اطلاعات تخصصی
موارد مصرف زولدرونیک اسید
موارد مصرف تأیید شده زولدرونیک اسید
زولدرونیک اسید یک بیسفسفونات نسل سوم است که به صورت تزریق وریدی تجویز میشود و مهارکننده قوی فعالیت استئوکلاستها (سلولهای تجزیهکننده استخوان) است. موارد مصرف تأیید شده آن شامل اختلالات متابولیک استخوان و مدیریت عوارض اسکلتی در بیماریهای بدخیم است:
۱. اختلالات خوشخیم استخوانی (با دوز ۵ میلیگرم، سالانه یا دو سال یکبار)
درمان و پیشگیری از پوکی استخوان (استئوپروز) در زنان یائسه:
- توضیح بالینی: این دارو برای کاهش خطر شکستگیهای لگن، مهرهای و غیرمهرهای در زنانی که به درمان نیاز دارند، تجویز میشود. فرمولاسیون سالانه (یک بار در سال) برای بیمارانی که به داروهای خوراکی حساسیت ندارند یا مشکل در رعایت دوز دارند، یک مزیت بزرگ محسوب میشود.
درمان پوکی استخوان در مردان:
- توضیح بالینی: برای افزایش تراکم استخوان و کاهش خطر شکستگی در مردان مبتلا به پوکی استخوان اولیه یا ثانویه (ناشی از کمبود تستوسترون یا سایر شرایط) استفاده میشود. دوز و جدول زمانی مشابه زنان یائسه است.
درمان و پیشگیری از پوکی استخوان ناشی از مصرف گلوکوکورتیکوئیدها:
- توضیح بالینی: در بیمارانی که مصرف مزمن استروئید (مانند پردنیزولون ۵ میلیگرم در روز یا بیشتر به مدت حداقل ۱۲ ماه) دارند و در معرض خطر بالای شکستگی هستند، برای حفظ تراکم استخوان استفاده میشود.
درمان بیماری پاژه استخوان:
- توضیح بالینی: این بیماری با افزایش شدید و بینظم بازسازی استخوان مشخص میشود. زولدرونیک اسید به عنوان قویترین بیسفسفونات، برای عادیسازی میزان گردش استخوان و کاهش درد و خطر تغییر شکل استخوان، معمولاً به صورت یک دوز تنها (۵ میلیگرم) تجویز میشود و در صورت عود یا عدم پاسخ، ممکن است تکرار شود.
۲. اختلالات بدخیم (سرطانی) استخوانی (با دوز ۴ میلیگرم، معمولاً هر ۳ تا ۴ هفته)
درمان هایپرکلسمی ناشی از بدخیمی:
- توضیح بالینی: هایپرکلسمی شدید یک فوریت پزشکی است که اغلب در بیماران سرطانی (به ویژه مولتیپل میلوما یا تومورهای جامد با متاستاز استخوانی) رخ میدهد. زولدرونیک اسید با مهار قوی استئوکلاستها، کاهش سریع کلسیم سرم را به دنبال دارد و یک درمان خط اول به شمار میرود.
پیشگیری از حوادث مرتبط با اسکلت در بیماران مبتلا به متاستازهای استخوانی:
- توضیح بالینی: در بیماران مبتلا به مولتیپل میلوما و تومورهای جامد با متاستازهای استخوانی (مانند سرطان پستان، سرطان پروستات و سرطان ریه)، زولدرونیک اسید برای کاهش خطر حوادثی مانند شکستگیهای پاتولوژیک، نیاز به پرتودرمانی، و نیاز به جراحی استخوانی استفاده میشود.
موارد مصرف خارج از برچسب زولدرونیک اسیداین موارد مصرف، اگرچه به طور رسمی توسط سازمان غذا و داروی آمریکا تأیید نشدهاند، اما بر اساس شواهد قوی در دستورالعملهای بالینی بینالمللی توصیه شده و در عمل پزشکی کاربرد دارند.
کاهش دهنده از دست دادن استخوان ناشی از درمان سرطان پستان با مهارکنندههای آروماتاز:
- توضیح بالینی: درمانهای هورمونی کمکی برای سرطان پستان (مانند مهارکنندههای آروماتاز) میتوانند باعث کاهش سریع تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی شوند. زولدرونیک اسید در پروتکلهای درمانی، برای پیشگیری از این عارضه در زنان مبتلا به سرطان پستان تجویز میشود.
کاهش دهنده از دست دادن استخوان ناشی از درمان محرومیت از آندروژن در سرطان پروستات:
- توضیح بالینی: درمان محرومیت از آندروژن برای سرطان پروستات باعث تسریع تحلیل استخوان میشود. زولدرونیک اسید در مردان تحت این درمان، برای حفظ سلامت استخوان و کاهش خطر شکستگیهای استئوپروتیک (ناشی از پوکی استخوان) استفاده میشود.
