اکس کاربازپین چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

اکس کاربازپین چیست؟

اکس کاربازپین یکی از داروهای پرمصرف ضد صرع است که برای کنترل حملات تشنج مورد استفاده قرار می‌گیرد. تشنج یک اختلال عصبی ناشی از فعالیت الکتریکی غیر طبیعی سلول‌های مغزی است که می‌تواند در هر قسمتی از مغز رخ دهد. اکس کاربازپین با کاهش جریان الکتریکی غیر طبیعی سلول‌های مغزی، به تنهایی یا همراه با سایر داروهای ضد صرع، شدت و تعداد حملات تشنج را کاهش می‌دهد.

کاربردهای اکس کاربازپین 

درمان اصلی: صرع و کنترل تشنج‌ها

اصلی‌ترین و تأییدشده‌ترین کاربرد اکس کاربازپین، پیشگیری و کنترل انواع خاصی از تشنج است.
تشنج‌های کانونی یا فوکال:

• این نوع تشنج‌ها که قبلاً به عنوان تشنج‌های پارشیل (جزئی) شناخته می‌شدند، از یک ناحیه خاص در مغز شروع می‌شوند.
• اکس کاربازپین برای درمان این تشنج‌ها در بزرگسالان و کودکان (اغلب از سن ۴ سال به بالا) تأیید شده است.
• این دارو می‌تواند به صورت تک‌درمانی (به تنهایی) یا به عنوان داروی کمکی (در کنار داروهای دیگر) تجویز شود.

پیشگیری از انتشار تشنج:

• این دارو به تثبیت فعالیت الکتریکی کمک می‌کند تا تشنج‌های کانونی به تشنج‌های شدیدتر و تعمیم‌یافته (که کل بدن را درگیر می‌کنند) تبدیل نشوند.
• نکته کلیدی: اگرچه این دارو می‌تواند به خوبی تشنج‌ها را کنترل کند، اما درمان صرع معمولاً طولانی‌مدت است و دارو نباید هرگز به صورت ناگهانی قطع شود.

پیش از مصرف اکس کاربازپین

قبل از شروع درمان با این دارو، نکات زیر بسیار مهم هستند:

• در صورت بارداری، اقدام به بارداری یا شیردهی، پزشک خود را مطلع نمایید.
• سابقه بیماری‌های کلیوی، کبدی، قلبی یا حساسیت دارویی را به پزشک اطلاع دهید.
• اگر سطح سدیم خون شما پایین است، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.
• این دارو ممکن است بر عملکرد سایر داروها تاثیر بگذارد؛ بنابراین لیستی از تمام داروهای مصرفی خود را به پزشک یا داروساز ارائه کنید.

 

نحوه مصرف اکس کاربازپین

دارو را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید؛ دوز مصرفی با توجه به سن، وزن و وضعیت بیمار متفاوت است.

• مصرف دارو باید به‌صورت مداوم و تحت نظر پزشک باشد. اثر دارو ممکن است چند هفته طول بکشد تا ظاهر شود، بنابراین درمان خود را ادامه دهید و هرگونه سوال یا مشکل را با پزشک یا داروساز در میان بگذارید.
• قطع ناگهانی دارو می‌تواند منجر به بروز حمله تشنج شود؛ بنابراین توقف دارو باید تدریجی و تحت نظر پزشک انجام شود.
• درمان معمولاً با دوز کم شروع شده و به تدریج افزایش می‌یابد تا از عوارض دارو کاسته شود.
• دوز کودکان با توجه به سن، وزن و شرایط پزشکی تعیین می‌شود.
• این دارو با غذا تداخل خاصی ندارد و می‌توان آن را قبل یا بعد از غذا مصرف کرد؛ قرص را با یک لیوان آب بلعید.
• در صورت فراموشی یک نوبت، آن را بلافاصله پس از یادآوری مصرف کنید، مگر اینکه زمان مصرف بعدی نزدیک باشد. در این حالت نوبت فراموش شده را صرف نظر کنید و دوز دوبرابر نکنید.
• فرم مایع دارو باید با سرنگ مخصوص دقیقاً اندازه‌گیری شود و برای راهنمایی از داروساز مشورت بگیرید.

 

توصیه‌های مهم در مصرف اکس کاربازپین

• اثر دارو ممکن است بین شرکت‌های تولیدکننده متفاوت باشد؛ بنابراین دارو را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید و بروشور دارو را مطالعه نمایید.
• از تغییر برند یا شرکت تولیدکننده دارو بدون نظر پزشک خودداری کنید.
• در شروع درمان ممکن است افکار ناراحت‌کننده یا تغییرات خلقی رخ دهد؛ این وضعیت معمولاً موقت است و باید با پزشک یا مشاور در میان گذاشته شود.
• بارداری یا احتمال بارداری: مصرف این دارو در دوران بارداری می‌تواند خطرناک باشد؛ بنابراین حتماً پزشک خود را مطلع سازید و از روش‌های مناسب جلوگیری از بارداری استفاده کنید.
• تعداد یا نوع تشنج‌ها ممکن است در ابتدا تغییر کند؛ این طبیعی است و با ادامه درمان برطرف می‌شود.
• مصرف الکل در طول درمان می‌تواند عوارض دارو را تشدید کند.
• بیماران مبتلا به صرع معمولاً رانندگی نکنند، اما در صورت عدم تشنج یک ساله و با نظر پزشک می‌توان با احتیاط شروع کرد.

 

عوارض شایع اکس کاربازپین

• خواب‌آلودگی، خستگی، سرگیجه و تاری دید: تا زمان رفع اثر دارو از رانندگی و فعالیت‌های نیازمند تمرکز خودداری کنید.
• سردرد: برای درمان سردرد از داروساز داروی مناسب بپرسید.
• مشکلات گوارشی مانند تهوع، اسهال، یبوست یا سوءهاضمه: مصرف غذاهای سبک و پرهیز از غذاهای چرب و پرادویه کمک‌کننده است.
• علائم هشداردهنده: تغییرات شدید خلق و خو، اختلال در تمرکز، فراموشی، لرزش، لکه‌های قرمز روی پوست، نازک شدن مو، افت سدیم خون، جوش چرکی و سایر موارد باید به پزشک گزارش شود.

