رپاگلینید چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف رپاگلینید

رپاگلینید دارویی از دسته مگلیتینیدها است که برای بهبود کنترل قند خون در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع ۲ به کار می‌رود. این دارو یک ترشح‌کننده کوتاه اثر انسولین است که با تحریک سلول‌های بتا در لوزالمعده (پانکراس) باعث ترشح انسولین می‌شود. زمان شروع اثر سریع و مدت اثر کوتاه آن، رپاگلینید را به یک انتخاب مناسب برای کنترل افزایش قند خون پس از صرف وعده‌های غذایی تبدیل کرده است.

موارد مصرف تایید شده

تک‌درمانی:

• رپاگلینید به عنوان یک کمک‌درمانی در کنار رژیم غذایی و ورزش برای کاهش قند خون در بیمارانی که هیپرگلیسمی (قند خون بالا) آن‌ها تنها با رژیم غذایی، کاهش وزن و ورزش به طور رضایت‌بخش کنترل نمی‌شود، استفاده می‌شود.
• کاربرد بالینی: این روش برای بیمارانی مناسب است که کنترل قند خون آن‌ها نامطلوب است، اما هنوز نیازی به درمان ترکیبی ندارند. به دلیل شروع اثر سریع و نیمه‌عمر کوتاه، برای بیمارانی که الگوی غذایی نامنظم‌تری دارند یا در معرض خطر هیپوگلیسمی (افت قند خون) در فواصل طولانی‌تر بین وعده‌های غذایی هستند، می‌تواند گزینه‌ای بهتر از سولفونیل‌اوره‌ها باشد.

درمان ترکیبی:

• رپاگلینید می‌تواند در ترکیب با متفورمین به منظور کاهش قند خون در بیمارانی که هیپرگلیسمی آن‌ها با رژیم غذایی، ورزش و متفورمین به تنهایی به طور رضایت‌بخش کنترل نمی‌شود، استفاده شود.
• کاربرد بالینی: این ترکیب در بیمارانی استفاده می‌شود که علیرغم دریافت حداکثر دوز قابل تحمل متفورمین، همچنان دچار هیپرگلیسمی و به ویژه افزایش قند خون پس از غذا هستند. در این حالت، دوز متفورمین باید حفظ شده و رپاگلینید قبل از هر وعده غذایی اضافه شود.
• در برخی منابع، ترکیب آن با روزیگلیتازون نیز برای بیمارانی که عدم تحمل به متفورمین دارند یا متفورمین منع مصرف دارد و کنترل قند خون آن‌ها با تک‌درمانی روزیگلیتازون یا رپاگلینید کافی نیست، ذکر شده است.

ملاحظات مهم کاربردی برای پزشکان

• زمان مصرف: رپاگلینید باید قبل از غذا (معمولاً ۱۵ تا ۳۰ دقیقه قبل از شروع وعده) مصرف شود تا بیشترین تأثیر را بر روی کاهش قند خون پس از غذا داشته باشد.
• حذف دوز: به بیماران تأکید کنید که در صورت حذف یک وعده غذایی، دوز مربوط به آن وعده رپاگلینید را نیز حذف کنند تا خطر هیپوگلیسمی کاهش یابد.
• بیماران کلیوی: رپاگلینید از طریق متابولیسم کبدی عمدتاً دفع می‌شود و نه کلیوی. بنابراین، برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی شدید (کراتی‌نین کلیرانس ۲۰ تا ۴۰ میلی‌لیتر در دقیقه)، با وجود اینکه دفع آهسته‌تر می‌شود، معمولاً با دوز شروع کم (مثلاً ۰.۵ میلی‌گرم قبل از هر وعده) نسبت به داروهایی مانند سولفونیل‌اوره‌ها ایمن‌تر تلقی می‌شود و تنظیم دوز کمتری نیاز دارد.
• بیماران کبدی: در نارسایی کبدی باید با احتیاط فراوان و پایش دقیق‌تر قند خون استفاده شود، زیرا حذف دارو از بدن ممکن است کندتر شده و خطر هیپوگلیسمی افزایش یابد.
• خطر قلبی-عروقی: در برخی مطالعات، در صورت مصرف همزمان رپاگلینید با انسولین NPH، افزایش بروز سندرم حاد عروق کرونر گزارش شده است، بنابراین توصیه می‌شود از مصرف همزمان آن با انسولین خودداری شود.

موارد مصرف خارج برچسب

• در حال حاضر، منابع معتبر بین‌المللی، مورد مصرف خارج از برچسب مشخص و بالینی پرکاربردی برای رپاگلینید مشابه سایر داروهای دیابت گزارش نکرده‌اند. تمامی کاربردهای درمانی اصلی این دارو در چارچوب درمان دیابت نوع ۲ و به شرح موارد مصرف تایید شده (تک‌درمانی یا ترکیبی) قرار می‌گیرد.
• توضیح کاربردی برای پزشک: عدم وجود کاربرد خارج از برچسب رایج، به دلیل ماهیت عملکرد دارویی آن به عنوان یک محرک مستقیم و کوتاه اثر ترشح انسولین است. مکانیسم عمل آن (ترشح انسولین متناسب با وعده غذایی) کاربرد آن را به طور محکم به مدیریت قند خون مرتبط با غذا در دیابت نوع ۲ محدود می‌کند و کاربرد دیگری خارج از این حوزه ندارد.