استفاده کمکی در درمان بیماریهای غیرسرطانی استخوان:
- توضیح بالینی: اگرچه رسمی نیست، زولدرونیک اسید ممکن است در مدیریت سایر اختلالات نادر متابولیک استخوانی مانند هیستوسیتوزیس سلول لانگرهانس که بر استخوان تأثیر میگذارد، یا استئوپنی در بیماران پرخطر، توسط متخصصین به کار رود.
کاهش خطر عود سرطان پستان و افزایش بقا (نقش ضد توموری):
- توضیح بالینی: شواهدی وجود دارد که نشان میدهد زولدرونیک اسید (به ویژه در زنان یائسه) میتواند به عنوان یک درمان کمکی، با هدف جلوگیری از عود سرطان پستان و گسترش آن به استخوان، مورد استفاده قرار گیرد. این نقش مستقل از اثر آن بر تراکم استخوان است و همچنان تحت مطالعه است، اما در برخی دستورالعملهای انکولوژی توصیه میشود.
مکانیسم اثر زولدرونیک اسید
زولدرونیک اسید یک بیسفسفونات قوی و نیتروژندار (آمینوبیسفسفونات) است که با هدف قرار دادن فعالیت سلولهای استخوانخوار (استئوکلاستها)، به طور انتخابی عمل میکند.
۱. عملکرد انتخابی بر استخوان
- میل ترکیبی بالا: زولدرونیک اسید دارای میل ترکیبی بسیار بالایی برای اتصال به کریستالهای هیدروکسی آپاتیت است که بخش معدنی استخوان را تشکیل میدهند. این دارو به سرعت به محلهایی که فعالیت بازجذب استخوان بالا دارند (مانند نواحی متاستاز تومورها یا شکستگیها) جذب میشود.
۲. مهار فعالیت استئوکلاستها
- جذب توسط استئوکلاستها: پس از اتصال به سطح استخوان، زولدرونیک اسید توسط استئوکلاستهای فعال در فرآیند بازجذب استخوان، جذب و وارد این سلولها میشود.
- تداخل در مسیر مفونات: در داخل استئوکلاست، زولدرونیک اسید یک آنزیم حیاتی به نام فارنسیل پیروفسفات سنتاز را مهار میکند. این آنزیم بخشی از مسیر مفونات است که برای بقا، عملکرد و ساخت پروتئینهای مورد نیاز استئوکلاستها ضروری است.
- آپوپتوز (مرگ سلولی): با مهار این مسیر، عملکرد استئوکلاستها مختل شده و در نهایت، منجر به مرگ برنامهریزی شده سلولی (آپوپتوز) استئوکلاستها میشود.
- نتیجه بالینی: کاهش تعداد و فعالیت استئوکلاستها منجر به کاهش شدید و طولانیمدت بازجذب استخوان و در نتیجه کاهش آزادسازی کلسیم از استخوان به جریان خون میشود که برای درمان پوکی استخوان و هایپرکلسمی ناشی از بدخیمی حیاتی است.
فارماکوکینتیک زولدرونیک اسید
۱. توزیع
توزیع دو مرحلهای: پس از تزریق وریدی، غلظت پلاسمایی زولدرونیک اسید به سرعت کاهش مییابد. این کاهش در دو مرحله اتفاق میافتد:
- مرحله سریع: جذب سریع توسط بافت استخوان (حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد دوز).
- مرحله آهسته: دفع کلیوی.
- اتصال به استخوان: بخش عمدهای از داروی جذب شده به استخوان، به صورت محکم در ماتریکس معدنی جاسازی میشود و ممکن است سالها در آنجا باقی بماند. تنها هنگامی که استخوان در فرآیند طبیعی خود تجزیه شود، دارو آزاد میگردد.
- اتصال به پروتئین: اتصال به پروتئینهای پلاسما نسبتاً کم است (حدود ۲۲ درصد).
۲. متابولیسم و دفع
- عدم متابولیسم کبدی: زولدرونیک اسید توسط آنزیمهای سیتوکروم پی ۴۵۰ متابولیزه نمیشود و این امر، احتمال تداخلات دارویی متابولیک را کاهش میدهد.
- دفع کلیوی: بخش باقیمانده دارو که به استخوان متصل نشده است، به صورت تغییر نیافته و عمدتاً از طریق کلیهها دفع میشود.
- نیمه عمر حذفی: نیمه عمر نهایی زولدرونیک اسید در بافت استخوان بسیار طولانی است (بیش از ۱۲ ماه)، اما نیمه عمر پلاسمایی آن کوتاه است (حدود ۰/۲۴ تا ۱/۶۷ ساعت).