عوارض نادر اما مهم

• علائمی مانند سرفه با گلودرد، خشکی و التهاب چشم، لکه‌های قرمز پوستی فوراً نیاز به مراجعه پزشکی دارد.
• افزایش دمای بدن، خستگی شدید همراه با گیجی، گرفتگی عضلات، زخم دهانی، خونریزی یا کبودی بدون دلیل نیز از مواردی هستند که نیازمند پیگیری فوری هستند.

جمع‌بندی
اکس کاربازپین یک داروی موثر در کنترل تشنج و صرع است که مصرف درست و پیگیری منظم پزشک، اثر بخشی آن را تضمین می‌کند. رعایت دقیق دستور مصرف، پیشگیری از عوارض و مشورت با پزشک باعث می‌شود درمانی ایمن و موثر داشته باشید.

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف اکس کاربازپین

اکس کاربازپین یک داروی ضدتشنج است که در مغز با کاهش فعالیت الکتریکی غیرطبیعی که باعث تشنج می‌شود، عمل می‌کند. این دارو خود و متابولیت فعال آن، منوهیدروکسی متابولیت، با مسدود کردن کانال‌های سدیمی حساس به ولتاژ در سلول‌های عصبی عمل می‌کنند که منجر به تثبیت غشاهای عصبی بیش‌فعال و سرکوب شلیک‌های عصبی تکراری می‌شود.

موارد مصرف تایید شده 

درمان تشنج‌های کانونی (تشنج‌های پارشیال)

این دارو در درجه اول برای درمان تشنج‌های کانونی در بزرگسالان و کودکان تایید شده است. تشنج‌های کانونی از یک ناحیه محدود در یک نیمکره مغز شروع می‌شوند. استفاده بالینی از اکس کاربازپین شامل موارد زیر است:

• درمان تک‌دارویی (مونوتراپی) یا درمان کمکی (ادجوانت تراپی) در بزرگسالان: این دارو می‌تواند به تنهایی یا همراه با سایر داروهای ضدتشنج برای کنترل تشنج‌های کانونی در بزرگسالان استفاده شود. این امر به ویژه برای تشنج‌هایی که شروع آنها به صورت کانونی است (شروع از یک ناحیه) و ممکن است ثانویه به تشنج‌های تونیک-کلونیک عمومی تبدیل شوند، کاربرد دارد.
• درمان تک‌دارویی در کودکان چهار سال و بالاتر: برای کودکان این رده سنی، اکس کاربازپین می‌تواند به عنوان تنها دارو برای تشنج‌های کانونی تجویز شود.
• درمان کمکی در کودکان دو سال و بالاتر: در کودکان دو ساله و بالاتر، از این دارو می‌توان به عنوان بخشی از یک رژیم درمانی ترکیبی برای تشنج‌های کانونی استفاده کرد.

نکات کاربردی برای پزشک:

• اکس کاربازپین اغلب به دلیل تحمل بهتر و القای کمتر آنزیم‌های کبدی نسبت به کاربامازپین، به عنوان یک گزینه خط اول یا دوم برای صرع با شروع کانونی در نظر گرفته می‌شود. با این حال، توجه به عارضه جانبی دوز وابسته هیپوناترمی (کاهش سدیم خون) در بیماران، به ویژه در سالمندان یا کسانی که از داروهای دیگری مانند دیورتیک‌ها استفاده می‌کنند، حیاتی است. پایش منظم سدیم سرم توصیه می‌شود.

موارد مصرف خارج برچسب

۱. اختلال دوقطبی (مانیک-دپرسیو)

• اکس کاربازپین به صورت گسترده‌ای به عنوان یک تثبیت کننده خلق و خو در روانپزشکی استفاده می‌شود، اگرچه تاییدیه رسمی از سازمان غذا و داروی ایالات متحده برای این مورد خاص ندارد.
• کاربرد بالینی: ممکن است در بیمارانی که به داروهای تثبیت کننده خلق و خوی استاندارد مانند لیتیوم یا والپروات پاسخ نداده‌اند یا آنها را تحمل نمی‌کنند، به عنوان یک جایگزین یا افزودنی استفاده شود. این دارو می‌تواند به ویژه در مدیریت دوره‌های مانیا یا به عنوان یک عامل کمکی در پیشگیری از عود اختلال دوقطبی نوع ۱ و ۲ مؤثر باشد.

۲. نورالژی عصب سه‌قلو (درد عصب سه شاخه صورت)

• نورالژی عصب سه‌قلو یک اختلال درد مزمن است که عصب سه‌قلو را تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث حملات ناگهانی و شدید درد صورت می‌شود. اکس کاربازپین یک آنالوگ شیمیایی کاربامازپین (که داروی خط اول برای این بیماری است) است و مکانیسم اثر مشابهی در کاهش تحریک‌پذیری عصبی دارد.
• کاربرد بالینی: در بیمارانی که کاربامازپین را تحمل نمی‌کنند یا در معرض خطر تداخلات دارویی قابل توجهی هستند، اکس کاربازپین می‌تواند به عنوان یک گزینه درمانی با تحمل بهتر (به ویژه به دلیل خطر کمتر آگرانولوسیتوز و واکنش‌های جدی پوستی در مقایسه با کاربامازپین) در نظر گرفته شود.

۳. درد نوروپاتیک

• به دلیل اثرات ضدتشنج و تثبیت غشای عصبی، اکس کاربازپین برای درمان انواع دیگر دردهای ناشی از آسیب عصبی نیز به صورت خارج برچسب استفاده می‌شود.
• کاربرد بالینی: شامل مواردی مانند نوروپاتی محیطی دردناک (به عنوان مثال، در بیماران دیابتی) یا رادیکولوپاتی (درد ناشی از فشردگی ریشه عصبی) می‌شود. شواهد بیشتری در مورد اثربخشی این دارو در این موارد نسبت به نورالژی سه‌قلو مورد نیاز است، اما ممکن است در بیمارانی که به سایر داروهای ضددرد نوروپاتیک مانند گاباپنتین یا پرگابالین پاسخ نداده‌اند، مفید باشد.

