پروپرانولول چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

شربت پروپرانولول امین

معرفی پروپرانولول

دارویی از دسته ی داروهای مسدودکننده ی گیرنده های بتا می باشد. این دارو که در درمان موارد متعدد و متنوعی کاربرد دارد، بر روی عملکرد قلب و عروق خونی اثر دارد. ‎پروپرانولول با اتصال به گیرنده های مخصوصی در سلول های قلبی و عروقی به نام گیرنده های بتا، با مسدود کردن آن فرمان کاهش فعالیت قلبی را به اعصاب قلب منتقل می نماید.
‎پس از دریافت این پیام عصبی، با کاهش ضربان قلب باعث منظم شدن ضربان قلب می شود، این عمل می تواند منجر به کاهش فشار خون در عروق خونی گردد و به پیشگیری از ضربان نامنظم قلبی کمک کند.

موارد کاربرد پروپرانولول

‎به علت اینکه قلب با عملکرد این دارو انرژی کمتری مصرف می کند، می تواند به کاهش درد های قفسه ی سینه در آنژین های صدری کمک نماید و همچنین پروپرانولول می تواند در پیشگیری از حملات قلبی به دنبال این درد های قلبی نیز موثر باشد و مرگ و میر پس از سکته های قلبی را کاهش دهد. البته امروزه داروهای جدیدتری نیز از این گروه تولید شده است ولی پروپرانولول همچنان جزء داروهای بسیار پرمصرف محسوب می شود.
‎پروپرانولول در موارد دیگر نیز می تواند گزینه ی مناسبی جهت درمان و پیشگیری بیماری باشد. از این رو این دارو برای کاهش علائم فیزیکی ناشی از استرس مانند تپش قلب و لرزش بدن تجویز گردد. مشابه این علائم در افراد مبتلا به پرکاری غده ی تیروئید نیز دیده می شود و پروپرانولول به سرعت می تواند این علائم را تسکین دهد.
‎پروپرانولول همچنین به عنوان داروی رایجی در پیشگیری از سر درد های عروقی یا میگرنی کنترل شده تجویز می گردد و می تواند گزینه ی مناسبی در افراد مبتلا به میگرن که سایر درمان ها برای آنها مناسب نمی باشد، قرار گیرد. مشاهده شده که پروپرانولول تعداد دفعات حملات میگرنی را کاهش می دهد.
‎

نکات پیش از مصرف پروپرانولول

• ‎در صورتی که باردار یا شیرده هستید یا قصد باردار شدن دارید، پیش از مصرف این دارو به پزشک خود اطلاع دهید.
• ‎در صورت ابتلا به هرگونه اختلال در عملکرد کبد یا کلیه به پزشک خود اطلاع دهید.
• ‎در صورت سابقه یا ابتلا به فشار خون، اختلالات عروقی، آسم یا هرگونه اختلال تنفسی، قند خون بالا(دیابت)، بیماری پوستی پسوریازیس، بیماری عضلانی و میاستنی گراویس حتما به پزشک خود اطلاع دهید.
• ‎در صورتی که سابقه ی افت ضربان قلب یا بلوک قلبی داشته اید و در صورتی که سابقه ی درد های قلبی مکرر داشته اید پزشک خود را مطلع نمایید.
• ‎به دلیل این که این دارو می تواند با بسیاری از داروها (خصوصا داروهایی که بر روی گیرنده های بتا اثر می گذارند) تداخل ایجاد کند، پیش از مصرف این دارو حتما لیست کلیه ی داروها و مکمل های مصرفی خود را در اختیار پزشک یا داروساز خود قرار دهید تا در صورت وجود تداخل، اقدامات لازم جهت تنظیم مقدار مصرف یا نوع دارو، صورت گیرد.
• ‎در صورت سابقه ی حساسیت به این دارو یا هر داروی دیگر به پزشک خود اطلاع دهید.
• بیماران مبتلا به آسم یا تنگی نفس در مصرف این دارو بسیار دقت کنند چون می تواند بسیار خطرناک باشد.
   

‎نحوه ی مصرف صحیح قرص پروپرانولول

• ‎مقدار مصرف مناسب دارو را پزشک باتوجه به سن و شرایط شما تعیین می نماید. لذا از مصرف خود سرانه ی دارو یا مصرف بیش از حد تجویز شده، خودداری نمایید.
• ‎قرص پروپرانولول ممکن است ۲،۳ و یا ۴ نوبت در روز برای شما تجویز شود. اما نوع کپسول دارو طولانی اثر تر می باشد و معمولا یک مرتبه در روز تجویز می شود.
• ‎کپسول را بطور کامل همراه با یک لیوان آب ببلعید و از جویدن یا بازکردن آن خودداری نمایید.
• ‎قرص و کپسول های پروپرانولول با دوز های متفاوتی تولید می شود معمولا قرص های ۱۰،۲۰،۴۰ میلی گرمی رایج می باشند لذا در صورتی که از این دارو به مدت طولانی استفاده می نمایید هر بار که دارو را جدید خریداری می کنید مقدار دارویی را بر روی بسته ی دارو چک نمایید.
• ‎سعی کنید دارو را در زمان مشخصی از شبانه روز و به صورت منظم مصرف نمایید تا از فراموش کردن نوبت دارو جلوگیری شود و اثرات مطلوب دارو بهتر حاصل شود.
• در صورت فراموش کردن یک نوبت دارو، بلافاصله پس از یادآوری مصرف نمایید مگر اینکه به دوز بعدی نزدیک باشد در این صورت دوز بعدی را در زمان خودش مصرف نمایید و نوبت فراموش شده را رها کنید و از دو برابر کردن مقدار مصرف در یک نوبت بپرهیزید.
   