مکانیسم اثر رپاگلینید

رپاگلینید متعلق به دسته داروهایی به نام مگلیتینیدها است که به عنوان محرک‌های ترشح انسولین عمل می‌کنند. این دارو با هدف قرار دادن سلول‌های بتا در جزایر لانگرهانس لوزالمعده (پانکراس) عمل می‌کند.

نحوه عمل

• بسته‌شدن کانال‌های پتاسیم: رپاگلینید به یک محل اتصال (رسپتور) مشخص بر روی غشای سلول‌های بتا متصل می‌شود. این محل اتصال با زیرواحد کانال‌های پتاسیم حساس به ATP (K-ATP) مرتبط است.
• دپولاریزاسیون غشا: اتصال رپاگلینید منجر به بسته‌شدن این کانال‌های پتاسیم می‌شود. بسته‌شدن کانال‌های پتاسیم باعث تجمع پتاسیم در داخل سلول و در نتیجه دپولاریزاسیون غشای سلول بتا می‌شود (یعنی پتانسیل الکتریکی داخل سلول مثبت‌تر می‌شود).
• ورود کلسیم: دپولاریزاسیون غشا، کانال‌های کلسیم وابسته به ولتاژ را فعال کرده و باز می‌کند.
• تحریک ترشح انسولین: هجوم یون‌های کلسیم به داخل سلول باعث شروع یک آبشار سیگنالینگ می‌شود که منجر به ادغام وزیکول‌های حاوی انسولین با غشای سلول و ترشح سریع انسولین به داخل جریان خون می‌گردد.
• نکته بالینی: این مکانیسم عمل به این معنی است که رپاگلینید، برخلاف سولفونیل‌اوره‌ها، یک اثر کوتاه‌مدت‌تر و وابسته به دوز دارد و برای کنترل افزایش قند خون مرتبط با وعده‌های غذایی بسیار مؤثر است.

فارماکوکینتیک رپاگلینید

جذب و فراهمی زیستی

• جذب: رپاگلینید پس از مصرف خوراکی به سرعت و به طور کامل از دستگاه گوارش جذب می‌شود.
• اوج غلظت پلاسمایی: غلظت پلاسمایی دارو به سرعت افزایش می‌یابد و معمولاً در عرض تقریباً یک ساعت به اوج خود می‌رسد (در محدوده ۰.۵ تا ۱.۵ ساعت). این اوج سریع با زمان صرف غذا هماهنگ است.
• اثر غذا: مصرف دارو همراه با غذا ممکن است زمان رسیدن به اوج غلظت را به تأخیر بیندازد و غلظت اوج (Cmax) را کمی کاهش دهد، اما تأثیر قابل توجهی بر فراهمی زیستی کلی (AUC) دارو ندارد.

توزیع

• اتصال به پروتئین: رپاگلینید به شدت به پروتئین‌های پلاسمایی، به ویژه آلبومین، متصل می‌شود (بیش از ۹۸ درصد).
• حجم توزیع: حجم توزیع آن در انسان نسبتاً کم است، که نشان‌دهنده توزیع محدودتر دارو در بافت‌ها است.

متابولیسم (سوخت و ساز)

• مسیر اصلی: رپاگلینید تقریباً به طور کامل توسط کبد متابولیزه می‌شود.
• آنزیم‌های دخیل: سیستم آنزیمی سیتوکروم P450، به ویژه ایزوآنزیم‌های CYP2C8 و CYP3A4، اصلی‌ترین آنزیم‌های مسئول متابولیسم رپاگلینید هستند.
• متابولیت‌ها: متابولیت‌های اصلی از طریق اکسیداسیون تولید می‌شوند. این متابولیت‌ها (مانند متابولیت دی‌کاربوکسیله و متابولیت‌های هیدروکسیله) یا فاقد اثر هیپوگلیسمیک هستند یا اثرات بسیار ضعیفی دارند.

حذف و نیمه‌عمر

• نیمه‌عمر حذف (T1/2): رپاگلینید دارای نیمه‌عمر حذف بسیار کوتاه است، معمولاً کمتر از یک ساعت (تقریباً ۰.۷ تا ۱ ساعت). این نیمه‌عمر کوتاه به دلیل متابولیسم سریع کبدی است و باعث می‌شود دارو به سرعت از بدن پاک شود.
• مسیر دفع: دفع عمدتاً از طریق صفرا و مدفوع (بیش از ۹۰ درصد) صورت می‌گیرد، در حالی که دفع کلیوی دارو و متابولیت‌ها سهم بسیار کمتری دارد (کمتر از ۸ درصد).
• نکته بالینی: نیمه‌عمر کوتاه و مسیر دفع صفراوی/مدفوعی، مزیت‌هایی را در مدیریت بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی ارائه می‌دهد، چرا که خطر تجمع دارو و هیپوگلیسمی طولانی‌مدت، در مقایسه با بسیاری از سولفونیل‌اوره‌ها، کمتر است. با این حال، در بیماران مبتلا به نارسایی کبدی شدید، به دلیل کاهش کلیرانس دارو، باید با احتیاط فراوان و تنظیم دوز آغاز شود.