مکانیسم اثر اکس کاربازپین

اکس کاربازپین یک داروی ضدتشنج مؤثر است که به طور ساختاری با کاربامازپین مرتبط است اما دارای متابولیسم متفاوتی است که منجر به تداخلات دارویی کمتر می‌شود. اثرات ضدتشنجی اکس کاربازپین عمدتاً از طریق متابولیت فعال آن، یعنی منوهیدروکسی متابولیت اعمال می‌شود. این دارو در درجه اول از طریق مکانیسم‌های زیر عمل می‌کند:

• مسدود کردن کانال‌های سدیمی وابسته به ولتاژ: مکانیسم اصلی شامل تثبیت غشاهای عصبی بیش‌فعال از طریق مسدود کردن کانال‌های سدیمی حساس به ولتاژ است. این عمل منجر به مهار شلیک‌های عصبی تکراری و کاهش انتشار سیناپسی در سلول‌های عصبی می‌شود. با تثبیت نورون‌ها، آستانه تشنج افزایش یافته و گسترش فعالیت تشنجی محدود می‌شود. این اثر در دوزهای بالینی مشاهده می‌شود.
• تأثیر بر کانال‌های کلسیمی: برخی شواهد نشان می‌دهند که ممکن است اکس کاربازپین و متابولیت فعال آن با کانال‌های کلسیمی نیز تداخل داشته باشند که احتمالاً به کاهش هدایت عصبی و اثرات ضدتشنجی آن کمک می‌کند.

به طور خلاصه، اکس کاربازپین با کاهش هدایت الکتریکی غیرطبیعی و تثبیت نورون‌ها از طریق کانال‌های سدیمی، از شروع و انتشار تشنج‌ها جلوگیری می‌کند.

فارماکوکینتیک اکس کاربازپین

جذب

• اکس کاربازپین پس از مصرف خوراکی، به خوبی و تقریباً به طور کامل از دستگاه گوارش جذب می‌شود. حداکثر غلظت پلاسمایی در عرض چند ساعت پس از مصرف رخ می‌دهد. جذب این دارو تحت تأثیر مصرف همزمان با غذا قرار نمی‌گیرد و می‌توان آن را بدون توجه به وعده‌های غذایی مصرف کرد.

متابولیسم و توزیع

• بلافاصله پس از جذب، اکس کاربازپین در کبد به سرعت به منوهیدروکسی متابولیت فعال تبدیل می‌شود. این تبدیل توسط آنزیم‌های سیتوزولی انجام می‌گیرد و برخلاف کاربامازپین، اکس کاربازپین به میزان قابل توجهی توسط سیتوکروم پی ۴۵۰ کبدی متابولیزه نمی‌شود. این تفاوت در متابولیسم باعث می‌شود که اکس کاربازپین القای کمتری بر آنزیم‌های کبدی داشته باشد و در نتیجه تداخلات دارویی کمتری با سایر داروها (مانند ضدبارداری‌های خوراکی و داروهای ضدتشنج) ایجاد کند.
• منوهیدروکسی متابولیت به میزان قابل توجهی به پروتئین‌های پلاسما (حدود ۴۰ درصد) متصل می‌شود و فراهمی زیستی تقریباً ۱۰۰ درصدی دارد.

دفع

• منوهیدروکسی متابولیت فعال بیشتر به اسیدهای گلوکورونیک کونژوگه شده و سپس به طور عمده (بیش از ۹۵ درصد) از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود، بیشتر به صورت متابولیت‌های غیرفعال.

نیمه عمر حذف

• نیمه عمر حذف اکس کاربازپین در پلاسما نسبتاً کوتاه (حدود ۱ تا ۲.۵ ساعت) است، اما نیمه عمر حذف منوهیدروکسی متابولیت فعال آن بسیار طولانی‌تر است (حدود ۹ تا ۱۵ ساعت). به دلیل نیمه عمر طولانی‌تر متابولیت فعال، دوز دارو معمولاً دو بار در روز تجویز می‌شود. در بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی، ممکن است نیاز به تنظیم دوز باشد زیرا دفع متابولیت فعال کندتر می‌شود.

منع مصرف اکس کاربازپین

موارد منع مصرف مطلق و احتیاط‌های ویژه در بیماری‌های زمینه‌ای
تنها منع مصرف مطلق برای اکس کاربازپین، سابقه حساسیت مفرط به خود دارو یا هر یک از اجزای تشکیل‌دهنده آن است.
همچنین، به دلیل شباهت ساختاری با کاربامازپین، اکس کاربازپین در بیمارانی که سابقه حساسیت مفرط به کاربامازپین دارند، منع مصرف مطلق محسوب می‌شود. در این بیماران، حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد احتمال واکنش متقاطع وجود دارد.

احتیاط‌های ویژه (موارد نیازمند پایش شدید)

اگرچه این موارد منع مصرف مطلق نیستند، اما نیاز به احتیاط فراوان و پایش دقیق دارند:

• نقص عملکرد کلیه: چون متابولیت فعال اصلی اکس کاربازپین (منوهیدروکسی متابولیت) عمدتاً از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود، در بیماران با اختلال کلیوی شدید ممکن است نیاز به تنظیم دوز و شروع دوز کمتر باشد تا از تجمع دارو و افزایش خطر مسمومیت جلوگیری شود.
• هیپوناترمی (کاهش سدیم خون): اکس کاربازپین می‌تواند باعث کاهش سطح سدیم سرم شود. این اثر به ویژه در بیماران با شرایط مستعد کننده به کاهش سدیم خون مانند سندرم ترشح نامناسب هورمون ضدادراری، نارسایی قلبی، سیروز کبدی، یا بیمارانی که از دیورتیک‌ها استفاده می‌کنند، یک احتیاط مهم است. پایش منظم سدیم سرم در طول درمان توصیه می‌شود.
• اختلالات خونی: در بیمارانی که سابقه دیسکرازی خونی دارند، باید با احتیاط مصرف شود. پایش دوره‌ای شمارش کامل سلول‌های خونی قبل و در طول درمان توصیه می‌شود.
• بیماری کبدی: در بیماران با اختلالات کبدی، به دلیل پتانسیل نادر ایجاد اختلال کبدی، باید با احتیاط مصرف شود.

