زینک چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

کپسول زینک سولفات راموفارمین

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف زینک

زینک یک ماده معدنی ضروری است که در بیش از ۳۰۰ واکنش آنزیمی بدن، از جمله عملکرد سیستم ایمنی، سنتز پروتئین و تقسیم سلولی، نقش حیاتی دارد. تجویز مکمل زینک در شرایط بالینی خاص می‌تواند نقش درمانی یا حمایتی مهمی ایفا کند.

۱. موارد مصرف تأیید شده (با شواهد بالینی قوی)
این موارد مصرف، اغلب برای درمان کمبود زینک یا شرایطی که مستقیماً ناشی از سطوح پایین زینک هستند، توسط سازمان‌های بین‌المللی تایید شده‌اند.

الف. کمبود زینک (سوء تغذیه)

• توضیح کاربردی: درمان اصلی در بیمارانی که با علائم کمبود زینک مراجعه می‌کنند. کمبود زینک ممکن است در افراد دارای رژیم‌های غذایی محدود، الکلی‌ها، افراد مسن، یا بیماران مبتلا به بیماری‌های سوء جذب (مانند بیماری کرون یا سلیاک) رخ دهد. علائم کمبود شامل کاهش ایمنی، کندی بهبود زخم، اسهال مزمن، و ریزش مو است.
• نکته بالینی: تشخیص کمبود با اندازه‌گیری سطح زینک سرمی انجام می‌شود، اما باید توجه داشت که این اندازه‌گیری ممکن است محدودیت‌هایی داشته باشد و ارزیابی ریسک فاکتورها و علائم بالینی نیز ضروری است.

ب. اسهال حاد و مزمن (در کودکان)

• توضیح کاربردی: مکمل زینک به طور گسترده برای کاهش مدت و شدت اسهال حاد و مزمن در کودکان، به ویژه در مناطق در حال توسعه یا کودکان دچار سوءتغذیه یا کمبود زینک، توصیه می‌شود. زینک با بازسازی یکپارچگی سد مخاطی روده، تقویت پاسخ ایمنی و تأثیر مستقیم بر مکانیسم‌های ترشح یون در روده عمل می‌کند.
• نکته بالینی: دوزهای متداول (مانند ۲۰ میلی‌گرم در روز) می‌توانند مدت زمان اسهال را کاهش دهند و نقش مهمی در جلوگیری از عود و کاهش مرگ و میر ناشی از اسهال دارند.

ج. بیماری ویلسون

• توضیح کاربردی: زینک یک درمان جایگزین یا کمکی برای بیماری ویلسون (اختلال ارثی تجمع مس در بدن) است. زینک با القای سنتز پروتئین متالوتایونین در روده، از جذب مس از دستگاه گوارش جلوگیری کرده و دفع آن را افزایش می‌دهد.
• نکته بالینی: در این بیماری، زینک به عنوان یک عامل «ضد جذب» عمل می‌کند و برای نگهداری و جلوگیری از جذب مس اضافی مفید است.

د. دژنراسیون ماکولای وابسته به سن

• توضیح کاربردی: مکمل زینک (معمولاً در ترکیب با ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان) در بیمارانی که در معرض خطر بالای پیشرفت دژنراسیون ماکولای وابسته به سن به مراحل پیشرفته هستند، تجویز می‌شود تا سرعت کاهش بینایی را آهسته کند.
• نکته بالینی: این تجویز بر اساس نتایج مطالعات بزرگ انجام می‌شود که نشان می‌دهند ترکیب زینک و آنتی‌اکسیدان‌ها می‌تواند پیشرفت بیماری را در برخی زیر گروه‌های پرخطر کند سازد.

۲. موارد مصرف خارج برچسب (با شواهد بالینی)
این موارد در برچسب‌های رسمی دارو درج نشده‌اند، اما بر اساس شواهد بالینی در متون علمی بین‌المللی، به طور معمول توسط پزشکان تجویز می‌شوند.

