند.
• دوز فراموش شده: اگر یک دوز فراموش شد، باید به محض یادآوری تزریق شود. تزریق بعدی باید حدود ۴۸ ساعت پس از آن دوز برنامه‌ریزی شود. بیمار نباید دارو را دو روز پشت سر هم تزریق کند.
• افزایش تدریجی دوز: بیمار باید آگاه باشد که دوز درمانی طی یک دوره شش هفته‌ای به صورت تدریجی افزایش می‌یابد تا تحمل عوارض جانبی، به خصوص علائم شبه‌آنفولانزا، بهبود یابد.

مدیریت عوارض جانبی رایج (سندرم شبه‌آنفولانزا):

• استفاده از مسکن‌ها: برای کاهش تب، لرز، سردرد و درد عضلانی (علائم شبه‌آنفولانزا)، بیمار می‌تواند داروهای ضد درد و تب‌بر (مانند استامینوفن یا ایبوپروفن) را قبل از تزریق و پس از آن مصرف کند.
• زمان تزریق: تزریق در زمان خواب می‌تواند کمک کند تا شدیدترین علائم شبه‌آنفولانزا در طول خواب رخ داده و از آزار روزانه بیمار کاسته شود.

پایش علائم جدی و فوریت‌های پزشکی:

• علائم افسردگی و اقدام به خودکشی: بیمار و مراقبین وی باید در مورد احتمال بروز یا تشدید افسردگی و افکار خودکشی آموزش داده شوند و در صورت مشاهده هر گونه تغییر خلق و خوی جدی، اضطراب شدید یا افکار خودآزاری، فوراً پزشک را مطلع سازند.
• علائم آسیب کبدی: بیمار باید از علائمی مانند زردی پوست یا چشم‌ها، ادرار تیره، خارش شدید، حالت تهوع یا استفراغ مداوم مطلع باشد و در صورت بروز، سریعاً گزارش دهد.
• علائم نکروز محل تزریق: در صورت مشاهده تغییرات شدید پوستی، تیرگی (آبی-مشکی) یا زخم در محل تزریق، باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود.

۲. توصیه‌های دارویی مخصوص پزشک

مدیریت این درمان باید توسط متخصص مغز و اعصاب یا پزشکی که در درمان MS تخصص دارد، انجام شود.

ارزیابی قبل از درمان و پایش‌های دوره‌ای:

• منع مصرف: این دارو در موارد حساسیت مفرط به اینترفرون بتا یا سایر اجزای فرآورده، نارسایی جبران نشده کبد و در زنان باردار یا شیرده منع مصرف مطلق دارد.

پایش‌های آزمایشگاهی:

• عملکرد کبد: قبل از شروع درمان، در فواصل منظم (مانند ۱، ۳ و ۶ ماه پس از شروع) و سپس دوره‌ای (هر ۶ ماه) باید آنزیم‌های کبدی (آسپارتات آمینوترانسفراز و آلانین آمینوترانسفراز) پایش شوند. در صورت افزایش شدید یا همراه با علائم بالینی، قطع درمان باید مد نظر قرار گیرد.
• شمارش کامل خون: به دلیل احتمال کاهش سلول‌های خونی (لکوپنی و لنفوسیتوپنی)، شمارش کامل خون باید به طور منظم قبل و در طول درمان بررسی شود.
• عملکرد تیروئید: پایش منظم عملکرد تیروئید، به ویژه در بیماران با سابقه اختلالات تیروئیدی، توصیه می‌شود.
• پایش وضعیت روانی: به دلیل خطر افسردگی و خودکشی، ارزیابی وضعیت روانی بیمار قبل و به صورت منظم در طول درمان حیاتی است. در صورت بروز افسردگی شدید، مشاوره روانپزشکی و در نظر گرفتن قطع دارو ضروری است.

مدیریت تداخلات دارویی:

• داروهای با سمیت افزایشی: در صورت نیاز به تجویز همزمان با داروهای دارای سمیت کبدی یا میلوتوکسیسیته (مانند برخی داروهای شیمی‌درمانی یا سرکوب‌کننده ایمنی)، پایش بیمار باید با شدت بیشتری انجام شود.
• داروهای موثر بر سیستم اعصاب مرکزی: در بیمارانی که داروهای ضد تشنج یا داروهای مؤثر بر سیستم عصبی مرکزی مصرف می‌کنند، احتیاط لازم است و دوز داروها ممکن است نیاز به تنظیم داشته باشد.

توصیه به زنان در سن باروری:

پزشک باید تأکید کند که اینترفرون بتا-۱بی در دوران بارداری منع مصرف دارد و زنان در سن باروری باید از روش‌های ضد بارداری مؤثر در طول درمان استفاده کنند. در صورت تصمیم به بارداری یا وقوع آن، درمان باید فوراً قطع شود.