‎توصیه های لازم در خصوص مصرف قرص پروپرانولول

• ‎در مدت مصرف این دارو، تحت نظر پزشک خود باشید تا روند بهبودی و همچنین شرایط شما بررسی گردد.
• ‎درمان با پروپرانولول ممکن است طولانی مدت باشد. لذا دارو را تا زمانی که پزشک توصیه کرده است مصرف نمایید. در صورت مصرف طولانی مدت، قطع ناگهانی این دارو می تواند عوارضی داشته باشد به همین دلیل لازم است قطع دارو زیر نظر پزشک و به تدریج انجام شود.
• ‎در صورتی که قرار است تحت عمل جراحی یا درمان های دندان پزشکی قرار گیرید، درمانگر خود را در جریان مصرف این دارو (و سایر داروهای مسدود کننده ی گیرنده های بتا مانند متوپرولول، کارودیلول و..) قرار دهید، زیرا مصرف این دارو می تواند اثرات داروی بیهوشی را افزایش دهد.
• ‎در صورتی که از نوشیدنی های الکلی استفاده می نمایید، حتما با پزشک خود مشورت نمایید زیرا مصرف این دارو همراه با الکل می تواند منجر به افت شدید فشار خون باشد که می تواند سلامتی شما را تهدید نماید و توصیه نمی شود.
• ‎در صورتی که مبتلا به دیابت می باشید، پروپرانولول می تواند علائم افت قند خون (لرزش، تپش قلب و...) را برطرف نماید و متوجه افت قند خون خود نشوید به همین دلیل توصیه می شود قند خون خود را بیشتر کنترل نمایید و با پزشک خود در مورد این مسئله مشورت نمایید.
• در صورت خرید هر داروی جدید، داروساز خود را در جریان مصرف پروپرانولول قرار دهید. مصرف بعضی از دارو ها مانند دارو های ضد سرفه، سرماخوردگی و آنفولانزا و... همزمان با این دارو مناسب نمی باشد.
• ‎در کنار مصرف این دارو به توصیه های پزشک خود در رابطه با تغذیه، ورزش و سبک زندگی سالم توجه نمایید.
   

‎عوارض جانبی پروپرانولول

• ‎احساس خستگی و خواب آلودگی از علائم رایج در زمان مصرف این دارو می باشد لذا در صورت وقوع این علائم از رانندگی و کار با وسایلی که نیاز احتیاط دارد تا زمانی که اثر دارو برطرف نشده، خودداری نمایید.
• ‎احساس سرما و یخ کردن دست یا پا ها، تنگی نفس، اختلال در خواب و کاهش ضربان قلب ممکن است با مصرف این دارو رخ دهد در صورت بروز این علائم به پزشک خود مراجعه نمایید.
• ‎در تعداد کمی از مصرف کنندگان این دارو کاهش میل جنسی، اختلال در خلق و خو، سر درد و سؤهاضمه دیده شده است در صورتی که این علائم را داشتید حتما با پزشک خود صحبت نمایید.
• ‏‎از آنجا که پروپرانولول علاوه بر اثر بر روی گیرنده های بتا در سلول های قلبی و عروقی، به گیرنده های مشابه در سایر نواحی بدن از جمله عروق ریه نیز می توانند متصل شود، می تواند عوارض جانبی در سایر نقاط بدن نیز ایجاد نمایند. لذا در صورتی که مشکل تنفسی دارید و یا از دارو های ضد آسم استفاده می نمایید احتمالا مصرف این دارو برای شما مناسب نباشد و علائم ریوی شما را تشدید نماید.

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف پروپرانولول

پروپرانولول، یک داروی مسدودکننده گیرنده‌های بتا آدرنرژیک غیرانتخابی، کاربردهای گسترده‌ای در زمینه قلب و عروق و بیماری‌های غیر قلبی دارد. در زیر، موارد مصرف تأیید شده و خارج از برچسب آن برای استفاده بالینی پزشکان ارائه شده است.

۱. موارد مصرف تأیید شده

این موارد مصرف توسط سازمان‌های بین‌المللی دارویی تأیید شده‌اند و به طور گسترده در پروتکل‌های درمانی بالینی استفاده می‌شوند:

الف) قلبی و عروقی

• فشار خون بالا: پروپرانولول به تنهایی یا در ترکیب با سایر داروهای ضدفشار خون برای کاهش فشار خون استفاده می‌شود. مکانیسم آن شامل کاهش برون‌ده قلبی و مهار ترشح رنین است.
• آنژین صدری: این دارو با کاهش نیاز میوکارد به اکسیژن از طریق کاهش ضربان قلب و فشار خون، در پیشگیری و مدیریت آنژین صدری ناشی از تصلب شرایین کرونری مؤثر است.
• آریتمی‌های قلبی: برای مدیریت انواع خاصی از آریتمی‌های قلبی، از جمله فیبریلاسیون دهلیزی و تاکی‌ آریتمی‌های ناشی از مسمومیت با دیژیتال یا پرکاری تیروئید استفاده می‌شود.
• سکته قلبی: پس از یک سکته قلبی، تجویز پروپرانولول به منظور کاهش میزان مرگ و میر و پیشگیری از حملات ایسکمیک حاد بعدی تأیید شده است.
• تنگی زیر آئورتی هایپرتروفیک: این دارو برای بهبود علائم سینه درد، تنگی نفس ناشی از فعالیت و کاهش خطر ریتم‌های نامنظم قلبی در بیمارانی که دچار ضخیم شدن سپتوم قلب هستند، استفاده می‌شود.