۳. ملاحظات بالینی فارماکوکینتیکی
- تنظیم دوز در نارسایی کلیوی: از آنجا که کلیهها مسیر اصلی دفع دارو هستند، نارسایی کلیوی (به ویژه کلیرانس کراتینین کمتر از ۳۵ میلیلیتر بر دقیقه) منجر به افزایش قابل توجه و طولانیمدت سطح پلاسمایی دارو میشود.
- اهمیت بالینی: افزایش سطح دارو میتواند خطر مسمومیت کلیوی (نفروتوکسیسیتی) و سایر عوارض جانبی را افزایش دهد. بنابراین، تنظیم دوز بر اساس کلیرانس کراتینین در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی متوسط تا شدید ضروری است.
- فرم تزریقی: تجویز به صورت انفوزیون وریدی آهسته (معمولاً حداقل ۱۵ دقیقه) برای کاهش خطر مسمومیت کلیوی حیاتی است.
منع مصرف زولدرونیک اسید
۱. موارد منع مصرف در بیماریها
استفاده از زولدرونیک اسید در شرایط پزشکی زیر مطلقاً ممنوع است:
نارسایی شدید کلیوی:
- منع مصرف مطلق: زولدرونیک اسید در بیمارانی که دچار نارسایی شدید کلیوی هستند و کلیرانس کراتینین آنها کمتر از ۳۵ میلیلیتر بر دقیقه است، منع مصرف مطلق دارد.
- توضیح بالینی: این دارو به طور عمده از طریق کلیهها دفع میشود. نارسایی شدید کلیوی منجر به تجمع دارو در بدن و افزایش قابل توجه خطر سمیت کلیوی (نفروتوکسیسیتی) و سایر عوارض جانبی میشود. حتی در نارسایی کلیوی متوسط (کلیرانس ۳۵ تا ۶۰ میلیلیتر بر دقیقه)، در بسیاری از موارد (به جز هایپرکلسمی ناشی از بدخیمی) توصیه به تنظیم دوز یا عدم تجویز است.
هایپوکلسمی (کمبود کلسیم خون):
- منع مصرف مطلق: زولدرونیک اسید در بیمارانی که قبل از درمان دچار هایپوکلسمی (کاهش سطح کلسیم یونیزه یا تام خون) هستند، منع مصرف دارد.
- توضیح بالینی: این دارو با مهار بازجذب استخوان، خود باعث کاهش بیشتر کلسیم خون میشود. تجویز آن در هایپوکلسمی موجود، میتواند منجر به هایپوکلسمی شدید و علامتدار (مانند تشنج یا آریتمی قلبی) شود. قبل از تزریق، سطح کلسیم باید اصلاح شود.
حساسیت مفرط (آلرژی):
- منع مصرف مطلق: در بیمارانی که سابقه واکنشهای حساسیت مفرط شدید، از جمله آنافیلاکسی یا آنژیوادم، به زولدرونیک اسید یا هر بیسفسفونات دیگر دارند.
۲. موارد منع مصرف در بارداری و شیردهیبارداری:
- منع مصرف: زولدرونیک اسید در دوران بارداری منع مصرف مطلق دارد.
- توضیح بالینی: شواهدی از مطالعات حیوانی مبنی بر ایجاد آسیب به جنین (اثرات تراتوژنیک) وجود دارد. علاوه بر این، بیسفسفوناتها برای مدت طولانی در ماتریکس استخوانی ذخیره میشوند و ممکن است سالها پس از درمان در بدن باقی بمانند و در دوران بارداری احتمالی در آینده آزاد شوند.
- احتیاط پیش از بارداری: در زنانی که قصد بارداری دارند، باید منافع و ریسک مصرف بیسفسفوناتها سنجیده شود، زیرا دارو میتواند برای مدت طولانی در استخوان بماند.
شیردهی:
- منع مصرف: به دلیل عدم وجود دادههای کافی در مورد ترشح زولدرونیک اسید در شیر مادر و احتمال خطر جدی برای نوزاد، استفاده از آن در دوران شیردهی توصیه نمیشود و منع مصرف دارد.
۳. موارد منع مصرف در کودکان - منع مصرف: ایمنی و اثربخشی زولدرونیک اسید در کودکان و نوجوانان (معمولاً زیر ۱۸ سال) برای درمان پوکی استخوان یا بیماری پاژه اثبات نشده است و به طور عمومی منع مصرف دارد.
- استثنا در بدخیمی: اگرچه برای پوکی استخوان منع مصرف دارد، اما در موارد بسیار نادر و تحت نظارت دقیق متخصص، ممکن است برای درمان هایپرکلسمی ناشی از بدخیمی یا بیماریهای جدی استخوانی مرتبط با سرطان در کودکان و نوجوانان مورد استفاده قرار گیرد که یک استفاده خارج از برچسب محسوب میشود.