الف. سرماخوردگی شایع

• توضیح کاربردی: مصرف زینک به شکل قرص مکیدنی (لوزنج) حاوی دوزهای بالا، اگر در عرض ۲۴ ساعت پس از شروع علائم سرماخوردگی آغاز شود، ممکن است طول مدت سرماخوردگی را به طور قابل توجهی کوتاه کند.
• نکته بالینی: اثربخشی زینک به فرمولاسیون (مانند استات یا گلوکونات) و دوز المنتال (زینک خالص) بستگی دارد. به دلیل خطر بالقوه از دست دادن حس بویایی، استفاده از فرمولاسیون‌های اسپری بینی حاوی زینک توصیه نمی‌شود.

ب. بهبود زخم‌های مزمن

• توضیح کاربردی: تجویز مکمل زینک خوراکی برای بیمارانی که دارای زخم‌های مزمن پوستی (مانند زخم‌های فشاری یا زخم‌های پا) هستند و شواهد کمبود زینک دارند، می‌تواند به تسریع روند بهبود کمک کند. زینک نقش مهمی در ترمیم بافت، عملکرد ایمنی در محل زخم، و تولید کلاژن دارد.
• نکته بالینی: اگرچه زینک موضعی و خوراکی هر دو استفاده می‌شوند، اما اثربخشی زینک خوراکی به ویژه در افراد کمبود دار برجسته‌تر است.

ج. آکنه

• توضیح کاربردی: زینک خوراکی ممکن است به عنوان یک درمان کمکی در آکنه‌های التهابی متوسط تا شدید استفاده شود. زینک دارای خواص ضد التهابی و آنتی‌باکتریال است و همچنین می‌تواند ترشح چربی پوست را کاهش دهد.
• نکته بالینی: دوزهای نسبتاً بالا (مانند سولفات زینک) معمولاً در کارآزمایی‌های بالینی استفاده شده‌اند و نتایج نشان‌دهنده اثربخشی قابل مقایسه با برخی آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی است، هرچند ممکن است به اندازه آن‌ها مؤثر نباشد.

د. پشتیبانی از سیستم ایمنی (در عفونت‌های تنفسی)

• توضیح کاربردی: زینک برای بهبود عملکرد ایمنی و کاهش خطر و مدت عفونت‌های دستگاه تنفسی (مانند ذات‌الریه) در کودکان و بزرگسالان دچار کمبود زینک یا پرخطر (مانند بیماران مسن یا مبتلا به ایدز) استفاده شده است.
• نکته بالینی: زینک به عنوان یک تعدیل‌کننده ایمنی عمل می‌کند و به بدن در پاسخ مؤثرتر به عوامل بیماری‌زا کمک می‌کند.

مکانیسم اثر زینک

زینک یک عنصر کمینه حیاتی است که در تمام سلول‌های بدن یافت می‌شود و در فرآیندهای حیاتی متعددی شرکت دارد. زینک نقش‌های خود را از طریق سه عملکرد اصلی کاتالیزوری، ساختاری و تنظیم‌کننده ایفا می‌کند:

الف. نقش کاتالیزوری و آنزیمی

• فعالیت آنزیمی گسترده: زینک به عنوان یک کو فاکتور برای بیش از ۳۰۰ آنزیم عمل می‌کند. این آنزیم‌ها در واکنش‌های متابولیک کلیدی، شامل سنتز پروتئین و دی ان ای، تجزیه کربوهیدرات‌ها، و متابولیسم لیپیدها، ضروری هستند. نمونه‌های مهم شامل آنزیم‌های دخیل در تقسیم سلولی و ترمیم بافت‌ها است.

ب. نقش ساختاری و حفاظتی

• پایداری غشاء و پروتئین: زینک به پایداری غشاهای سلولی کمک می‌کند و در ساختار بسیاری از پروتئین‌ها، از جمله فاکتورهای رونویسی، نقش ساختاری دارد. ساختارهایی مانند انگشت‌های زینک به پروتئین‌ها اجازه می‌دهند تا به دی ان ای متصل شده و بیان ژن را تنظیم کنند.
• عملکرد آنتی‌اکسیدانی: زینک در برابر آسیب‌های سلولی محافظت می‌کند. این عمل از طریق کاهش پراکسیداسیون لیپیدی و به عنوان بخشی از آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی (مانند سوپراکسید دیسموتاز) صورت می‌گیرد، که استرس اکسیداتیو و تولید رادیکال‌های آزاد را کاهش می‌دهد .
• حمایت از انسولین: زینک برای تشکیل بلورهای انسولین در سلول‌های بتا لوزالمعده لازم است و در سنتز، ذخیره‌سازی، و آزادسازی انسولین نقش دارد.