ب) غیر قلبی-عروقی

• میگرن (پیشگیری): پروپرانولول به عنوان یک داروی پیشگیرانه برای کاهش شدت و فراوانی حملات میگرن استفاده می‌شود. معمولاً دوز آن به تدریج افزایش می‌یابد تا به دوز مؤثر برای بیمار برسد.
• لرزش اساسی: این دارو برای درمان لرزش‌هایی که در هنگام حرکت ارادی دست‌ها یا سایر قسمت‌های بدن رخ می‌دهد، مؤثر است.
• فئوکروموسیتوم: در ترکیب با یک داروی مسدودکننده آلفا آدرنرژیک، برای مدیریت فشار خون و کاهش علائم ناشی از ترشح کاتکول‌آمین‌ها در تومور غده فوق کلیوی، به ویژه قبل از جراحی یا در موارد غیرقابل جراحی، تجویز می‌شود.
• همانژیوم‌های پرولیفراتیو نوزادان: محلول خوراکی پروپرانولول برای درمان همانژیوم‌های نوزادی که نیاز به درمان سیستمیک دارند (مانند همانژیوم‌هایی که باعث اختلال عملکرد می‌شوند) تأیید شده است.

۲. موارد مصرف خارج از برچسب

این موارد کاربردهایی هستند که توسط سازمان‌های نظارتی تأیید نشده‌اند، اما شواهد بالینی و کاربرد رایج، اثربخشی آن‌ها را در عمل بالینی نشان داده است:

• اضطراب عملکرد و فوبیای اجتماعی: پروپرانولول برای تسکین علائم فیزیکی اضطراب موقعیتی (مانند سخنرانی عمومی، اجرای موسیقی و آزمون‌های کتبی) مانند تپش قلب، تعریق، لرزش و گرگرفتگی، که ناشی از فعال شدن سیستم عصبی سمپاتیک هستند، به طور رایج تجویز می‌شود.
• بحران تیروئیدی: در مدیریت وضعیت اضطراری و تهدیدکننده حیات ناشی از پرکاری شدید تیروئید (طوفان تیروئیدی)، پروپرانولول برای کنترل سریع علائم قلبی عروقی از جمله تاکی‌کاردی شدید و آریتمی استفاده می‌شود.
• آکاتیزیا (بی‌قراری حرکتی): برای کاهش علائم بی‌قراری حرکتی، که یک عارضه جانبی رایج داروهای ضدروان‌پریشی است، استفاده می‌شود.
• سندرم پای بی‌قرار: در برخی موارد به عنوان یک گزینه درمانی کمکی برای تسکین علائم سندرم پای بی‌قرار مطرح شده است.

توجه بالینی مهم: هنگام تجویز پروپرانولول، به ویژه در موارد مصرف خارج از برچسب، پزشک باید از منع مصرف آن در بیماران مبتلا به آسم، بیماری انسداد مزمن ریه یا برادی‌کاردی شدید آگاه باشد و بیمار را برای علائم قند خون پایین (در بیماران دیابتی) به دقت پایش کند.

مکانیسم اثر پروپرانولول

پروپرانولول به عنوان یک آنتاگونیست رقابتی بر گیرنده‌های آدرنرژیک بتا عمل می‌کند و به طور غیرانتخابی، هر دو گیرنده بتا-۱ و بتا-۲ را مسدود می‌سازد.

مسدودکنندگی گیرنده‌های بتا-۱

 این گیرنده‌ها عمدتاً در میوکارد، به ویژه در گره سینوسی دهلیزی و دهلیزی بطنی، قرار دارند. با مسدود کردن تحریک بتا-۱ ناشی از کاتکول‌آمین‌ها (مانند اپی نفرین و نوراپی نفرین):

• کاهش ضربان قلب: سرعت تولید پتانسیل عمل در گره سینوسی دهلیزی کاهش می‌یابد.
• کاهش نیروی انقباضی: نیروی انقباضی عضله قلب کاهش می‌یابد.
• کاهش هدایت: سرعت هدایت در گره دهلیزی بطنی کند می‌شود.
• کاهش نیاز به اکسیژن: در مجموع، بار کاری قلب و در نتیجه نیاز میوکارد به اکسیژن کاهش می‌یابد.

مسدودکنندگی گیرنده‌های بتا-۲:

این گیرنده‌ها عمدتاً در عضلات صاف برونش‌ها و عروق خونی قرار دارند. مسدود کردن این گیرنده‌ها منجر به:

• انقباض برونش‌ها: می‌تواند منجر به اسپاسم برونش و تنگی نفس شود (نکته مهم در منع مصرف برای بیماران آسمی).
• افزایش مقاومت عروقی محیطی: در ابتدا ممکن است مقاومت عروقی کمی افزایش یابد.
• اثرات ضد فشار خون: پروپرانولول با کاهش برون‌ده قلبی و مهار آزادسازی رنین از کلیه‌ها (مکانیسم وابسته به بتا-۱)، فشار خون را کاهش می‌دهد.
• اثرات اضافی: پروپرانولول به دلیل خاصیت محلول در چربی بالا، به راحتی از سد خونی-مغزی عبور کرده و اثرات مرکزی از جمله کاهش اضطراب و لرزش را اعمال می‌کند. همچنین، در درمان همانژیوم‌های نوزادی، با ایجاد تنگ شدن عروق و القای مرگ برنامه‌ریزی شده سلولی در سلول‌های اندوتلیال تومور، عمل می‌کند.