منع مصرف رپاگلینید

۱. موارد منع مصرف در بیماری‌ها و شرایط بالینی
استفاده از رپاگلینید در شرایط زیر به طور مطلق ممنوع است:

دیابت نوع ۱:

• توضیح کاربردی: رپاگلینید برای اثربخشی نیاز به وجود عملکرد سلول‌های بتا در لوزالمعده (پانکراس) برای ترشح انسولین دارد. در دیابت نوع ۱، به دلیل تخریب این سلول‌ها، دارو کاملاً بی‌اثر بوده و نباید استفاده شود.

کتو اسیدوز دیابتی:

• توضیح کاربردی: این وضعیت یک اورژانس پزشکی جدی است که نیاز به درمان فوری با انسولین دارد. رپاگلینید نمی‌تواند جایگزین انسولین برای اصلاح وضعیت کتواسیدوز شود.

حساسیت شدید:

• توضیح کاربردی: در بیمارانی که سابقه واکنش‌های حساسیت مفرط یا آلرژی شدید به رپاگلینید یا هر یک از اجزای فرمولاسیون آن را دارند، مصرف دارو ممنوع است.

مصرف همزمان با جم‌فیبروزیل:

• توضیح کاربردی: جم‌فیبروزیل (دارویی برای کاهش چربی خون) یک مهارکننده قوی آنزیم CYP2C8 است که آنزیم اصلی متابولیزه‌کننده رپاگلینید در کبد است. استفاده همزمان این دو دارو باعث افزایش قابل توجه غلظت پلاسمایی رپاگلینید شده و خطر هیپوگلیسمی شدید و طولانی‌مدت را به شدت بالا می‌برد. بنابراین، مصرف همزمان این دو دارو کاملاً منع شده است.

شرایط نیازمند انسولین:

• توضیح کاربردی: در شرایط استرس شدید، مانند عفونت شدید، تروما، جراحی یا سایر تغییرات عمده در سوخت و ساز بدن، کنترل قند خون با داروهای خوراکی مانند رپاگلینید کافی نیست و باید به طور موقت به درمان با انسولین روی آورد.

۲. موارد منع مصرف در بارداری و شیردهی

بارداری:

• توضیح کاربردی: رپاگلینید در دوران بارداری منع مصرف دارد (درجه C طبق سیستم قدیمی یا عدم توصیه در سیستم‌های جدیدتر). شواهد کافی در مورد ایمنی و اثربخشی آن در زنان باردار وجود ندارد. سازمان‌های نظارتی توصیه می‌کنند که در طول بارداری، برای کنترل دیابت، از انسولین استفاده شود، زیرا انسولین بهترین گزینه برای مدیریت قند خون مادر بدون عبور قابل توجه از جفت و اثرگذاری مستقیم بر جنین است.

شیردهی:

• توضیح کاربردی: مشخص نیست که رپاگلینید در شیر مادر ترشح می‌شود یا خیر. با توجه به پتانسیل بروز هیپوگلیسمی در نوزاد شیرخوار، استفاده از رپاگلینید در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود و باید با درمان‌های جایگزین مانند انسولین جایگزین شود یا مادر شیردهی را متوقف کند.

۳. موارد منع مصرف در کودکان

سن کمتر از ۱۸ سال:

• توضیح کاربردی: رپاگلینید برای استفاده در بیماران زیر ۱۸ سال تأیید نشده است. داده‌های کافی برای اثبات ایمنی و اثربخشی آن در جمعیت اطفال و نوجوانان مبتلا به دیابت نوع ۲ وجود ندارد. در این گروه سنی، پروتکل‌های درمانی استاندارد (مانند متفورمین و/یا انسولین) باید رعایت شود.

عوارض جانبی رپاگلینید

۱. عوارض جانبی بسیار شایع (شیوع بیشتر از ۱۰ درصد)

تنها عارضه جانبی که در کارآزمایی‌های بالینی با رپاگلینید شیوعی بالاتر از ۱۰ درصد داشته و در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ رخ داده است، شامل موارد زیر است:

هیپوگلیسمی (افت قند خون):

• شیوع: شیوع هیپوگلیسمی بیش از ۱۰ درصد گزارش شده است، به ویژه در بیمارانی که رپاگلینید را به عنوان درمان ترکیبی با متفورمین یا سایر داروهای دیابت مصرف می‌کنند.
• توضیح کاربردی: این عارضه اصلی‌ترین خطر رپاگلینید است و پزشکان باید همواره دوز دارو را متناسب با مصرف غذا و فعالیت بیمار تنظیم کنند تا از افت قند خون پیشگیری شود.

۲. عوارض جانبی شایع (شیوع ۱ تا ۱۰ درصد)

این عوارض جانبی معمولاً خفیف تا متوسط بوده و عبارتند از:

سردرد:

• شیوع: تقریباً ۳ تا ۱۱ درصد از بیماران این عارضه را تجربه می‌کنند.