موارد مصرف در بارداری و شیردهی 

بارداری

• اکس کاربازپین در دسته داروهایی قرار می‌گیرد که به طور بالقوه ممکن است باعث آسیب به جنین شود. اگرچه مطالعات در انسان افزایش قابل توجهی در خطر ناهنجاری‌های عمده مادرزادی در مقایسه با جمعیت عمومی نشان نداده‌اند، اما هنوز خطر آن به طور کامل رد نشده است.
• توصیه بالینی: قطع ناگهانی داروی ضدتشنج در دوران بارداری می‌تواند منجر به تشنج‌های مکرر و خطرات جدی برای مادر و جنین شود. بنابراین، اکس کاربازپین نباید به دلیل بارداری قطع شود. در عوض، باید کمترین دوز مؤثر برای کنترل تشنج‌ها استفاده شود و سطح سرمی دارو به دقت پایش شود.
• مکمل ویتامین K: مصرف داروهای ضدتشنج از جمله اکس کاربازپین در نزدیکی زمان زایمان، به ندرت با کمبود ویتامین K در نوزاد و خطر خونریزی همراه بوده است. بنابراین، تجویز مکمل ویتامین K به مادر در اواخر بارداری و به نوزاد هنگام تولد باید در نظر گرفته شود.
• فولیک اسید: توصیه می‌شود زنانی که در سنین باروری قرار دارند یا قصد بارداری دارند، دوز بالای فولیک اسید (۵ میلی‌گرم در روز) را برای کاهش خطر نقص لوله عصبی مصرف کنند.

شیردهی

• اکس کاربازپین و متابولیت فعال آن (منوهیدروکسی متابولیت) در شیر مادر دفع می‌شوند. اگرچه سطوح آن در شیر و در پلاسمای نوزاد شیرخوار عموماً پایین است، اما خطر عوارض جانبی در نوزاد، به ویژه در ماه‌های اولیه یا در نوزادان نارس، قابل رد نیست.
• توصیه بالینی: تصمیم به شیردهی در هنگام مصرف اکس کاربازپین باید با سنجش دقیق منافع شیردهی در مقابل خطرات احتمالی برای نوزاد صورت گیرد.
• پایش نوزاد: در صورت شیردهی، باید نوزاد از نظر علائمی مانند خواب‌آلودگی بیش از حد، مشکلات تغذیه و افزایش وزن ضعیف به دقت پایش شود و در صورت مشاهده هرگونه علامت غیرعادی، باید فوراً به پزشک اطلاع داده شود. برخی منابع معتبر استفاده از این دارو را در شیردهی با احتیاط متوسط طبقه‌بندی کرده‌اند.

موارد منع مصرف در کودکان
تاییدیه مصرف و موارد منع مصرف در کودکان بر اساس فرمولاسیون و نوع درمان متفاوت است:

• تشنج‌های کانونی به عنوان درمان تک‌دارویی: ایمنی و اثربخشی اکس کاربازپین به عنوان درمان تک‌دارویی در کودکان زیر چهار سال تایید نشده است.
• تشنج‌های کانونی به عنوان درمان کمکی: ایمنی و اثربخشی اکس کاربازپین به عنوان درمان کمکی در کودکان زیر دو سال تایید نشده است.

در نتیجه، مصرف این دارو در کودکان زیر محدوده سنی تایید شده بر اساس نوع درمان، منع مصرف محسوب می‌شود.

عوارض جانبی اکس کاربازپین

عوارض شایع (%10<):

• سیستم اعصاب مرکزی: سرگیجه، خواب آلودگی، سردرد، آتاکسی، خستگی، اختلال در راه رفتن، سرگیجه
• گوارشی: استفراغ، تهوع، درد شکمی
• عصبی، عضلانی و اسکلتی: لرزش
• چشمی: دوبینی، نیستاگموس (حرکت غیرارادی چشم)، اختلال بینایی

عوارض نسبتا شایع (%10-1):

• قلبی عروقی: درد قفسه سینه، ادم، ادم اندام های انتهایی، افت فشار خون
• سیستم اعصاب مرکزی: احساسات ناپایدار، اضطراب، اختلال تعادل، گیجی، عصبانیت، فراموشی، تشنج، زمین افتادن، تفکرات نامعقول، بی خوابی، هیپوستزی (اختلال حس لامسه)، دیسمتری، اختلال تکلم، نوار مغز غیرطبیعی، آژیتاسیون، عدم تمرکز، احساس غیرمعمول، ضعف عضلات
• پوستی: راش پوستی، افزایش تعریق، آکنه ولگاریس
• غدد درون ریز و متابولیسم: کاهش سدیم خون، گرگرفتگی، عطش، افزایش وزن
• گوارشی: اسهال، یبوست، سوء هاضمه، بی اشتهایی، اختلال چشایی، درد ناحیه فوقانی شکم، خشکی دهان، گاستریت، دندان درد
• ادراری تناسلی: عفونت مجاری ادراری، تکرر ادرار، واژینیت
• هماتولوژی و انکولوژی: کبودی، لنفادنوپاتی، راش پورپورا، خونریزی مقعدی
• ازدیاد حساسیت: واکنش ازدیاد حساسیت
• عفونی: عفونت ویروسی، عفونت
• عصبی، عضلانی و اسکلتی: سستی، کمر درد، اسپاسم، رگ به رگ شدن
• چشمی: تاری دید،‌ اختلال تطابق
• گوشی: گوش درد، عفونت گوشی میانی
• تنفسی: عفونت مجاری تنفسی فوقانی، رینیت، سرفه، خون دماغ، عفونت ریوی، سینوزیت، برونشیت، نازوفارنژیت، فارنژیت، پنومونی
• متفرقه: تب، آسیب به سر