فارماکوکینتیک پروپرانولول

جذب

• پروپرانولول پس از مصرف خوراکی به طور کامل از دستگاه گوارش جذب می‌شود.
• عبور اول کبدی و فراهمی زیستی: این دارو دچار یک متابولیسم عبور اول کبدی بسیار گسترده و کارآمد می‌شود، به طوری که بخش قابل توجهی از دوز خوراکی قبل از رسیدن به گردش خون سیستمیک توسط کبد حذف می‌شود. همین امر باعث می‌شود که دوز خوراکی لازم برای رسیدن به اثر بالینی معادل، بسیار بالاتر از دوز وریدی باشد و فراهمی زیستی پایینی داشته باشد که در بیماران مختلف تا ۲۰ برابر نیز متغیر است.
• اتصال به پروتئین‌های پلاسما: پروپرانولول یک داروی بسیار چربی دوست است و تقریباً ۹۰٪ تا ۹۵٪ آن به پروتئین‌های پلاسما (عمدتاً آلفا-۱ اسید گلیکوپروتئین) متصل می‌شود.

متابولیسم

• متابولیسم تقریباً به طور کامل در کبد و از طریق مسیرهای مختلف از جمله هیدروکسیلاسیون، اکسیداسیون حلقوی و گلوکورونیداسیون رخ می‌دهد.
• متابولیت فعال اصلی آن ۴-هیدروکسی‌پروپرانولول است که عمدتاً پس از مصرف خوراکی تشکیل می‌شود و به اثر بتا مسدودکنندگی دارو کمک می‌کند.
• سایر مسیرهای متابولیک شامل اکسیداسیون زنجیره جانبی و N-آلکیلاسیون هستند.

نیمه عمر حذف

• نیمه عمر حذف پروپرانولول معمولاً بین ۳ تا ۶ ساعت است. با این حال، در دوزهای بالاتر یا با ادامه درمان مزمن، نیمه عمر ممکن است به دلیل اشباع شدن آنزیم‌های متابولیکی کمی طولانی‌تر شود.

حذف

• دفع دارو تقریباً به طور کامل از طریق کلیه‌ها و به شکل متابولیت‌های غیرفعال انجام می‌شود.
• ملاحظات بالینی: به دلیل کارایی بالای حذف کبدی، ترخیص دارو به شدت به جریان خون کبد وابسته است. در بیمارانی که دچار اختلال عملکرد کبد یا کاهش جریان خون کبدی هستند، نیمه عمر دارو طولانی شده و خطر سمیت افزایش می‌یابد؛ بنابراین نیاز به تنظیم دوز دارند. همچنین، تنوع گسترده در سطح پلاسمایی دارو بین بیماران مختلف، علت اصلی تفاوت‌های فردی در دوز مورد نیاز برای رسیدن به اثر درمانی یکسان است.

منع مصرف پروپرانولول

۱. منع مصرف در بیماری‌ها

پروپرانولول، به دلیل خواص مسدودکنندگی غیرانتخابی بتا، در شرایط بالینی زیر مطلقاً منع مصرف دارد:

• آسم برونشیت و بیماری انسدادی مزمن ریوی (COPD): مسدود کردن گیرنده‌های بتا-۲ در ریه می‌تواند منجر به انقباض شدید برونش‌ها، تنگی نفس و وخامت حاد وضعیت تنفسی شود.
• برادی‌کاردی سینوسی: اگر ضربان قلب بیمار پیش از شروع درمان کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه باشد، به دلیل خطر تشدید آهستگی ضربان قلب و کاهش شدید برون‌ده قلبی، مصرف ممنوع است.
• شوک قلبی: به دلیل کاهش بیشتر نیروی انقباضی قلب و تشدید نارسایی گردش خون، مصرف مطلقاً ممنوع است.
• نارسایی قلبی بارز (کنترل نشده): پروپرانولول می‌تواند عملکرد بطن را تضعیف کرده و نارسایی قلبی را بدتر کند. با این حال، در برخی انواع نارسایی قلبی مزمن کنترل شده، ممکن است پس از تثبیت تجویز شود.
• بلوک قلبی درجه دو یا سه: به دلیل خطر آهسته کردن بیشتر هدایت الکتریکی قلب، مگر اینکه بیمار دارای ضربان‌ساز فعال باشد.
• پدیده رینود شدید یا بیماری شریان محیطی: به دلیل ریسک تشدید تنگ شدن عروق محیطی که توسط مسدودسازی گیرنده‌های بتا-۲ ایجاد می‌شود، باید با احتیاط فراوان یا در دوز بسیار پایین مصرف شود.
• فئوکروموسیتوم (به صورت تنها): در صورت وجود تومور غده فوق کلیه، تجویز پروپرانولول بدون بلوک‌کننده آلفا-آدرنرژیک، به دلیل خطر افزایش شدید و خطرناک فشار خون (بحران فشار خون)، مطلقاً ممنوع است.

۲. ملاحظات در دوران بارداری و شیردهی

الف) بارداری

• طبقه‌بندی خطر: پروپرانولول معمولاً در رده C خطر بارداری قرار می‌گیرد.
• ملاحظات بالینی: این دارو تنها زمانی باید در دوران بارداری استفاده شود که منفعت درمانی برای مادر، بر خطر احتمالی برای جنین برتری داشته باشد و هیچ جایگزین ایمن‌تری در دسترس نباشد.
• اثرات بالقوه بر جنین و نوزاد: مسدودکننده‌های بتا می‌توانند باعث کاهش جریان خون جفت و کاهش رشد داخل رحمی شوند. نوزادان پس از تولد ممکن است با علائم مرتبط با بلوک بتا مانند:

1. ضربان قلب آهسته
2. افت قند خون
3. افسردگی تنفسی

متولد شوند. بنابراین، پایش دقیق وضعیت جنین و نوزاد، به ویژه در روزهای اولیه پس از زایمان، ضروری است.