عفونت دستگاه تنفسی فوقانی:

• شیوع: تقریباً ۸ تا ۱۶ درصد از بیماران ممکن است دچار عفونت‌هایی مانند سرماخوردگی یا فارنژیت شوند.

سایر علائم شبه آنفولانزا:

• شیوع: در حدود ۲ تا ۴ درصد از بیماران رخ می‌دهد.

درد مفاصل (آرترالژی):

• شیوع: حدود ۳ تا ۶ درصد از بیماران ممکن است درد مفاصل را گزارش کنند.

علائم گوارشی:

• شیوع: شامل تهوع (۱ تا ۵ درصد)، اسهال (۲ تا ۵ درصد)، و یبوست (۱ تا ۲ درصد). علائم گوارشی معمولاً خفیف و گذرا هستند.

درد پشت:

• شیوع: حدود ۳ تا ۶ درصد از بیماران این عارضه را گزارش می‌کنند.

۳. عوارض جانبی نادر (شیوع کمتر از ۱ درصد)

این عوارض به ندرت مشاهده می‌شوند اما اهمیت بالینی دارند:

اختلال عملکرد کبد و آنزیم‌های کبدی:

• شیوع: کمتر از ۱ درصد. موارد نادری از افزایش خفیف تا متوسط آنزیم‌های کبدی (مانند آلانین آمینوترانسفراز و آسپارتات آمینوترانسفراز) و در موارد بسیار نادر، موارد شدیدتر اختلال عملکرد کبد گزارش شده است.
• توضیح کاربردی: پزشک باید در صورت بروز علائم نارسایی کبدی (مانند زردی، تیرگی ادرار) مصرف دارو را قطع کند و پایش‌های کبدی را انجام دهد.

واکنش‌های حساسیت مفرط:

• شیوع: بسیار نادر. شامل واکنش‌های آلرژیک شدید پوستی (مانند کهیر و آنژیوادم) و در موارد استثنایی واکنش‌های آنافیلاکسی.

سندرم حاد کرونر (در مصرف ترکیبی):

• شیوع: نادر. در یک کارآزمایی بالینی کنترل‌شده که رپاگلینید در ترکیب با انسولین NPH مصرف شد، وقوع سندرم حاد کرونر افزایش یافت. این ترکیب اکنون به طور کلی توصیه نمی‌شود.

تداخلات دارویی رپاگلینید

مکانیسم کلی تداخلات:

سوبسترای CYP2C8 ، سوبسترای CYP3A4 ، سوبسترای OATP1B1 ، عامل ضد دیابت

منع مصرف همزمان(کنترا اندیکه):

جمفیبروزیل، آتازاناویر، مهارکننده‌های قوی CYP2C8، فکسینیدازول، فوزیدیک اسید(سیستمیک)

تداخلات ماژور:

آبامتاپیر، استیل سالیسیلیکوم اسیدوم، آلفا لیپوئیکوم اسیدوم، آسپرین، آتازاناویر، فلورکینولون‌ها، کلروکین، کلوپیدوگرل، دارولوتامید، اناسیدنیب، انکورافنیبو انوکساسین، فدراتینیب، فکسینیدازول،فلومکوئین،فوس‌نتوپیتانت، هیدروکسی‌کلروکین، ایتراکونازول، لانرئوتاید، لفلونوماید، لترموویر، مترلپتین، میدوستارین، نتوپیتانت، اوکترئوتاید، پازیرئوتاید، پیوگلیتازون، پیگزانترون، سیمپراویر، سیتاگلیپتین، سدیم تیوکتات، تکوویریمات، تری‌فلونوماید، تیوکتیک اسید

تداخلات متوسط:
آبیراترون استات، آسبوتولول،آمیودارون، گلیسیریزین، آمپرناویر، آتنولول، بنازپریل، بتاکسولول، بیزوپرولول، بیترملون، کاپتوپریل، کارتلول، کارودیلول، سلیپرولول،کلروتیازید، کلرتالیدون،کلاریترومایسین، سیکلوسپورین، داروناویر،دفراسیروکس، مشتقات شیرین‌بیان، الترومبوپگ، امپاگلیفلوزین، انالاپریل، انالاپریلات،اریترومایسین، اسمولول، اوکالیپتول، اوکالیپتوس، اگزناتاید، فنوگریک(گیاه)، فوس‌آمپرناویر، فوزینوپریل، فورازولیدون، فوروزماید، جنسینگ، گلوکومنان، گوارگام، جیمنما سیلوستر، هیدروکلروتیازید، هیدروفلومتیازید، اینداپامید، ایندیناویر، انسولین(انواع)، ایپرونیازید، ایزوکربوکسازید، کتوکونازول، لابتالول، لووبونولول، لیناگلیپتین، لینزولید، لیزینوپریل، لوپیناویر، متیلن‌بلو، متی‌پرانولول، متولازون، متوپرولول، میفپریستون، موکلوبماید، موئگزیپریل، نادولول، نبیوولول، نلفیناویر، نیالامید، اکس‌پرنولول، پکلیتاکسل، پن‌بوتولول، پریندوپریل، فنلزین، پیندولول، پلی‌تیازید، پراکتولول، پراملینتاید، پروکاربازین، پروپرانولول، پسیلیوم، کوئیناپریل، رامیپریل، راساژیلین، ریفامپین، ریفاپنتین، ریتوناویر، سافیناماید،ساکیناویر، سلژیلین، سماگلوتید، سوتالول، سوکسینیل‌سولفا‌تیازول، سولفاستامید، سولفادیازین، سولفادوکسین، سولفاگوانیدین، سولفامرازین، سولفامتازین، سولفامتیزول، سولفامتوکسازول، سولفانیلامید، سولفاپیریدین، سولفاتیازول، سولفی‌سوکسازول، تلاپرویر، تلیترومایسین، تیمولول، تیپراناویر، تراندولاپریل، ترانیل‌سیپرومین، تریامترن، تری‌متوپریم، زوفنوپریل