عوارض جانبی زولدرونیک اسید
۱. عوارض جانبی بسیار شایع و شایع (بالاتر از ۱۰ درصد)
این عوارض به ویژه پس از اولین انفوزیون رخ میدهند و گذرا هستند:
سندرم فاز حاد (علائم شبیه آنفلوانزا):
- شیوع آن در حدود ۳۰ تا ۳۲ درصد از بیماران پس از اولین دوز ۵ میلیگرم (برای پوکی استخوان) گزارش شده است. این عارضه شامل تب، خستگی، درد مفاصل، درد عضلانی، لرز و علائم شبیه آنفلوانزا است. شدت این علائم در تزریقات بعدی به طور قابل توجهی کاهش مییابد.
درد استخوان، مفاصل یا عضلات:
- درد شدید گذرا در حدود ۱۰ تا ۱۳ درصد موارد رخ میدهد.
تهوع:
- به ویژه در دوزهای بالاتر (۴ میلیگرم)، در حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد از بیماران مشاهده میشود.
خستگی یا ضعف:
- در حدود ۱۵ تا ۲۵ درصد موارد، به ویژه در بیماران تحت درمان برای بدخیمی.
۲. عوارض جانبی با شیوع متوسط (۱ تا ۱۰ درصد)کاهش سطح کلسیم خون (هایپوکلسمی):
- هایپوکلسمی علامتدار جدی، که نیازمند درمان است، در کمتر از ۱ درصد بیماران مبتلا به پوکی استخوان رخ میدهد. اما هایپوکلسمی بدون علامت (آزمایشگاهی) در حدود ۶ تا ۱۰ درصد از بیماران (بسته به بیماری زمینهای و کمبود ویتامین د) ممکن است مشاهده شود.
افزایش سطح کراتینین سرم:
- افزایش کراتینین (نشانگر اختلال عملکرد کلیه) در حدود ۵ تا ۱۰ درصد از بیماران، به ویژه در دوزهای بالاتر (۴ میلیگرم)، مشاهده میشود.
سردرد:
- در حدود ۵ تا ۸ درصد از بیماران گزارش شده است.
افت فشار خون:
- به ویژه پس از انفوزیون، در حدود ۱ تا ۵ درصد موارد رخ میدهد.
۳. عوارض جانبی نادر و جدی (کمتر از ۱ درصد)این عوارض اهمیت بالینی دارند و نیازمند توجه و پایش ویژه هستند:
استئونکروز فک (تخریب استخوان فک):
- این عارضه بسیار نادر است و شیوع آن در بیماران مبتلا به پوکی استخوان (دوز ۵ میلیگرم) تقریباً ۱ مورد در ۱۰۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰۰ بیمار-سال است.
- در بیماران مبتلا به سرطان که دوزهای بالاتر (۴ میلیگرم) را به صورت مکرر دریافت میکنند، شیوع بسیار بالاتر (حدود ۰/۷ تا ۱۲ درصد) است.
نارسایی کلیه حاد:
- اگرچه افزایش کراتینین شایع است، اما نارسایی حاد کلیه (نیازمند دیالیز) بسیار نادر است و اغلب به دلیل تزریق سریع یا عدم تنظیم دوز در بیماران با نارسایی کلیوی موجود رخ میدهد.
شکستگی آتیپیک استخوان ران (ران غیرعادی):
- این شکستگیها در غیاب تروما یا تروماهای جزئی رخ میدهند و در بیماران با استفاده طولانیمدت (معمولاً بیش از ۵ سال) از بیسفسفوناتها بسیار نادر هستند.
واکنشهای حساسیت مفرط شدید:
- شامل آنافیلاکسی و آنژیوادم است که بسیار نادر و تهدیدکننده حیات است (کمتر از ۰/۱ درصد).
تداخلات دارویی زولدرونیک اسید
مشخصات کلی تداخلات:
- تشدید هیپوکلسمی
- تشدید هیپوفسفاتمی
- تشدید سمیت کلیوی
تداخلات رده X (پرهیز):
تداخل قابلتوجهی مشخص نشده است.
کاهش اثرات داروها توسط زولدرونات:
تداخل قابلتوجهی مشخص نشده است.
کاهش اثرات زولدرونات توسط داروها:
مهارکنندههای پمپ پروتون
افزایش اثرات داروها توسط زولدرونات:
دفراسیروکس
افزایش اثرات زولدرونات توسط داروها:
آمینو گلیکوزید ها، مهارکنندههای آنژیوژنز (سیستمیک)، کلسیتونین، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، تالیدومید
تداخلات مهم دارویی
۱. تداخلات با داروهای سمی برای کلیه (افزایش خطر سمیت کلیوی) - زولدرونیک اسید خود میتواند برای کلیهها سمی باشد و در صورت مصرف همزمان با داروهای دیگر که پتانسیل آسیب کلیوی دارند، خطر نارسایی حاد کلیه افزایش مییابد.