ب) شیردهی

• میزان ترشح در شیر: پروپرانولول در مقادیر بسیار کم وارد شیر مادر می‌شود و در مقایسه با سایر مسدودکننده‌های بتا، به دلیل نیمه عمر نسبتاً کوتاه و انتقال کم، یکی از داروهای ارجح برای استفاده در دوران شیردهی محسوب می‌شود.
• ایمنی نوزاد: مطالعات نشان داده‌اند که مقادیر مصرفی توسط نوزادان شیرخوار بسیار ناچیز است و انتظار نمی‌رود عوارض جانبی قابل توجهی ایجاد کند.
• توصیه: پزشک باید در صورت نیاز بالینی به مصرف پروپرانولول در مادر، این دارو را با پایش نوزاد از نظر علائم بلوک بتا (مانند برادی‌کاردی و خواب‌آلودگی غیرعادی) تجویز کند.

۳. ملاحظات در کودکان

• کاربرد گسترده: پروپرانولول در جمعیت کودکان کاربردهای درمانی متعددی دارد، از جمله تاکی‌آریتمی‌ها، پیشگیری از میگرن، فشار خون بالا و به طور خاص، درمان همانژیوم‌های پرولیفراتیو نوزادان.
• همانژیوم‌های نوزادی: محلول خوراکی پروپرانولول برای درمان همانژیوم‌های نیازمند درمان سیستمیک در نوزادان تأیید شده است و معمولاً درمان بین ۵ هفتگی تا ۵ ماهگی آغاز می‌شود.
• تنظیم دوز: دوز دارو در کودکان باید بر اساس وزن بدن به دقت محاسبه شود.
• احتیاط در نوزادان: استفاده از پروپرانولول، به ویژه محلول خوراکی آن، در نوزادان زیر ۵ هفته و با وزن کمتر از ۲ کیلوگرم منع مصرف دارد.
• خطر افت قند خون: نوزادان و کودکان خردسال، به ویژه آن‌هایی که دچار بیماری‌های زمینه‌ای هستند یا وعده‌های غذایی خود را از دست می‌دهند، در معرض خطر بیشتری برای افت قند خون هستند. بیمار یا مراقب باید از علائم افت قند خون آگاه باشد و اطمینان حاصل شود که کودک به طور منظم تغذیه می‌شود.

عوارض جانبی پروپرانولول

عوارض جانبی پروپرانولول به طور کلی به دلیل اثرات مسدودکنندگی بتا در سیستم‌های مختلف بدن رخ می‌دهند. عوارض زیر بر اساس طبقه‌بندی رایج در منابع معتبر بین‌المللی ارائه شده‌اند:

۱. عوارض جانبی شایع (بیش از ۱٪ تا ۱۰٪)

این عوارض در بیش از ۱ نفر از هر ۱۰۰ نفر تا حداکثر ۱۰ نفر از هر ۱۰۰ نفر رخ می‌دهند و معمولاً خفیف و گذرا هستند:

• خستگی و ضعف: احساس خستگی و بی‌حالی (غالباً موقتی) یکی از شایع‌ترین عوارض است.
• اختلالات خواب و کابوس: مشکلات خواب و دیدن کابوس‌های واضح گزارش شده است.
• برادی‌کاردی (آهستگی ضربان قلب): کاهش ضربان قلب تا زیر ۶۰ ضربه در دقیقه، که جزئی از اثر درمانی دارو است اما ممکن است به صورت علامت‌دار بروز کند.
• سردی اندام‌ها: احساس سردی در دست‌ها و پاها به دلیل کاهش جریان خون محیطی که ناشی از مسدود شدن گیرنده‌های بتا-۲ است.
• اختلالات گوارشی: شامل تهوع، استفراغ، اسهال یا درد شکم.
• سردرد: گاهی اوقات در شروع درمان مشاهده می‌شود.
• سرگیجه یا سبکی سر: می‌تواند ناشی از افت فشار خون خفیف باشد.

۲. عوارض جانبی ناشایع (کمتر از ۱٪ تا ۰.۱٪)

این عوارض در کمتر از ۱ نفر از هر ۱۰۰ نفر رخ می‌دهند:

• تغییرات خلقی و روانی: شامل افسردگی، آشفتگی، یا توهم.
• علائم پوستی: راش‌های پوستی یا خارش.
• خشکی چشم: به ندرت مشاهده می‌شود.
• ناراحتی‌های گوارشی: یبوست.

۳. عوارض جانبی نادر (کمتر از ۰.۱٪ یا با فراوانی نامشخص)

این عوارض در کمتر از ۱ نفر از هر ۱۰۰۰ نفر رخ می‌دهند و اغلب جدی‌تر هستند:

• واکنش‌های حساسیتی شدید: شامل کهیر، ورم صورت، یا مشکل در تنفس.
• نارسایی قلبی: شروع یا تشدید نارسایی قلبی که با تنگی نفس، ورم اندام‌ها و افزایش وزن ناگهانی بروز می‌کند.
• برونکواسپاسم: تنگی مجاری تنفسی، به ویژه در بیماران با سابقه بیماری‌های ریوی.
• اختلالات خونی: از جمله کاهش پلاکت‌ها.
• افت قند خون: به خصوص در کودکان و بیماران دیابتی.
• پدیده رینود: تشدید سردی و تغییر رنگ انگشتان در پاسخ به سرما.
• اختلال عملکرد جنسی: شامل ناتوانی جنسی.