افزایش اثرداروها توسط رپاگلینید:

داروهای کاهنده قند خون

داروهایی که سطح خونی رپاگلینید را بالا می برند:

آلفا لیپولئیک اسید، آندروژن ها، داروهای ضد دیابت، آتازاناویر، بتابلاکرها، بورتزومیب، کلوفازیمین، کلوپیدوگرل، سیکلوسپورین (سیستمیک)، مهارکننده‌های ضعیف، متوسط و قوی CYP2C8، مهارکننده‌های قوی CYP3A4، دارولوتامید، داروهای ضدویروس با اثر مستقیم (HCV)، الترومبوپگ، انکورافنیب، اردافیتینیب، اریترومایسین (سیستمیک)، فکسینیدازول، فوزیدیک اسید(سیستمیک)، گوانتیدین، آگونیست‌های شبه گلوکاگونی پتید-۱، گیاهان (با خاصیت کاهنده قند خون)، مهارکننده‌های HMG-COA ردوکتاز (استاتین ها)، ایربسارتان، لاپاتینیب، لترموویر، لوماکفتور، ایواکافتور، قارچ مایتاکه، مهارکننده‌های مونو آمین اکسیداز، پگ‌ویزومانت، پروتیونامید، کینولون ها، سالیسیلات ها، مهارکننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین، تریفلونومید، اسپیرنولاکتون، وکلوسپورین

کاهش اثرات داروها توسط رپاگلینید:

تداخل قابل‌توجهی مشخص نشده است.

داروهایی که سطح خونی رپاگلینید را کاهش می دهند:

بورتزومیب، القاکننده‌های متوسط و قوی CYP3A4، دابرافنیب، دفراسیروکس، انزالوتامید، اردافیتینیب، داروهای افزاینده قند خون، ایووسیدنیب، لوماکافتور و ایپاکافتور، کینولون ها، ریفامپین، ریتودرین، دیورتیک های تیازیدی و شبه تیازیدی، توسیلیزومب
 

تداخلات دارویی مهم و کاربردی

تداخلات دارویی رپاگلینید عمدتاً بر اساس تأثیر داروی همراه بر متابولیسم رپاگلینید (توسط آنزیم‌های CYP2C8 و CYP3A4) یا افزایش و کاهش اثرات کاهنده قند خون طبقه‌بندی می‌شوند.

الف. داروهایی که خطر هیپوگلیسمی را افزایش می‌دهند (مهارکننده‌ها)
این داروها باعث افزایش غلظت رپاگلینید در خون می‌شوند و خطر افت قند خون را بالا می‌برند.

جم‌فیبروزیل:

• نوع تداخل: مهارکننده قوی CYP2C8 است و منجر به افزایش بسیار زیاد و قابل توجه غلظت رپاگلینید می‌شود.
• توضیح کاربردی: مصرف همزمان جم‌فیبروزیل با رپاگلینید مطلقاً ممنوع است. باید از داروهای جایگزین برای کاهش چربی خون استفاده شود.

کلاریترومایسین:

• نوع تداخل: مهارکننده قوی CYP3A4 است.
• توضیح کاربردی: این ترکیب می‌تواند غلظت رپاگلینید را افزایش دهد. در صورت نیاز به درمان همزمان، باید دوز رپاگلینید به دقت کاهش یابد و پایش قند خون شدید انجام شود.

دیگر داروهای ضد دیابت:

• نوع تداخل: اثرات افزایشی (افزایش خطر هیپوگلیسمی).
• توضیح کاربردی: مصرف همزمان رپاگلینید با سایر داروهای کاهنده قند خون (مانند انسولین یا سولفونیل‌اوره‌ها) می‌تواند به طور قابل توجهی خطر هیپوگلیسمی را افزایش دهد و معمولاً جز در موارد خاص، توصیه نمی‌شود.

داروهای غیر دیابتی:

• نوع تداخل: داروهایی نظیر سالیسیلات‌ها (آسپرین)، مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (مانند موکلوبماید)، آنتاگونیست‌های گیرنده بتای آدرنرژیک (مانند متوپرولول) و برخی داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (مانند ایبوپروفن) ممکن است اثر کاهنده قند خون رپاگلینید را تقویت کنند و نیاز به پایش دقیق‌تر قند خون دارند.