- نوع تداخل: اثر افزایشی سمی برای کلیه.
داروهای مرتبط:
- آمینوگلیکوزیدها (مانند جنتامایسین، آمیکاسین): این آنتیبیوتیکها به خودی خود باعث آسیب کلیه میشوند و ترکیب آنها با زولدرونیک اسید، به ویژه در بیماران با عملکرد کلیوی ضعیف، توصیه نمیشود.
- داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (مانند ایبوپروفن، ناپروکسن، دیکلوفناک): مصرف مزمن و دوزهای بالای این داروها میتواند عملکرد کلیه را کاهش دهد و دفع زولدرونیک اسید را مختل کند.
- برخی داروهای شیمیدرمانی (مانند سیسپلاتین): که به طور مشخص سمی برای کلیه هستند.
- ملاحظه بالینی: در صورت لزوم تجویز این داروها، باید عملکرد کلیه (کراتینین و کلیرانس کراتینین) بیمار به طور مکرر و دقیق پایش شود.
۲. تداخلات با داروهای کاهنده کلسیم (افزایش خطر افت قند خون)
- نوع تداخل: اثر افزایشی کاهش کلسیم خون (هیپوکلسمی).
داروهای مرتبط: - آمینوگلیکوزیدها (مانند جنتامایسین): این آنتیبیوتیکها میتوانند سطح کلسیم خون را با افزایش دفع ادراری کلسیم یا مهار آزادسازی هورمون پاراتیروئید کاهش دهند. ترکیب این اثر با مهار بازجذب استخوان توسط زولدرونیک اسید، میتواند منجر به هایپوکلسمی شدید شود.
- داروهای دیورتیک حلقوی (مانند فوروزماید): این داروها نیز باعث افزایش دفع کلسیم از طریق ادرار میشوند و باید با احتیاط مصرف شوند.
- ملاحظه بالینی: پایش دقیق سطح کلسیم سرم، به ویژه در بیماران با هایپوکلسمی پیشزمینهای، حیاتی است و ممکن است نیاز به تجویز مکمل کلسیم افزایش یابد.
۳. تداخلات با سایر بیسفسفوناتها
- نوع تداخل: تداخل سمی یا اثر افزایشی بر سلامت استخوان.
داروهای مرتبط:
هر نوع بیسفسفونات دیگر:
- مانند آندروزنیک اسید، پامیدرونات، رزیدرونات
- مصرف همزمان زولدرونیک اسید با سایر بیسفسفوناتها توصیه نمیشود و معمولاً از نظر پزشکی ممنوع است.
- ملاحظه بالینی: این ترکیب خطر عوارض جانبی جدی بر استخوان و کلیه (به ویژه استئونکروز فک) را افزایش میدهد.
تداخل با غذا
اثر غذا بر جذب زولدرونیک اسید:
- زولدرونیک اسید به صورت تزریق وریدی تجویز میشود و جذب آن از دستگاه گوارش مورد انتظار نیست.
- اثر بالینی: بنابراین، تداخل دارویی خاصی با غذا وجود ندارد.
ملاحظه تغذیهای مهم: - ویتامین D و کلسیم: اگرچه یک تداخل مستقیم نیست، اما برای اثربخشی کامل و به حداقل رساندن خطر هایپوکلسمی، بیمارانی که زولدرونیک اسید را برای پوکی استخوان مصرف میکنند، باید مقادیر کافی کلسیم و ویتامین د را از طریق رژیم غذایی و/یا مکملها دریافت کنند.
تداخل در آزمایشات
زولدرونیک اسید به طور مستقیم با روشهای آزمایشگاهی تداخلی ایجاد نمیکند، اما تأثیر قوی آن بر متابولیسم کلسیم، منجر به تغییرات قابل مشاهده در نتایج آزمایشگاهی میشود:
کلسیم سرم:
- اثر بالینی: سطح کلسیم سرم (به ویژه کلسیم یونیزه) به دلیل مهار بازجذب استخوان، کاهش مییابد. پایش سطح کلسیم و اطمینان از قرار گرفتن آن در محدوده طبیعی قبل از هر تزریق ضروری است.
فسفات سرم:
- اثر بالینی: به دلیل کاهش فعالیت استئوکلاستها و تغییرات هورمونی، ممکن است کاهش موقتی در سطح فسفات سرم نیز مشاهده شود.