سایر عوارض (درصد نامشخص):

• قلبی عروقی: برادی کاردی، نارسایی قلبی، گرگرفتگی، افزایش فشارخون، افت فشار وضعیتی، تپش قلب، سنکوپ، تاکی کاردی
• سیستم اعصاب مرکزی: رفتار تهاجمی، آپاتی (بی اعتنایی)، آفازی (زبان پریشی)، اورا، خونریزی مغزی، دلیریوم (روان آشفتگی)، هذیان، دیستونی، سرخوشی، واکنش خارج هرمی، فلج یکطرفه، هایپرکینزی، هایپررفلکسی، هایپرتونی، هیپوکینزی، هیپورفلکسی، هیپوتونی، هیستریا (اختلال تبدیلی)، اختلال در هوشیاری، احساسات دیوانه وار، کسالت، رفتار شیدایی، میگرن، درد عصبی، کابوس شبانه، بحران اکولوژیریک (انحراف غیرارادی چشم به بالا)، اختلال پانیک، فلجی، بدگمانی، اختلال شخصیت، درد در ناحیه پره کوردیال، کندی سایکوموتور، روان پریشی، لرز شدید، اختلال تکلم، کندذهنی، اختلال صدا
• پوستی: ریزش مو، درماتیت تماسی، اگزما، راش اریتماتوز، راش صورت، فولیکولیت، خارش ناحیه تناسلی، راش ماکولوپاپولار، عرق سوز، پسوریازیس، حساسیت پوست به نور، کهیر، پیسی
• غدد درون ریز و متابولیسم: تغییر در میل جنسی، کاهش T4، خونریزی شدید قاعدگی، افزایش قند خون، افت کلسیم خون، افت قندخون، کاهش پتاسیم خون، افزایش گاما گلوتامیل ترانسفراز، خونریزی بین دو قاعدگی، کاهش وزن
• گوارشی: آفت دهانی، کولیک صفراوی، مدفوع خونی، سنگ کیسه صفرا، کولیت، زخم دئودنوم، اختلال در بلع، انتریت، بادگلو، التهاب مری، نفخ، زخم معده، خونریزی لثه، هایپرپلازی لثه، استفراغ خونی، بواسیر، سکسکه، عطش، حرکات برگشتی معده بدون استفراغ، سیالادنیت (عفونت غدد بزاقی)، عفونت دهان
• ادراری تناسلی: سوزش ادرار، خون در ادرار، لکوره (ترشحات سفید یا زرد واژن)، پریاپیسم، درد مجاری ادراری
• هماتولوژی و انکولوژی: ترومبوسیتوپنی
• کبدی: افزایش آنزیم های کبدی
• ازدیاد حساسیت: آنژیوادم
• عصبی، عضلانی و اسکلتی: درد یک چهارم بالایی راست شکم، لوپوس اریتماتوز سیستمیک، تتانی (انقباض غیرارادی عضلات)
• چشمی: افتادگی پلک، آب مروارید، خونریزی ملتحمه، همی آنوپی (کوری در نیمه میدان دید)، گشادی مردمک، ادم چشمی، هراس از نور، اسکوتوما (نقطه ی سیاه در میدان دید)، خشکی چشم
• گوشی: التهاب گوش خارجی، وزوز گوش
• کلیوی: سنگ کلیه، پرادراری، درد کلیوی
• تنفسی: آسم، تنگی نفس، اسپاسم حنجره، پلوریسی (التهاب لایه پوششی ریه)

تداخلات دارویی اکس کاربازپین

مشخصات کلی تداخلات:

• سوبسترای CYP3A4
• سوبسترای UGT1A9
• سوبسترای UGT2B7
• مهارکننده CYP2C9 (ضعیف)
• القاکننده CYP3A4 (خفیف)
• عامل ضد تشنج
• تشدید اثرات تضعیف‌کننده CNS
• تشدید هیپوناترمی
• تشدید اثرات سروتونرژیک

تداخلات رده X (پرهیز):

• دولوتگراویر، دوراویرین، الویتگراویر، اسلی‌کاربازپین، لدیپاسویر، ریلپیویرین، سلژلین، سیمپرویر، سوفوسبوویر، تنوفوویر آلافنامید، یولی‌پریستال

کاهش اثرات داروها توسط اکس‌کاربازپین:

• بیکتگراویر، کلوزاپین، کوبیسیستات، دولوتگراویر، دوراویرین، الویتگراویر، مشتقات استروژن (فراورده‌های ضدبارداری)، لدیپاسویر، لوتیراستام، نیمودیپین، پرامپانل، پروژستین ( فراورده‌های ضدبارداری)، ریلپیویرین، ریواروکسابان، سلپرکاتینیب، سیمپرویر، سوفوسبوویر، تاکرولیموس (موضعی)، تنوفوویر آلافنامید، آبروگپنت، یولی‌پریستال

کاهش اثرات اکس‌کاربازپین توسط داروها:

• القاکننده‌های قوی CYP3A4، فوس فنی‌توئین-فنی‌توئین، مفلوکین، میانسرین، ارلیستات، محصولات والپروات

افزایش اثرات داروها توسط اکس‌کاربازپین:

• فوس فنی‌توئین، فنی‌توئین، لاکوزامید، سلژلین

افزایش اثرات اکس‌کاربازپین توسط داروها:

• الکل (اتیل)، اسلی‌کاربازپین، پرامپانل، تیازید و دیورتیک های شبه تیازیدی

 

تداخلات دارویی مهم

اکس کاربازپین از طریق متابولیت فعال خود، منوهیدروکسی متابولیت، می‌تواند به عنوان یک مهارکننده یا القاکننده آنزیم‌های متابولیسم کبدی عمل کند.