ب. داروهایی که اثر کاهنده قند خون رپاگلینید را کاهش می‌دهند (القاکننده‌ها)
این داروها متابولیسم رپاگلینید را تسریع کرده و باعث کاهش غلظت آن در خون و در نتیجه کاهش اثربخشی می‌شوند (افزایش قند خون).

ریفامپین:

• نوع تداخل: القاکننده قوی CYP3A4 و CYP2C8 است.
• توضیح کاربردی: مصرف همزمان با ریفامپین می‌تواند به سرعت غلظت رپاگلینید را کاهش داده و کنترل قند خون را مختل کند. ممکن است نیاز به افزایش دوز رپاگلینید یا تغییر به یک داروی ضد دیابت جایگزین باشد.

سایر القاکننده‌ها:

• نوع تداخل: داروهایی نظیر کاربامازپین، فنوباربیتال و فنی‌توئین نیز از طریق القای آنزیم‌های کبدی می‌توانند اثربخشی رپاگلینید را کاهش دهند.

داروهای غیر دیابتی:

• نوع تداخل: داروهایی نظیر کورتیکواستروئیدها (مانند پردنیزولون)، داروهای ضدبارداری خوراکی، و دیورتیک‌های تیازیدی (مانند هیدروکلروتیازید) به طور ذاتی می‌توانند باعث افزایش قند خون شوند و با اثر رپاگلینید تضاد دارند. در صورت مصرف همزمان، ممکن است نیاز به تنظیم دوز رپاگلینید باشد.

تداخل با غذا

• نوع تداخل: تأثیر بر زمان‌بندی و میزان جذب دارو.
• توضیح کاربردی: رپاگلینید باید قبل از وعده‌های غذایی (معمولاً ۱۵ تا ۳۰ دقیقه قبل) مصرف شود. مصرف رپاگلینید بلافاصله بعد از غذا یا مدت‌ها قبل از آن، ممکن است اثربخشی آن را در کنترل افزایش قند خون پس از غذا کاهش دهد یا خطر هیپوگلیسمی را در فاصله زمانی بین وعده‌های غذایی افزایش دهد.
• چربی: غذاهای با محتوای چربی بالا ممکن است باعث کمی تأخیر در رسیدن به اوج غلظت رپاگلینید شوند، اما تأثیر قابل توجهی بر میزان کلی جذب دارو ندارند. با این حال، حفظ الگوی مصرف دارو قبل از هر وعده غذایی ضروری است.

تداخل در آزمایشات

• نوع تداخل: رپاگلینید به طور مستقیم با نتایج آزمایش‌های آزمایشگاهی تداخلی ایجاد نمی‌کند.
• توضیح کاربردی: هدف اصلی درمان با رپاگلینید، کاهش سطح گلوکز خون و در نتیجه کاهش سطح هموگلوبین ای وان سی (HbA1c) است. هر گونه ناهنجاری در این نتایج، بازتابی از عدم کنترل کافی دیابت است و نه تداخل مستقیم شیمیایی دارو با تست آزمایشگاهی.

هشدار ها رپاگلینید

هشدارهای مهم و کاربردی درمانی رپاگلینید 
رپاگلینید یک داروی مؤثر در کنترل قند خون است، اما پزشکان باید از هشدارهای کلیدی زیر برای اطمینان از ایمنی بیمار و جلوگیری از عوارض جدی آگاه باشند.

۱. خطر هیپوگلیسمی (افت قند خون)

هشدار اصلی: رپاگلینید به عنوان یک محرک ترشح انسولین، توانایی ایجاد هیپوگلیسمی دارد. این شایع‌ترین عارضه جانبی در میان داروهای مگلیتینید و سولفونیل‌اوره‌ها است.

کاربرد بالینی:

• شناسایی ریسک: خطر هیپوگلیسمی در بیماران مسن، بیماران دچار سوءتغذیه، بیماران با اختلالات شدید کلیوی یا کبدی، یا بیمارانی که دوزهای بالا مصرف می‌کنند، افزایش می‌یابد.
• آموزش بیمار: بیماران باید به طور کامل در مورد علائم هیپوگلیسمی (مانند تعریق، سرگیجه، تپش قلب، لرزش، گرسنگی شدید) و نحوه درمان فوری آن (مصرف قندهای ساده) آموزش داده شوند.
• تغییرات سبک زندگی: هیپوگلیسمی می‌تواند در اثر فعالیت بدنی غیرمعمول یا افزایش یافته، یا حذف یک وعده غذایی رخ دهد. تأکید بر همگام‌سازی مصرف دارو با وعده‌های غذایی (حذف دوز در صورت حذف وعده) حیاتی است.

۲. اختلال عملکرد کبد یا کلیه

• احتیاط درمانی: اگرچه رپاگلینید عمدتاً از طریق کبد متابولیزه می‌شود، اختلال شدید عملکرد کبد می‌تواند حذف دارو را به تأخیر اندازد و منجر به تجمع آن و افزایش خطر هیپوگلیسمی شود.