ج. تنظیم عملکرد سیستم‌های خاص

• عملکرد ایمنی: زینک برای بلوغ و عملکرد صحیح سلول‌های ایمنی (مانند لنفوسیت‌های تی و بی، نوتروفیل‌ها و ماکروفاژها) ضروری است. کمبود زینک به تضعیف پاسخ ایمنی و افزایش حساسیت به عفونت‌ها می‌انجامد.
• بهبود زخم: در فرآیند بهبود زخم، زینک با تقویت مهاجرت سلول‌های کراتینوسیت، ترمیم سد اپیتلیالی، و تنظیم آنزیم‌های ماتریکس متالوپروتئیناز به ترمیم بافت کمک می‌کند.
• اثرات گوارشی (در اسهال): زینک در درمان اسهال حاد عمل می‌کند. این کار با بازگرداندن یکپارچگی سد مخاطی روده، افزایش جذب آب و الکترولیت‌ها و تنظیم کانال‌های یونی روده انجام می‌شود.

فارماکوکینتیک زینک

الف. جذب

• محل جذب: زینک عمدتاً در روده کوچک، به ویژه در قسمت پایانی اثنی عشر و ابتدای ژژونوم جذب می‌شود.
• میزان جذب: به طور کلی، حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد زینک رژیم غذایی جذب می‌شود، اما این میزان به عوامل متعددی بستگی دارد. فرمولاسیون‌های مختلف زینک (مانند گلوکونات و گلیسینات) ممکن است زیست دسترسی بالاتری نسبت به اکسید یا سولفات داشته باشند.
• رقابت و تداخلات: جذب زینک توسط فیتات‌ها (در غلات و حبوبات) و برخی املاح (مانند کلسیم) مهار می‌شود. مصرف دوزهای بالای زینک نیز می‌تواند سنتز متالوتایونین را در سلول‌های روده القا کند، که به نوبه خود مس را به دام انداخته و جذب آن را مهار می‌کند و خطر کمبود مس را به دنبال دارد.

ب. توزیع

• ذخیره‌سازی: زینک به طور گسترده در سراسر بدن توزیع می‌شود. بخش عمده‌ای از زینک بدن (حدود ۶۰ درصد) در عضله اسکلتی و ۳۰ درصد در استخوان‌ها ذخیره می‌شود.
• حمل و نقل در خون: در گردش خون، زینک عمدتاً به پروتئین آلبومین متصل می‌شود.

ج. دفع

• مسیر اصلی دفع: دفع زینک در درجه اول از طریق دستگاه گوارش (مدفوع) صورت می‌گیرد که بیش از ۹۰ درصد زینک دفعی را تشکیل می‌دهد.
• مسیرهای فرعی: مقدار کمتری از زینک از طریق ادرار و عرق دفع می‌شود. سیستم بدن مکانیسم‌های کارآمدی برای حفظ هموستاز زینک دارد.

منع مصرف زینک

۱. موارد منع مصرف در بیماری‌ها و شرایط بالینی
هیچ منع مصرف مطلق شناخته شده‌ای برای مصرف زینک در دوزهای درمانی رایج وجود ندارد، اما موارد زیر نیازمند احتیاط شدید یا تعدیل دوز هستند:

• نارسایی کلیوی: در بیماران با نارسایی شدید کلیوی , احتمال تجمع زینک در بدن وجود دارد. اگرچه نیازهای زینک در این بیماران ممکن است بالا باشد، اما دوز باید تحت نظارت دقیق و بر اساس سطح زینک سرمی تنظیم شود تا از مسمومیت جلوگیری گردد.
• حساسیت شدید: منع مصرف در افرادی که به زینک یا هر یک از اجزای فرمولاسیون مکمل حساسیت شدید (حساسیت بیش از حد) دارند.
• خطر کمبود مس: تجویز مزمن و طولانی مدت دوزهای بالای زینک (بیش از ۴۰ میلی‌گرم در روز زینک المنتال) می‌تواند جذب مس را مهار کند و منجر به کمبود مس ثانویه شود. این وضعیت می‌تواند باعث علائم عصبی (مانند بی‌حسی و ضعف در اندام‌ها) و اختلالات خونی (مانند کم‌خونی و نوتروپنی) گردد. پزشک باید در درمان طولانی‌مدت زینک دوز بالا، سطح مس را پایش کند.
• استفاده از زینک داخل بینی (اسپری): استفاده از فرمولاسیون‌های زینک که مستقیماً در بینی قرار می‌گیرند (مانند اسپری‌ها و ژل‌ها) برای درمان سرماخوردگی، به دلیل گزارش‌هایی از از دست دادن حس بویایی (آنوسمی) پایدار یا دائمی، منع مصرف دارد.

۲. موارد منع مصرف و احتیاط در بارداری و شیردهی
زینک برای رشد و نمو جنین و نوزاد حیاتی است و کمبود آن می‌تواند با پیامدهای نامطلوب بارداری مرتبط باشد. با این حال، مصرف بیش از حد نیز باید کنترل شود.

• بارداری: زینک در دوزهای رژیمی توصیه شده (حدود ۱۱ میلی‌گرم در روز زینک المنتال) برای زنان باردار ایمن و ضروری است.
• هشدار دوز بالا: مکمل‌دهی با دوزهای بالاتر از حد تحمل فوقانی (حد مجاز ایمن، که در بزرگسالان معمولاً ۴۰ میلی‌گرم زینک المنتال در روز است) در زنان باردار با وضعیت تغذیه‌ای مناسب، توصیه نمی‌شود و باید تنها در صورت وجود کمبود ثابت شده و تحت نظر پزشک متخصص صورت گیرد. شواهد بین‌المللی در مورد فایده گسترده مکمل زینک با دوز بالا برای همه زنان باردار محدود است و تنها در صورت کمبود یا در مناطق پرخطر توصیه می‌شود.
• شیردهی: زینک در دوزهای رژیمی توصیه شده (حدود ۱۲ میلی‌گرم در روز زینک المنتال) برای مادران شیرده ایمن است.
• هشدار دوز بالا: مشابه بارداری، مصرف دوزهای بسیار بالا (بیش از حد تحمل فوقانی) در مادران شیرده با وضعیت تغذیه‌ای مناسب، توصیه نمی‌شود زیرا می‌تواند به نوزاد آسیب برساند یا تعادل عناصر کمینه را در بدن مادر مختل کند.

۳. موارد منع مصرف در کودکان

• دوز مسمومیت حاد: مصرف مقادیر بسیار زیاد زینک (دوزهای حاد بالاتر از ۲ گرم زینک المنتال) در کودکان می‌تواند منجر به مسمومیت شدید و علائم گوارشی نظیر حالت تهوع، استفراغ، درد شکم و اسهال گردد.
• لزوم تجویز دوز مناسب: اگرچه زینک برای رشد و درمان اسهال حاد در کودکان دچار سوءتغذیه بسیار مهم است، اما تجویز باید دقیقاً بر اساس دستورالعمل‌های دوزهای توصیه شده (مانند ۱۰ تا ۲۰ میلی‌گرم در روز زینک المنتال برای درمان اسهال حاد، بسته به سن) و نه دوزهای بزرگسالان انجام گیرد.
• زینک داخل بینی: استفاده از فرآورده‌های زینک داخل بینی، به دلیل خطر آنوسمی، در هر سنی، از جمله کودکان، منع مصرف دارد.

به طور خلاصه، مهم‌ترین ملاحظه برای پزشک در تجویز زینک، پرهیز از دوزهای مزمن بالاتر از حد تحمل فوقانی برای جلوگیری از کمبود مس و نظارت بر بیمار در صورت وجود نارسایی کلیوی است.