کراتینین سرم و کلیرانس کراتینین:
- اثر بالینی: به عنوان یک هشدار کلیدی، سطح کراتینین سرم و کلیرانس کراتینین باید قبل از هر تزریق اندازهگیری شود تا از تجمع دارو در بدن جلوگیری شود. افزایش سطح کراتینین نشاندهنده خطر مسمومیت کلیوی است.
مارکرهای گردش استخوان:
- اثر بالینی: این دارو باعث کاهش قابل توجه مارکرهای بیوشیمیایی گردش استخوان (مانند پپتیدهای N-ترمینال کلاژن نوع ۱) میشود که نشاندهنده اثربخشی دارو در مهار بازجذب استخوان است.
هشدار ها زولدرونیک اسید
هشدارها و احتیاطهای مهم در مصرف زولدرونیک اسید
زولدرونیک اسید یک بیسفسفونات بسیار قوی است که ملاحظات ایمنی آن، به ویژه در مورد سلامت کلیه و استخوان، نیازمند ارزیابی دقیق پیش از درمان است.
۱. هشدارهای مرتبط با کلیه
- سمیت کلیوی (نفروتوکسیسیتی): زولدرونیک اسید، بهویژه در دوزهای بالاتر (۴ میلیگرم برای بدخیمی) یا در صورت تزریق سریع، میتواند منجر به نارسایی حاد کلیه شود. این خطر در بیمارانی که از قبل دچار اختلال عملکرد کلیه هستند، به مراتب بیشتر است.
- احتیاط بالینی: عملکرد کلیه (کلیرانس کراتینین) باید قبل از هر دوز زولدرونیک اسید ارزیابی شود. دوز باید در بیماران با اختلال کلیوی متوسط تا شدید (به جز در موارد اورژانسی هایپرکلسمی ناشی از بدخیمی) تنظیم شود.
- نکته تزریق: تزریق باید همیشه به صورت انفوزیون وریدی آهسته (حداقل ۱۵ دقیقه) انجام شود تا خطر آسیب کلیوی به حداقل برسد.
- کمآبی (دهیدراتاسیون): در بیماران مبتلا به هایپرکلسمی، درمان باید با آبرسانی مناسب آغاز شود. کمآبی میتواند باعث آسیب بیشتر به کلیهها شده و تجمع زولدرونیک اسید را تشدید کند.
۲. هشدار مرتبط با متابولیسم کلسیم
- هایپوکلسمی (کمبود کلسیم خون): زولدرونیک اسید میتواند باعث کاهش قابل توجه کلسیم خون شود که ممکن است شدید و تهدیدکننده حیات باشد.
- احتیاط بالینی: سطح کلسیم، از جمله کلسیم یونیزه، باید قبل از شروع درمان و در طول آن پایش شود. هایپوکلسمی موجود باید قبل از تزریق اصلاح شود.
- توصیه مکمل: مصرف مکملهای کلسیم و ویتامین D در بیمارانی که برای پوکی استخوان تحت درمان قرار میگیرند، ضروری است.
۳. هشدارهای مرتبط با استخوان و فک
- استئونکروز فک : این عارضه یک وضعیت جدی است که با تخریب و نکروز استخوان فک مشخص میشود و اغلب پس از اقدامات دندانپزشکی (مانند کشیدن دندان) رخ میدهد.
- احتیاط بالینی: خطر بروز استئونکروز فک در دوزهای بالاتر (۴ میلیگرم، در بیماران سرطانی) و استفاده طولانیمدت بیشتر است.
- غربالگری دندانپزشکی: انجام معاینه دندانپزشکی کامل و تکمیل هرگونه درمان دندانپزشکی مورد نیاز (به ویژه جراحی فک) باید قبل از شروع درمان با زولدرونیک اسید، به ویژه در بیماران سرطانی، در نظر گرفته شود.
- شکستگی فمور آتیپیک (شکستگی ران غیرعادی): استفاده طولانیمدت از بیسفسفوناتها ممکن است با افزایش خطر شکستگیهای آتیپیک استخوان ران (بدون ضربه شدید) مرتبط باشد.
- احتیاط بالینی: بیماران باید از نظر درد جدید یا غیرعادی در ران، کشاله ران یا لگن پایش شوند. در صورت مشکوک بودن، باید عکسبرداری انجام شود.
۴. واکنشهای فاز حاد
- علائم شبیه آنفلوانزا: پس از اولین انفوزیون زولدرونیک اسید، بسیاری از بیماران (تا ۳۰ درصد) دچار یک سندرم گذرا شبیه آنفلوانزا میشوند که شامل تب، درد عضلانی، درد استخوان، و خستگی است.
- مدیریت: این علائم معمولاً در عرض چند روز برطرف میشوند. تجویز استامینوفن قبل یا بلافاصله پس از تزریق، میتواند به کاهش شدت این علائم کمک کند.