کاربرد بالینی:

• در بیماران مبتلا به نارسایی شدید کبدی، شروع درمان باید با کمترین دوز (۰.۵ میلی‌گرم) انجام شود و تنظیم دوز باید با احتیاط فراوان و پایش دقیق قند خون صورت گیرد.
• در بیماران مبتلا به اختلال کلیوی متوسط تا شدید، اگرچه دفع کلیوی مسیر اصلی نیست، اما احتیاط در تنظیم دوز اولیه (۰.۵ میلی‌گرم) توصیه می‌شود.

۳. تداخلات دارویی و خطر افزایش اثر

• تداخل با CYP2C8 و CYP3A4: رپاگلینید عمدتاً توسط آنزیم‌های CYP2C8 و CYP3A4 متابولیزه می‌شود.

کاربرد بالینی:

• منع مصرف مطلق: مصرف همزمان با جم‌فیبروزیل (مهارکننده قوی CYP2C8) به دلیل افزایش شدید غلظت رپاگلینید و خطر هیپوگلیسمی طولانی‌مدت ممنوع است.
• افزایش‌دهنده‌های اثر (مهارکننده‌های آنزیمی): داروهایی مانند کلاریترومایسین (مهارکننده CYP3A4)، اریترومایسین، سیکلوسپورین، و سایر مهارکننده‌های CYP2C8 و CYP3A4 می‌توانند غلظت رپاگلینید را افزایش داده و خطر افت قند خون را بالا ببرند. در صورت استفاده همزمان، کاهش دوز رپاگلینید و پایش دقیق قند خون لازم است.
• کاهش‌دهنده‌های اثر (القاکننده‌های آنزیمی): داروهایی مانند ریفامپین (القاکننده قوی CYP3A4 و CYP2C8) می‌توانند متابولیسم رپاگلینید را تسریع کرده و اثربخشی آن را کاهش دهند. در این موارد، ممکن است نیاز به افزایش دوز رپاگلینید باشد.

۴. فقدان اثربخشی در شرایط استرس شدید

• توضیح: رپاگلینید در شرایط استرس شدید فیزیولوژیک مانند تب بالا، عفونت جدی، تروما یا جراحی بزرگ ممکن است قادر به کنترل کامل قند خون نباشد.
• کاربرد بالینی: در چنین شرایطی، ممکن است نیاز باشد درمان با رپاگلینید به طور موقت متوقف شده و به جای آن از انسولین برای مدیریت دقیق‌تر قند خون استفاده شود.

اوردوز (مصرف بیش از حد) رپاگلینید و درمان آن

۱. علائم اوردوز

• اصلی‌ترین و جدی‌ترین پیامد مصرف بیش از حد رپاگلینید، هیپوگلیسمی (افت قند خون) است.
• علائم خفیف تا متوسط: تعریق، گرسنگی شدید، لرزش، تپش قلب، اضطراب، سردرد، سرگیجه، یا اختلال در تمرکز.
• علائم شدید: گیجی، اختلال در تکلم، تشنج، کاهش سطح هوشیاری، یا کما. این علائم به دلیل محرومیت مغز از گلوکز رخ می‌دهند و وضعیت اورژانسی هستند.

۲. درمان اوردوز و هیپوگلیسمی
هدف درمان، افزایش سریع سطح گلوکز خون و حفظ آن برای جلوگیری از عوارض عصبی است.

درمان هیپوگلیسمی خفیف تا متوسط (بیمار هوشیار):

• مصرف خوراکی سریع ۱۰ تا ۲۰ گرم گلوکز خالص یا کربوهیدرات‌های ساده (مانند آب میوه، نوشابه غیر رژیمی، یا قرص گلوکز).
• پایش قند خون پس از ۱۵ دقیقه. اگر قند خون زیر ۷۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر باقی ماند، درمان تکرار شود.
• پس از تثبیت قند خون، یک وعده غذایی یا میان وعده حاوی کربوهیدرات پیچیده مصرف شود.

درمان اوردوز شدید و هیپوگلیسمی شدید (بیمار با اختلال هوشیاری):

• درمان اورژانسی: تجویز فوری گلوکاگون (۰.۵ تا ۱ میلی‌گرم) به صورت زیر جلدی یا عضلانی در خارج از بیمارستان یا توسط پرسنل اورژانس.
• درمان در بیمارستان: تجویز گلوکز وریدی (مثلاً ۵۰ میلی‌لیتر دکستروز ۵۰ درصد) و به دنبال آن انفوزیون مداوم گلوکز ۵ تا ۱۰ درصد برای حفظ قند خون در محدوده طبیعی.
• نکته حیاتی: به دلیل نیمه‌عمر کوتاه رپاگلینید، پایش وضعیت قند خون باید برای حداقل ۲۴ تا ۴۸ ساعت ادامه یابد. در حالی که خود دارو سریع پاک می‌شود، اثر تحریک‌کننده انسولین ممکن است در دوزهای بیش از حد منجر به تکرار هیپوگلیسمی شود. بستری و پایش مکرر (هر ۱ تا ۲ ساعت) قند خون ضروری است تا زمانی که بیمار به طور کامل تثبیت شود.

توصیه های دارویی رپاگلینید

۱. توصیه‌های دارویی ویژه بیمار
این نکات برای اطمینان از مصرف صحیح و ایمن رپاگلینید توسط بیمار حیاتی هستند.