۱. کاهش اثربخشی داروهای ضدبارداری خوراکی

• داروهای درگیر تداخل: داروهای ضدبارداری خوراکی حاوی اتینیل استرادیول و لوونورژسترل.
• نوع تداخل: اکس کاربازپین به عنوان یک القاکننده ضعیف تا متوسط آنزیم‌های CYP3A4/5 عمل می‌کند. این القا باعث می‌شود که این هورمون‌ها با سرعت بیشتری متابولیزه و پاکسازی شوند.
• نتیجه بالینی: کاهش غلظت پلاسمایی هورمون‌های ضدبارداری و در نتیجه کاهش اثربخشی ضدبارداری و افزایش خطر بارداری ناخواسته.
• توصیه بالینی: به بیمارانی که از داروهای ضدبارداری خوراکی استفاده می‌کنند، باید توصیه شود که از روش‌های جایگزین یا کمکی کنترل بارداری (با دوز هورمونی بالاتر یا غیرهورمونی) استفاده کنند.

۲. تداخل با سایر داروهای ضدتشنج (AEDs)

• فنی توئین: اکس کاربازپین و متابولیت فعال آن غلظت پلاسمایی فنی توئین را تا ۴۰ درصد افزایش می‌دهند. این می‌تواند منجر به سمیت فنی توئین شود.
• توصیه بالینی: در صورت شروع اکس کاربازپین در بیمارانی که فنی توئین مصرف می‌کنند، باید دوز فنی توئین کاهش یابد و غلظت آن پایش شود.
• فنو باربیتال و پریمیدون: اکس کاربازپین و متابولیت فعال آن غلظت پلاسمایی این داروها را به طور جزئی افزایش می‌دهند.
• لاموتریژین: اکس کاربازپین می‌تواند غلظت لاموتریژین را کاهش دهد. این ممکن است اثربخشی لاموتریژین را کم کرده و نیاز به تنظیم دوز آن داشته باشد.

۳. افزایش خطر هیپوناترمی (کاهش سدیم خون)

• داروهای درگیر تداخل: دیورتیک‌ها (مانند هیدروکلروتیازید، فوروزماید) و سایر داروهایی که باعث کاهش سدیم خون می‌شوند (مانند برخی داروهای ضد افسردگی).
• نوع تداخل: مصرف همزمان این داروها با اکس کاربازپین، که خود پتانسیل ایجاد کاهش سدیم خون را دارد، خطر ابتلا به هیپوناترمی علامت‌دار را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
• توصیه بالینی: پایش مکرر سطح سدیم سرم و ارزیابی علائم کاهش سدیم خون ضروری است.

۴. مهارکننده‌های مونوآمین اکسیداز (MAOIs)

• داروهای درگیر تداخل: سلژیلین، ترانیل سیپرومین، موکلوبماید.
• نوع تداخل: مصرف همزمان این داروها با اکس کاربازپین ممکن است باعث افزایش اثرات ضدتشنجی و عوارض جانبی سیستم عصبی مرکزی شود.
• توصیه بالینی: در صورت امکان از مصرف همزمان اجتناب شود یا با دوزهای بسیار پایین و پایش دقیق شروع شود.

تداخل با غذا 

عدم تداخل قابل توجه:

• نوع تداخل: جذب اکس کاربازپین تحت تأثیر مصرف همزمان با غذا قرار نمی‌گیرد.
• توصیه بالینی: اکس کاربازپین را می‌توان با غذا یا بدون آن مصرف کرد. با این حال، مصرف آن همراه با غذا ممکن است به کاهش عوارض جانبی گوارشی مانند تهوع و ناراحتی معده کمک کند.

تداخل در آزمایشات 

اکس کاربازپین و متابولیت‌های آن می‌توانند در نتایج برخی آزمایش‌های بالینی اختلال ایجاد کنند، که آگاهی از آنها برای تفسیر دقیق نتایج آزمایشگاهی بیمار حیاتی است.

• آزمایش تیروئید: اکس کاربازپین ممکن است باعث کاهش جزئی در سطوح سرمی هورمون‌های تیروئید شود. اگرچه این امر به ندرت منجر به کم‌کاری تیروئید علامت‌دار می‌شود، اما ممکن است بر تفسیر نتایج آزمایش تیروئید در بیماران تأثیر بگذارد.
• تداخل در آزمایش ایمونواسی (اندازه‌گیری غلظت کاربامازپین): به دلیل شباهت ساختاری اکس کاربازپین و متابولیت فعال آن به کاربامازپین، ممکن است در برخی از روش‌های ایمونواسی برای اندازه‌گیری غلظت کاربامازپین، نتایج به صورت کاذب مثبت گزارش شوند. این بدان معناست که نتایج آزمایش نشان‌دهنده حضور کاربامازپین در بدن بیمارانی است که فقط اکس کاربازپین مصرف می‌کنند.

هشدار ها اکس کاربازپین

هشدارهای مهم و کاربردی 

۱. هیپوناترمی (کاهش سدیم خون)

• اکس کاربازپین می‌تواند باعث کاهش سطح سدیم سرم شود که معمولاً در ۱ تا ۳ ماه اول درمان رخ می‌دهد.
• اهمیت بالینی: کاهش سدیم خون می‌تواند بدون علامت باشد، اما در موارد شدید (معمولاً سدیم سرم کمتر از ۱۲۵ میلی‌مول در لیتر) ممکن است با علائمی مانند تهوع، بی‌حالی، سردرد، گیجی، خواب‌آلودگی یا افزایش دفعات و شدت تشنج‌ها همراه باشد.
• اقدام پزشک: اندازه‌گیری سطح سدیم سرم قبل از شروع درمان و به صورت دوره‌ای در طول درمان، به ویژه در سه ماه اول، ضروری است. پایش نزدیک در بیماران مستعد (مانند سالمندان، بیماران با نقص کلیوی، یا کسانی که همزمان از دیورتیک‌ها استفاده می‌کنند) حیاتی است. در صورت کاهش سدیم علامت‌دار، کاهش دوز یا قطع دارو و مدیریت کاهش سدیم ضروری است.