اوردوز زولدرونیک اسید و درماناوردوز زولدرونیک اسید نادر است، اما میتواند منجر به عوارض جانبی جدی و بالقوه تهدیدکننده حیات شود که عمدتاً مربوط به کلیهها و سطح کلسیم خون است.
۱. علائم بالینی اوردوز
مصرف بیش از حد زولدرونیک اسید (چه از طریق تزریق دوز بسیار بالا و چه از طریق تزریق در بیمار کلیوی) معمولاً منجر به موارد زیر میشود:
- هایپوکلسمی شدید و علامتدار: این جدیترین پیامد است که میتواند شامل انقباضات غیرارادی عضلات (تتانی)، تشنج و آریتمیهای قلبی (مانند طولانی شدن فاصله QT) باشد.
- اختلال عملکرد کلیه: شامل افزایش شدید کراتینین و اوره، یا در موارد شدید، نارسایی حاد کلیه.
۲. مدیریت و درمان اوردوز
درمان اوردوز زولدرونیک اسید یک فوریت پزشکی است و باید در محیط بیمارستانی و تحت نظارت کامل انجام شود:
مدیریت هایپوکلسمی شدید:
- تجویز وریدی کلسیم: درمان اصلی شامل تزریق فوری کلسیم گلوکونات وریدی (برای درمان تتانی و تشنج حاد) یا کلسیم کلرید است. سپس، انفوزیون کلسیم باید تا پایدار شدن سطح آن ادامه یابد.
- پایش دقیق: پایش مداوم نوار قلب (ECG) برای تشخیص آریتمیها و سطح یونهای سرم ضروری است.
مدیریت اختلال عملکرد کلیه:
- آبرسانی وریدی: اطمینان از آبرسانی کافی وریدی برای حمایت از عملکرد کلیه و کمک به دفع دارو.
- پایش کلیه: پایش روزانه سطح کراتینین و اوره و خروجی ادرار.
- همودیالیز: به دلیل اینکه بخش قابل توجهی از زولدرونیک اسید به سرعت به استخوان متصل میشود، و همچنین اتصال کم تا متوسط آن به پروتئین پلاسما، همودیالیز در حذف دارو از جریان خون کارایی محدودی دارد اما در مدیریت نارسایی حاد کلیه ناشی از اوردوز، ممکن است ضروری باشد.
توصیه های دارویی زولدرونیک اسید
توصیههای دارویی مخصوص پزشک
این توصیهها برای به حداقل رساندن خطرات جدی، به ویژه آسیب کلیه، استئونکروز فک و هایپوکلسمی، در طول درمان با زولدرونیک اسید حیاتی هستند.
۱. ملاحظات قبل از تزریق (ارزیابی حیاتی)
پایش عملکرد کلیه: - این مورد حیاتی است. کلیرانس کراتینین (با استفاده از فرمولهای تخمینی مانند کاکرافت گالت) باید قبل از هر دوز اندازهگیری شود.
- در بیمارانی با کلیرانس کراتینین کمتر از ۳۵ میلیلیتر بر دقیقه (برای درمان پوکی استخوان)، دارو منع مصرف دارد.
- در دوزهای بالاتر (۴ میلیگرم برای بدخیمی)، باید در صورت نارسایی کلیوی متوسط، دوز را بر اساس دستورالعملهای خاص کاهش داد.
بررسی کلسیم و ویتامین D: - سطح کلسیم (تام یا یونیزه) و ویتامین D (معمولاً ۲۵-هیدروکسی ویتامین D) باید قبل از تزریق اندازهگیری شود.
- هایپوکلسمی موجود باید کاملاً اصلاح شود و برای بیماران پوکی استخوان، تجویز دوز کافی مکمل کلسیم و ویتامین D ضروری است.
غربالگری دندانپزشکی: - برای بیماران، به ویژه آنهایی که دوزهای بالاتر و مکرر (برای بدخیمی) دریافت میکنند، انجام معاینه دندانپزشکی کامل قبل از شروع درمان توصیه میشود. هرگونه درمان تهاجمی دندانپزشکی (مانند کشیدن دندان یا جراحی فک) باید قبل از تزریق زولدرونیک اسید تکمیل شود.
۲. ملاحظات حین و پس از تزریق
- روش تزریق: دارو باید به صورت انفوزیون وریدی آهسته (حداقل ۱۵ دقیقه) تجویز شود تا خطر سمیت کلیوی کاهش یابد.
- آبرسانی: در بیماران، بهویژه آنهایی که برای هایپرکلسمی درمان میشوند، آبرسانی مناسب قبل و حین تزریق زولدرونیک اسید، خطر آسیب کلیوی را کاهش میدهد.
- مدیریت واکنشهای فاز حاد: برای کاهش احتمال بروز علائم شبیه آنفلوانزا (تب، لرز، درد عضلانی) که پس از اولین تزریق شایع است، میتوان از تجویز استامینوفن قبل یا پس از انفوزیون استفاده کرد.