زمان دقیق مصرف:

• رپاگلینید را باید قبل از غذا مصرف کنید. بهترین زمان، ۱۵ تا ۳۰ دقیقه پیش از شروع هر وعده غذایی اصلی (صبحانه، ناهار و شام) است.
• به دلیل عملکرد سریع و کوتاه مدت دارو، مصرف آن باید با زمان خوردن وعده‌های غذایی منطبق باشد.

حذف دوز در صورت حذف وعده غذایی:

• اگر یک وعده غذایی را حذف می‌کنید یا به طور کامل نمی‌خورید، باید دوز مربوط به آن وعده رپاگلینید را نیز حذف کنید.
• این کار برای جلوگیری از افت قند خون (هیپوگلیسمی) بسیار ضروری است.

پرهیز از مصرف در صورت عدم امکان صرف غذا:

• اگر به هر دلیلی (مانند تهوع، استفراغ، یا روزه) قادر به خوردن غذا نیستید، دارو را مصرف نکنید و با پزشک خود تماس بگیرید.

تشخیص و درمان افت قند خون:

• علائم افت قند خون را بشناسید: تعریق، لرزش، سرگیجه، تپش قلب، گرسنگی شدید یا گیجی.
• در صورت بروز علائم خفیف افت قند خون، فوراً یک منبع قند سریع (مانند آب نبات، آب میوه، یا قرص گلوکز) مصرف کنید.
• در صورتی که علائم شدید بود یا به سرعت برطرف نشد، از اطرافیان خود بخواهید که کمک‌های اورژانسی را درخواست کنند.

اطلاع‌رسانی به پزشک در مورد داروهای دیگر:

• همواره یک لیست کامل از تمام داروهای تجویزی، داروهای بدون نسخه، مکمل‌ها و محصولات گیاهی مصرفی خود را در اختیار پزشک قرار دهید، به خصوص اگر داروهایی برای کاهش چربی خون (مانند جم‌فیبروزیل) یا آنتی‌بیوتیک‌ها مصرف می‌کنید.

۲. توصیه‌های دارویی مخصوص پزشک
این توصیه‌ها شامل ملاحظات تخصصی درمانی و پایش بیمار است.

الف. ملاحظات دوز و تنظیم آن

• شروع با کمترین دوز: درمان را باید با کمترین دوز مؤثر (معمولاً ۰.۵ میلی‌گرم) قبل از هر وعده غذایی اصلی شروع کنید، به ویژه در بیمارانی که قبلاً هیچ داروی ضد دیابتی دریافت نکرده‌اند یا در معرض خطر بالاتر هیپوگلیسمی هستند.
• تیتراسیون دوز: دوز را می‌توان بر اساس پاسخ قند خون بیمار و سطح هموگلوبین ای وان سی (HbA1c)، معمولاً در فواصل هفتگی، افزایش داد. دوز نباید از ۴ میلی‌گرم قبل از هر وعده و حداکثر ۱۶ میلی‌گرم در روز تجاوز کند.
• پایش قند خون پس از غذا: رپاگلینید یک داروی کنترل‌کننده قند خون پس از غذا است. تنظیم دوز باید بر اساس نتایج قند خون دو ساعت پس از غذا انجام شود تا بهترین کنترل حاصل شود.

اختلال عملکرد کلیه و کبد:

• در بیماران مبتلا به نارسایی کبدی شدید یا اختلال کلیوی شدید، با دوز شروع ۰.۵ میلی‌گرم شروع کرده و تنظیم دوز را با احتیاط بسیار بالا و با فواصل زمانی طولانی‌تر انجام دهید.

ب. هشدارهای تداخل دارویی و بالینی

• منع مصرف مطلق با جم‌فیبروزیل: هرگز رپاگلینید را همزمان با جم‌فیبروزیل تجویز نکنید، زیرا این ترکیب به طور چشمگیری خطر هیپوگلیسمی شدید را بالا می‌برد.
• پایش در ترکیب با مهارکننده‌های آنزیمی: هنگام تجویز رپاگلینید همراه با مهارکننده‌های قوی CYP3A4 (مانند کلاریترومایسین)، برای جلوگیری از افت قند خون، دوز رپاگلینید را کاهش دهید و پایش مکرر قند خون را توصیه کنید.
• در شرایط استرس: در طول دوره‌های استرس شدید (مانند عفونت‌های جدی، تروما یا جراحی)، رپاگلینید ممکن است اثربخشی کافی نداشته باشد. در این شرایط، باید به طور موقت درمان را به انسولین تغییر دهید.

ج. پایش‌های آزمایشگاهی

• قند خون و HbA1c: سطح هموگلوبین ای وان سی باید حداقل هر ۳ تا ۶ ماه یکبار ارزیابی شود تا اثربخشی درمان مشخص شود. همچنین، قند خون ناشتا و پس از غذا باید به طور منظم پایش شوند.
• عملکرد کبد: به دلیل پتانسیل نادر برای ایجاد اختلالات کبدی، به ویژه در شروع درمان یا در بیمارانی که سابقه بیماری کبدی دارند، پایش‌های دوره‌ای آنزیم‌های کبدی (مانند آلانین آمینوترانسفراز) توصیه می‌شود.