۲. واکنش‌های پوستی جدی

• استفاده از اکس کاربازپین با خطر بروز واکنش‌های پوستی جدی و تهدیدکننده حیات مانند سندرم استیونز-جانسون و نکرولیز اپیدرم سمی همراه است.
• اهمیت بالینی: این واکنش‌ها نادر هستند اما می‌توانند کشنده باشند. خطر واکنش متقاطع در بیمارانی که سابقه واکنش حساسیت مفرط به کاربامازپین را دارند، حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد است.
• اقدام پزشک: در صورت مشاهده هرگونه راش، تب، تورم غدد لنفاوی، یا علائم شبه آنفولانزا، باید بلافاصله مصرف دارو قطع شده و ارزیابی فوری انجام شود.
• ریسک ژنتیکی: خطر بروز واکنش‌های پوستی جدی در بیماران با تبار هان چینی یا تایلندی که حامل آلل HLA-B*1502 هستند، افزایش می‌یابد. در این گروه‌های قومی، انجام آزمایش ژنتیکی قبل از شروع درمان توصیه می‌شود.

۳. واکنش حساسیت مفرط چند ارگانی (DRESS)

• واکنش دارویی همراه با ائوزینوفیلی و علائم سیستمیک یک واکنش جدی است که می‌تواند اعضای متعدد بدن مانند کبد و سلول‌های خونی را تحت تأثیر قرار دهد و بالقوه کشنده باشد.
• اهمیت بالینی: این واکنش می‌تواند شامل تب، راش، تورم غدد لنفاوی، و درگیری اعضای داخلی (مانند هپاتیت، نارسایی کلیه) باشد.
• اقدام پزشک: در صورت مشکوک بودن به این سندرم، مصرف دارو باید بلافاصله قطع و درمان‌های حمایتی فوری آغاز شود.

۴. تفکرات و رفتار خودکشی‌گرا

• داروهای ضدتشنج، از جمله اکس کاربازپین، ممکن است خطر تفکرات یا رفتار خودکشی‌گرا را در بیماران افزایش دهند.
• اهمیت بالینی: این خطر در بیمارانی که تحت درمان برای صرع یا سایر بیماری‌ها هستند، افزایش می‌یابد.
• اقدام پزشک: بیمار، خانواده و مراقبان باید در مورد نیاز به پایش برای علائم جدید یا بدتر شدن خلق و خو، افسردگی، یا افکار خودآزاری و خودکشی آموزش داده شوند. در صورت بروز این علائم، باید ارزیابی روانپزشکی فوری انجام شود.

۵. اثرات سیستم عصبی مرکزی

• اکس کاربازپین می‌تواند باعث عوارض جانبی وابسته به دوز سیستم عصبی مرکزی مانند خواب‌آلودگی، سرگیجه، دوبینی و آتاکسی (اختلال هماهنگی حرکتی) شود.
• اهمیت بالینی: این عوارض می‌توانند عملکرد حرکتی، رانندگی و کار با ماشین‌آلات را مختل کنند. این اثرات معمولاً در طول تیتراسیون دوز یا هنگام مصرف دوزهای بالاتر شایع‌تر هستند.
• اقدام پزشک: به بیماران توصیه شود تا زمانی که تأثیر دارو بر هوشیاری آن‌ها مشخص نشده است، از فعالیت‌های خطرناک خودداری کنند.

مسمومیت (اوردوز) و مدیریت آن

علائم مسمومیت (اوردوز):

• علائم مسمومیت با اکس کاربازپین معمولاً به دلیل خاصیت مهارکنندگی آن بر سیستم عصبی مرکزی است.
• علائم شایع: خواب‌آلودگی شدید، سرگیجه، تهوع، استفراغ، حرکات غیرارادی و ناهماهنگ بدن، نیستاگموس (حرکات سریع و غیرارادی چشم) و آتاکسی.
• علائم جدی: کاهش سطح هوشیاری، کما، تضعیف تنفسی، کاهش فشار خون، برادی‌کاردی (کندی ضربان قلب) و تشنج. کاهش سدیم خون نیز می‌تواند تشدید شود.

درمان مسمومیت:

• در حال حاضر، هیچ پادزهر یا درمان اختصاصی برای مسمومیت با اکس کاربازپین وجود ندارد. مدیریت کاملاً حمایتی و علامتی است.

پشتیبانی حیاتی:

• راه هوایی، تنفس و گردش خون: تثبیت راه هوایی و حمایت تنفسی و قلبی عروقی از طریق پروتکل‌های احیای استاندارد. پایش مداوم علائم حیاتی و ریتم قلب ضروری است.

کاهش جذب:

• زغال فعال: اگر بیمار در عرض ۱ تا ۲ ساعت پس از مصرف دوز بسیار زیاد مراجعه کند، تجویز زغال فعال ممکن است برای کاهش جذب دارو در نظر گرفته شود. در مسمومیت‌های شدید، به دلیل احتمال به تأخیر افتادن تخلیه معده، ممکن است دوزهای مکرر زغال فعال نیز در نظر گرفته شود.
• شستشوی معده: تنها در موارد خاص و بلافاصله پس از مصرف دارو (به دلیل عدم حفاظت از راه هوایی در بیمار با کاهش هوشیاری، خطر آسپیراسیون وجود دارد).

مدیریت عوارض جانبی:

• کاهش سدیم خون: پایش دقیق سطح سدیم سرم و مدیریت هیپوناترمی علامت‌دار با مایع‌درمانی و در صورت لزوم، تجویز محلول‌های نمکی هایپرتونیک.
• تشنج: تشنج‌ها باید با داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها (به عنوان مثال، دیازپام یا لورازپام) درمان شوند.
• کاهش فشار خون و برادی‌کاردی: مدیریت با مایعات و در صورت عدم پاسخ، استفاده از وازوپرسورها (مانند نوراپی‌نفرین یا دوپامین).