تذکر مهم بالینی:

پزشک باید تأکید کند که بسیاری از عوارض جانبی شایع، به خصوص در ابتدای درمان، موقتی هستند. با این حال، بروز علائم جدی مانند تنگی نفس، ورم، ضربان قلب بسیار آهسته یا علائم شدید عصبی-روانی نیازمند ارزیابی فوری پزشکی و احتمالاً قطع دارو با روش تدریجی است.

تداخلات دارویی پروپرانولول

1. تداخل با دارو
مشخصات کلی تداخلات:

• سوبسترای CYP1A2
• سوبسترای CYP2D6
• مهارکننده CYP1A2 (ضعیف)
• عامل ضد فشارخون
• تشدید برادی کاردی
• تشدید هایپرگلیسمی
• تشدید هیپوگلیسمی
• افزایش فاصله PR
• تداخل با اثر آنالوگ‌های نوراپی نفرین رادیو نشان شده

تداخلات رده X (پرهیز):

آگونیست های بتا 2، برومپریدول، فکسینیدازول، فلوکتافنین، ریواستیگمین

کاهش اثرات داروها توسط پروپرانولول:

آگونیست های بتا ۲، اتوفیلین، لاسیدیپین، مشتقات تئوفیلین

کاهش اثرات پروپرانولول توسط داروها:

الکل (اتیل)، آمفتامین‌ها، باربیتورات ها، عوامل کمپلکس ساز اسیدهای صفراوی، بریگاتینیب، کلم بروکلی، برومپریدول، ماری‌جوانا (شاهدانه)، القاکننده‌های متوسط CYP1A2، دکس متیل پردنیزولون، گیاهان (با خاصیت افزاینده فشارخون)، متیل‌فنیدات، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی، پگ اینترفرون آلفا 2-b، مشتقات ریفامایسین، تنباکو (دود کردن)، یوهیمبین

افزایش اثرات داروها توسط پروپرانولول:

آلفا ۱ بلاکرها، آگونیست های آلفا ۲، آمیفوستین، داروهای ضد سایکوز (فنوتیازین ها)، داروهای ضد سایکوز (نسل دوم [آتیپیکال])، عوامل ایجادکننده برادی کاردی، برومپریدول، بوپیواکائین، گلیکوزیدهای قلبی، سریتینیب، آگونیست های کولینرژیک، کلوزاپین، دیسوپیرامید، دوکسوفیلین، دولوکستین، اپی نفرین (نازال، استنشاقی دهانی، راسمیک، سیستمیک)، مشتقات ارگوت، فکسینیدازول، فینگولیمود، عصاره گرده گیاهان آلرژی‌زا (عصاره 5 علف)، داروهای کاهنده فشارخون، انسولین‌ها، ایوابرادین، لاکوزامید، فرآورده‌های حاوی لوودوپا، لیدوکائین (موضعی و سیستمیک)، مپیواکائین، متاکولین، نیتروپروسید، فولکودین، ریزاتریپتان، سیپونیمود، سولفونیل اوره‌ها، مشتقات تئوفیلین، تیزانیدین، زولمی تریپتان
 

افزایش اثرات پروپرانولول توسط داروها:

آبامتاپیر، مهارکننده‌های استیل کولین استراز، آجمالین، الکل (اتیل)، آلفوزوسین، آگونیست های آلفا ۲، آمینوکینولین ها (ضد مالاریا)، آمیودارون، داروهای ضد سایکوز (فنوتیازین ها)، باربیتورات ها، بنپریدول، بریگاتینیب، بریمونیدین (موضعی)، مسدود کننده‌های کانال کلسیمی (غیردی‌هیدروپیریدینی)، کوبیستات، مهارکننده‌های متوسط و قوی CYP1A2، مهارکننده متوسط و قوی CYP2D6، دیازوکسید، دی‌پیریدامول، دیسوپیرامید، دروندارون، فلوکتافنین، گیاهان (با خاصیت کاهنده فشارخون)، لاسیدیپین، لورمتازپام، لومفانترین، متوکسی فلوران، میدودرین، مولسی‌دومین، نفتوپیدیل، نیسرگولین، نیکوراندیل، نیفدیپین، اوبینوتوزومب، پگ اینترفرون آلفا-b۲، پنتوکسی فیلین، مهارکننده‌های فسفودی استراز ۵، پروپافنون، آنالوگ‌های پروستاسیکلین، کیناگولید، کینیدین، رگورافنیب، رزرپین، ریواستیگمین، روکسولیتینیب، ترلیپرسین، توفاسیتینیب، زیلوتون

2. تداخل با غذا:

اتانول:

• اتانول می‌تواند سطح پلاسمایی پروپرانولول را افزایش یا کاهش دهد. گزارش‌ها متغیر است و هم افزایش و هم کاهش متابولیسم کبدی این دارو را نشان می‌دهد.
• راه‌کار: توصیه می‌شود در مصرف اتانول احتیاط شود و بیمار ازنظر ضربان قلب و یا تغییرات فشارخون پایش شود.