۳. پایش طولانیمدت
- پایش مکرر کلسیم: در بیماران با بدخیمی، سطح کلسیم و الکترولیتها باید به طور مکرر پایش شود، زیرا خطر هایپوکلسمی عمیق وجود دارد.
- پایش سلامت فک و استخوان: به بیماران در مورد گزارش هرگونه درد یا تورم در ناحیه فک یا درد غیرعادی و جدید در ران، کشاله ران یا لگن آموزش داده شود (برای بررسی استئونکروز فک و شکستگی فمور آتیپیک).
توصیههای دارویی برای بیمار (راهنمای مصرف)این توصیهها باید با هدف آگاهی بیمار از علائم هشداردهنده جدی و افزایش همکاری درمانی به او آموزش داده شوند.
۱. آمادگی قبل از تزریق
- مصرف کلسیم و ویتامین D: اگر دارو برای پوکی استخوان تجویز شده است، باید هر روز مکملهای کلسیم و ویتامین د را مطابق دستور پزشک مصرف کنید. این کار برای اثربخشی دارو و جلوگیری از افت شدید کلسیم ضروری است.
- آبرسانی: باید به اندازه کافی مایعات (به ویژه آب) قبل، حین و پس از انفوزیون بنوشید تا به کلیههای شما کمک کند دارو را به درستی دفع کنند.
۲. مراقبتهای دندانپزشکی
- حفظ بهداشت دهان و دندان: بهداشت دهان و دندان را به دقت رعایت کنید.
- اطلاع به دندانپزشک: حتماً به دندانپزشک خود اطلاع دهید که در حال مصرف زولدرونیک اسید هستید، به ویژه قبل از انجام هرگونه عمل جراحی دندان یا کشیدن دندان. عملهای دندانپزشکی تهاجمی باید تا حد امکان به تعویق بیفتند.
۳. علائم هشداردهنده جدی (فوری گزارش دهید)
علائم کمبود کلسیم: در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، فوراً با پزشک تماس بگیرید:
- اسپاسم یا گرفتگی عضلانی
- بیحسی یا گزگز در اطراف دهان، انگشتان یا پاها
مشکلات کلیوی:در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر، با پزشک تماس بگیرید:
- کاهش شدید یا توقف ادرار
- تورم در مچ پا یا پاها
مشکلات استخوانی: - درد جدید یا غیرعادی در ران، کشاله ران یا لگن را فوراً گزارش دهید، زیرا ممکن است نشانه یک شکستگی غیرعادی باشد.
- درد، تورم یا عفونت در فک یا لثه را گزارش دهید.
۴. مدیریت عوارض جانبی عمومی
- علائم اولیه تزریق: ممکن است پس از اولین تزریق، احساس تب، لرز، درد عضلانی یا سردرد کنید. این علائم معمولاً در عرض چند روز برطرف میشوند و میتوانید با تأیید پزشک از داروهای ضد درد ساده (مانند استامینوفن) استفاده کنید.
دارو های هم گروه زولدرونیک اسید
منابع معتبر برای کسب اطلاعات بیشتر زولدرونیک اسید
Medscape
برای دسترسی به اطلاعات تخصصی و جامع در زمینه مقدارمصرف، فارماکولوژی،تداخلات دارویی و راهنماییهای کلینیکی،از وبسایت
Medscape
استفاده کنید.
Drugs.com
برای بررسی دقیق دوزها،عوارض جانبی،هشدارها و جزئیات کاربرد داروها،میتوانید به وبسایت
Drugs.com
مراجعه کنید.
مصرف در بارداری زولدرونیک اسید
گروه D
استفاده نشود: شواهدی دال بر خطر مرگ جنین با مصرف این دارو در دوران بارداری وجود دارد. این شواهد به واسطه تحقیقات، تجربه عرضه در بازار و یا مطالعات انسانی به دست آمده است. منافع دارو در مقابل خطرات احتمالی، تعیین کننده مصرف یا عدم مصرف این دارو در دوران بارداری است
باعرض سلام بنده ۲۰ روز پیش تزریق آمپول زولدرونیک اسید داشتم تمام عوارضی که نوشته بودن داشتم بعداز گذشت ۲۰ روز همچنان ضعف شدید تپش قلب بالا وتنگی نفس دارم خستگی وبیحالی شدیدی دارم چیکار باید بکنم گرفتگی عضلات ودرد مفاصل پاهام خیلی آزار دهنده ست .قبل از تزریق هیچکدوم از این عارضه ها رو نداشتم جهت پیشگیری از پوکی استخوان دکترم تجویز کردن
به تدریج این عوارض برطرف می شود