روش‌های حذف پیشرفته:

• همودیالیز: به دلیل اتصال نسبتاً کم منوهیدروکسی متابولیت به پروتئین (حدود ۴۰ درصد)، همودیالیز به طور کامل حذف دارو را تسریع نمی‌کند، اما در موارد نادر مسمومیت شدید و تهدیدکننده حیات می‌تواند به عنوان یک روش کمکی در نظر گرفته شود، اگرچه شواهد محدود است.
• نکته بالینی: به دلیل اینکه اکس کاربازپین یک پیش‌دارو است و تبدیل آن به متابولیت فعال ممکن است سرعت محدودی داشته باشد، سمیت حاد آن در مقایسه با برخی دیگر از داروهای ضدتشنج مانند کاربامازپین ممکن است کمتر باشد، اما پایش نزدیک و مراقبت حمایتی حیاتی است.

توصیه های دارویی اکس کاربازپین

توصیه‌های دارویی مهم برای بیمار 
این نکات را با زبانی ساده و قابل فهم به بیمار منتقل کنید:

• نحوه مصرف دارو: این دارو را دقیقاً طبق دستور پزشک مصرف کنید. معمولاً دو بار در روز تجویز می‌شود. می‌توانید آن را با غذا یا بدون غذا مصرف کنید. اگر دارو را به صورت سوسپانسیون مایع مصرف می‌کنید، حتماً از سرنگ اندازه‌گیری موجود برای دوز دقیق استفاده کنید و قبل از استفاده شیشه دارو را به خوبی تکان دهید.
• قطع نکردن ناگهانی: هرگز مصرف این دارو را به طور ناگهانی قطع نکنید، حتی اگر احساس بهبودی می‌کنید. قطع ناگهانی می‌تواند منجر به افزایش تکرار و شدت تشنج‌ها شود. برای قطع یا تغییر دوز، همیشه با پزشک خود مشورت کنید.
• عوارض جانبی شایع: در روزهای اول درمان ممکن است احساس سرگیجه، خواب‌آلودگی یا دوبینی داشته باشید. تا زمانی که بدن شما به دارو عادت نکرده، از رانندگی و کار با ماشین‌آلات خطرناک خودداری کنید.
• توجه به کاهش سدیم: اگر علائمی مانند احساس خستگی شدید، گیجی، حالت تهوع یا استفراغ دارید، فوراً با پزشک تماس بگیرید. اینها می‌توانند نشانه‌های کاهش سدیم خون باشند. در هوای گرم، مراقب از دست دادن آب بدن
  باشید.
• واکنش‌های پوستی: اگر دچار بثورات پوستی شدید، تب، یا تورم صورت و غدد لنفاوی شدید، مصرف دارو را متوقف کرده و فوراً به پزشک خود مراجعه کنید. اینها می‌توانند نشانه‌های یک واکنش آلرژیک جدی باشند.
• بارداری و پیشگیری از آن: اگر در سنین باروری هستید، باید بدانید که این دارو ممکن است اثربخشی قرص‌های ضدبارداری خوراکی را کاهش دهد. در مورد بهترین روش پیشگیری از بارداری با پزشک خود صحبت کنید و احتمالاً به یک روش دیگر نیاز خواهید داشت. اگر قصد بارداری دارید یا فکر می‌کنید باردار هستید، فوراً پزشک را مطلع سازید.
• افکار و تغییرات خلقی: در صورت مشاهده هرگونه تغییر در خلق و خو، افسردگی یا افکار آسیب زدن به خود، فوراً به پزشک اطلاع دهید.

توصیه‌های دارویی مهم مخصوص پزشک
این توصیه‌ها باید در برنامه درمانی و پایش بیمار در نظر گرفته شوند:

• تیتراسیون آهسته دوز: درمان را با دوز پایین شروع کنید و به آرامی دوز را افزایش دهید (تیتراسیون)، تا تحمل بیمار نسبت به عوارض جانبی وابسته به دوز سیستم عصبی مرکزی (مانند سرگیجه و دوبینی) بهبود یابد. تیتراسیون آهسته به ویژه در بیماران سالمند یا بیمارانی که داروهای دیگر را مصرف می‌کنند، حیاتی است.
• پایش سدیم سرم: سطح سدیم سرم بیمار را قبل از شروع درمان و سپس در فواصل منظم (مانند دو هفته پس از شروع، سپس ماهانه در طول ۲ ماه اول) بررسی کنید. در بیماران مستعد کاهش سدیم خون (مانند مصرف‌کنندگان دیورتیک‌ها)، این پایش باید با دقت بیشتری انجام شود. در صورت کاهش سدیم خون علامت‌دار، دوز را کاهش دهید یا دارو را قطع کنید.
• ریسک واکنش‌های پوستی: در بیماران با تبار پرخطر (مانند برخی تبار آسیایی) که حامل آلل HLA-B*1502 هستند، قبل از شروع درمان، تست‌های ژنتیکی را مد نظر قرار دهید تا خطر واکنش‌های پوستی جدی کاهش یابد.

تداخلات دارویی:

• در صورت مصرف همزمان با فنی توئین، سطح فنی توئین را به دقت پایش کرده و دوز آن را کاهش دهید.
• در صورت همزمانی با داروهای ضدبارداری خوراکی، دوز هورمونی بالاتر یا استفاده از روش جایگزین غیرخوراکی را توصیه کنید.
• مدیریت بارداری: در زنان باردار، کمترین دوز مؤثر برای کنترل تشنج‌ها را تجویز کنید. به دلیل خطر کمبود ویتامین ، در اواخر بارداری تجویز مکمل ویتامین را در نظر بگیرید و مشاوره مکمل اسید فولیک با دوز بالا را فراموش نکنید.
• قطع درمان: در صورت نیاز به قطع درمان، آن را به صورت تدریجی (معمولاً در طی یک یا دو هفته) کاهش دهید، مگر اینکه به دلیل واکنش‌های جانبی جدی (مانند حساسیت مفرط یا اختلال خونی) نیاز به قطع فوری باشد.
• پایش روانپزشکی: بیماران را به طور منظم برای علائم جدید یا بدتر شدن افسردگی، تغییرات خلقی و تفکرات خودآزاری پایش کنید.