غذا:

• در صورت مصرف با غذا سطح سرمی این دارو می‌تواند افزایش یابد. غذاهای حاوی پروتئین بالا می‌توانند فراهمی زیستی این دارو را افزایش دهند. تغییر در رژیم غذایی از رژیم حاوی کربوهیدرات بالا/ پروتئین پایین به کربوهیدرات پایین/ پروتئین بالا ممکن است منجر به افزایش حذف از بدن شود.
• راه‌کار: قرص‌ (سریع رهش) باید با معده خالی مصرف شود. کپسول‌ (پیوسته رهش) می‌تواند با روندی ثابت نسبت به غذا مصرف شود. (همیشه با غذا یا همیشه بدون غذا)

 

۳. تداخل در آزمایشات

• سطح لیپیدهای سرم: داروهای مسدودکننده بتا، از جمله پروپرانولول، ممکن است باعث تغییر در پروفایل چربی‌های سرم شوند. به طور معمول، این تغییرات شامل افزایش تری‌گلیسیریدها و کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم و کاهش کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا می‌شوند.
• آزمایشات مربوط به کاتکول‌آمین‌ها: پروپرانولول می‌تواند در ارزیابی آزمایشگاهی کاتکول‌آمین‌ها (مانند آزمایشات فئوکروموسیتوم) تداخل ایجاد کند و نتایج را مخدوش سازد.
• گلوکز خون: پروپرانولول می‌تواند نتایج آزمایش قند خون را تحت تأثیر قرار دهد و همچنین علائم هشداردهنده افت قند خون را پنهان کند.

هشدار ها پروپرانولول

۱. هشدارهای حیاتی و کاربردی

قطع ناگهانی دارو:

• خطر: قطع ناگهانی مصرف پروپرانولول، به ویژه در بیماران مبتلا به بیماری عروق کرونر، می‌تواند منجر به تشدید آنژین صدری، انفارکتوس میوکارد و حتی مرگ ناگهانی شود.
• اقدام بالینی: قطع دارو باید همیشه تدریجی و طی یک دوره یک تا دو هفته‌ای و تحت نظارت دقیق انجام شود. در صورت بروز علائم ایسکمی حاد، درمان باید موقتاً از سر گرفته شود.

سمیت شدید در مصرف بیش از حد:

• آگاهی پایین: آگاهی در مورد سمیت بالقوه و شدید پروپرانولول در مصرف بیش از حد (اوردوز) ممکن است کم باشد و این امر قضاوت بالینی در هنگام تجویز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• خطر برای بیماران آسیب‌پذیر: بیمارانی که برای میگرن، اضطراب یا افسردگی پروپرانولول دریافت می‌کنند، ممکن است در معرض خطر بیشتری برای آسیب رساندن به خود باشند.
• اقدام بالینی: در این گروه از بیماران، تجویز کمترین دوز مؤثر و محدود کردن تعداد قرص‌های تجویز شده به عنوان یک اقدام ایمنی ضروری است. پایش دقیق و ارجاع به متخصص روانپزشکی در صورت نیاز، قویاً توصیه می‌شود.

تأثیر بر بیماران دیابتی:

• پنهان کردن علائم: پروپرانولول می‌تواند علائم هشداردهنده افت قند خون (مانند تاکی‌کاردی و لرزش) را پنهان کند و مدیریت افت قند خون را برای بیمار دشوار سازد.
• اختلال در بازیابی قند: این دارو همچنین می‌تواند بازیابی طبیعی قند خون را پس از افت قند به تأخیر بیندازد.
• اقدام بالینی: قند خون بیماران دیابتی باید به طور مکرر کنترل شود. گلوکاگون ممکن است برای افزایش قند خون در این بیماران مؤثر نباشد.

بیماری‌های ریوی:

• برونکواسپاسم: به دلیل ماهیت غیرانتخابی پروپرانولول و مسدود کردن گیرنده‌های بتا-۲، استفاده از آن در بیماران مبتلا به آسم یا بیماری انسدادی مزمن ریوی می‌تواند منجر به برونکواسپاسم جدی و تهدیدکننده حیات شود.
• اقدام بالینی: در این بیماران باید از تجویز پروپرانولول اجتناب شود یا در صورت لزوم، با نهایت احتیاط و با در دسترس بودن داروهای گشادکننده برونش استفاده شود.

۲. اوردوز و درمان 

مصرف بیش از حد پروپرانولول یک وضعیت اورژانسی با پتانسیل بالا برای نارسایی قلبی و مرگ است. علائم مسمومیت می‌توانند به سرعت بدتر شوند.

الف) علائم بالینی مسمومیت

قلبی عروقی:

• برادی‌کاردی شدید (کاهش شدید ضربان قلب)
• افت شدید فشار خون
• کاهش انقباض پذیری میوکارد (شوک قلبی)
• ناهنجاری‌های هدایتی در نوار قلب (به دلیل مسدود کردن کانال سدیم، به‌ویژه با دوزهای بالا)

سیستم عصبی مرکزی:

• گیجی و کاهش سطح هوشیاری
• تشنج (به ویژه با پروپرانولول که دارای چربی دوستی بالایی است)
• کما
• سایر: افت قند خون.

ب) رویکرد درمانی اورژانسی

مدیریت مسمومیت با پروپرانولول یک چالش بالینی است و نیاز به درمان‌های حمایتی و پادزهرهای خاص دارد:

حمایت حیاتی اولیه:

• تضمین راه هوایی مناسب و تنفس کافی.
• پایش مداوم الکتروکاردیوگرام و فشار خون.

درمان‌های خط اول:

• آتروپین: برای درمان برادی‌کاردی (ضربان قلب آهسته).
• مایعات و وازوپرسورها (مانند نوراپی نفرین): برای مدیریت افت فشار خون و حمایت از پرفیوژن اندام‌ها.
• گلوکاگون: گلوکاگون پادزهر خط اول محسوب می‌شود، زیرا اثرات قلبی خود را مستقل از گیرنده‌های بتا اعمال می‌کند و می‌تواند انقباض میوکارد و ضربان قلب را افزایش دهد. این دارو باید در دوزهای نسبتاً بالا تجویز شود.

درمان‌های پیشرفته برای مسمومیت شدید:

• درمان هیپرانسولینمی-یواگلیسمی: تجویز انسولین در دوز بالا به همراه گلوکز (قند خون طبیعی)، که اغلب به عنوان روشی مؤثر برای بهبود عملکرد قلب در مسمومیت شدید با مسدودکننده‌های بتا استفاده می‌شود.
• امولسیون چربی داخل وریدی: در موارد مقاومت به درمان که داروهای چربی‌دوست درگیر هستند، تزریق چربی ممکن است برای جذب دارو از گردش خون مؤثر باشد.
• پیس میکر: در صورت برادی‌کاردی مقاوم به درمان.
• اکسیژن‌رسانی غشایی خارج بدنی: در موارد شوک قلبی مقاوم به درمان (نیاز به حمایت قلبی-تنفسی پیشرفته).

توصیه های دارویی پروپرانولول

۱. توصیه‌های دارویی بیمار

پزشک باید نکات کلیدی زیر را به بیمار آموزش دهد تا از عوارض جدی جلوگیری شده و اثربخشی دارو تضمین شود:

• عدم قطع ناگهانی دارو: مهم‌ترین نکته این است که هرگز نباید مصرف دارو را به طور ناگهانی قطع کنید. قطع ناگهانی به ویژه در بیماران قلبی می‌تواند منجر به تشدید درد قفسه سینه، تپش قلب شدید یا حتی حمله قلبی شود. کاهش دوز باید صرفاً تحت نظارت و دستور پزشک و به صورت تدریجی (معمولاً طی یک تا دو هفته) انجام شود.

• نحوه صحیح مصرف:

1. دارو را دقیقاً طبق دستور پزشک و در دوز مشخص مصرف کنید.
2. قرص‌های رهش پایدار را به صورت کامل بلعیده و از خرد کردن، جویدن یا باز کردن آنها خودداری کنید.
3. زمان مصرف دارو را ثابت نگه دارید؛ اگر دارو را با غذا می‌خورید، همیشه با غذا بخورید (معمولاً بلافاصله بعد از غذا) تا جذب دارو در بدن ثابت بماند.

• پایش علائم حیاتی: بیمار باید نحوه شمارش ضربان قلب خود را بیاموزد و در صورتی که ضربان قلب به طور مداوم کمتر از ۵۰ ضربه در دقیقه شد، یا علائم سرگیجه شدید و غش کردن داشت، باید به پزشک اطلاع دهد.
• افت قند خون و دیابت: اگر مبتلا به دیابت هستید، پروپرانولول می‌تواند علائم هشداردهنده افت قند خون مانند تپش قلب و لرزش را پنهان کند. قند خون خود را به طور منظم چک کنید و در مورد سایر علائم افت قند (مانند تعریق و گرسنگی شدید) آگاه باشید.
• خستگی و سرگیجه: این دارو ممکن است باعث سرگیجه یا خواب‌آلودگی شود. تا زمانی که تأثیر دارو بر شما مشخص نشده است، از رانندگی و کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید.
• تداخل با الکل: از مصرف الکل در حین درمان با پروپرانولول خودداری کنید، زیرا می‌تواند اثرات خواب‌آور و کاهنده فشار خون دارو را تشدید کند.
• قبل از جراحی: در صورت داشتن هرگونه جراحی، از جمله جراحی‌های دندانپزشکی، حتماً پزشک یا دندانپزشک خود را در جریان مصرف پروپرانولول قرار دهید.

۲. توصیه‌های دارویی مخصوص پزشک

پزشک در هنگام تجویز پروپرانولول باید نکات احتیاطی و مدیریتی زیر را در نظر بگیرد:

ارزیابی خطر مسمومیت و تجویز با احتیاط:

• در بیمارانی که برای درمان اضطراب یا میگرن تجویز می‌شوند و سابقه بیماری روانی یا خطر آسیب به خود دارند، خطر مسمومیت با دوز بالا وجود دارد.
• توصیه می‌شود در این بیماران، کمترین دوز مؤثر تجویز شود و مقدار تجویز شده در هر نسخه محدود باشد تا خطر مسمومیت عمدی یا تصادفی کاهش یابد.

بیماری‌های همزمان:

• بیماران تنفسی: تجویز پروپرانولول در بیماران مبتلا به آسم یا بیماری انسدادی ریوی شدید اکیداً ممنوع است، زیرا خطر برونکواسپاسم را افزایش می‌دهد.
• بیماران دیابتی: پروپرانولول می‌تواند علائم هیپوگلیسمی را پنهان کند. این بیماران باید به طور دقیق از نظر پایش قند خون و عدم وجود علائم ماسک شده تحت نظارت باشند.
• اختلالات کبدی و کلیوی: پروپرانولول به طور عمده در کبد متابولیزه می‌شود. در بیماران دارای نارسایی کبدی یا کلیوی باید با احتیاط فراوان و با تنظیم دوز مناسب تجویز شود.
• پایش در طول درمان: پایش منظم ضربان قلب، فشار خون و عملکرد تنفسی بیمار در طول دوره درمان ضروری است.

مدیریت تداخلات دارویی:

• اجتناب از تداخلات جدی: ترکیب پروپرانولول با داروهایی مانند وراپامیل، دیلتیازم یا برخی داروهای ضد آریتمی باید با احتیاط شدید یا اجتناب کامل همراه باشد به دلیل خطر برادی‌کاردی و بلوک قلبی شدید.
• داروهای مؤثر بر متابولیسم: در صورت تجویز همزمان با داروهایی که سطح پروپرانولول را افزایش می‌دهند (مانند برخی ضد افسردگی‌ها)، دوز پروپرانولول باید تنظیم و بیمار از نظر سمیت تحت نظر باشد.