عوارض جانبی زینک

آگاهی از عوارض جانبی زینک برای پزشک به منظور مدیریت انتظارات بیمار و تمایز علائم از شرایط پاتولوژیک دیگر ضروری است. عوارض جانبی مکمل زینک خوراکی (به ویژه لوزی یا قرص‌ها) اغلب به سیستم گوارشی مرتبط بوده و معمولاً با دوزهای بالاتر از ۴۰ میلی‌گرم زینک المنتال در روز شایع‌تر هستند.
متأسفانه، مطالعات بالینی و مرورهای نظام‌مند درصد شیوع دقیق و یکسانی را برای همه عوارض جانبی زینک ارائه نمی‌دهند، زیرا این درصدها به شدت به دوز مصرفی، مدت زمان درمان، نوع نمک زینک استفاده شده و همچنین نحوه گزارش‌دهی در کارآزمایی‌های مختلف بستگی دارند. با این حال، می‌توان شیوع تقریبی شایع‌ترین عوارض جانبی را بر اساس داده‌های موجود از کارآزمایی‌هایی که از دوزهای درمانی (مانند درمان سرماخوردگی یا اسهال حاد) استفاده کرده‌اند، ارائه کرد:

۱. عوارض جانبی شایع (بیش از ۱۰ درصد)

• تهوع و استفراغ: تهوع، به خصوص، یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی مکمل‌های زینک، به ویژه در فرم لوزی (برای سرماخوردگی) است. در یک متاآنالیز مروری بر کارآزمایی‌های زینک برای سرماخوردگی، خطر گزارش تهوع در گروه دریافت‌کننده زینک تا ۶۴ درصد بیشتر از گروه دارونما گزارش شده است. این عارضه اغلب با مصرف مکمل همراه با غذا کاهش می‌یابد.
• اختلال حس چشایی و طعم نامطبوع: احساس یک طعم فلزی یا ناخوشایند در دهان، به ویژه در مورد لوزی‌ها و شربت‌های زینک، بسیار رایج است و شیوع آن در برخی مطالعات می‌تواند به بیش از ۵۰ درصد برسد.

۲. عوارض جانبی با شیوع متوسط تا پایین (کمتر از ۱۰ درصد)

• دردهای شکمی، کرامپ و اسهال: ناراحتی‌های گوارشی مانند درد و کرامپ شکمی و اسهال نیز در بیمارانی که زینک خوراکی مصرف می‌کنند، شایع است. شیوع این موارد معمولاً کمتر از تهوع است اما همچنان به صورت مکرر مشاهده می‌شود.

۳. عوارض جانبی جدی و نادر (ناشی از دوزهای بالا یا مصرف مزمن)
این عوارض اغلب در دوزهای بالاتر از حد مجاز قابل تحمل (۴۰ میلی‌گرم المنتال روزانه) و به صورت طولانی‌مدت (ماه‌ها یا سال‌ها) مشاهده می‌شوند و به ندرت در دوزهای توصیه شده رژیمی رخ می‌دهند:

• کمبود مس ثانویه: این عارضه جدی‌ترین خطر مصرف مزمن دوزهای بالای زینک است. زینک با القای تولید متالوتینین در روده، جذب مس را کاهش داده و منجر به کمبود مس می‌شود. این وضعیت می‌تواند علائمی مانند کم‌خونی و کاهش نوتروفیل‌ها (نوتروپنی) و همچنین علائم عصبی (مانند ضعف و بی‌حسی) ایجاد کند.
• کاهش لیپوپروتئین‌های با چگالی بالا (کلسترول خوب): در برخی مطالعات مزمن، مصرف دوزهای زینک در محدوده ۱۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم در روز با کاهش سطح کلسترول خوب در خون مرتبط بوده است.
• از دست دادن حس بویایی: این عارضه به دنبال استفاده از فرآورده‌های زینک که مستقیماً در بینی قرار می‌گیرند (مانند اسپری‌های زینک داخل بینی) گزارش شده و می‌تواند دائمی باشد. این فرم مصرف زینک منع شده است.
• نکته بالینی: به عنوان یک قاعده کلی، در دوزهای پایین‌تر از ۴۰ میلی‌گرم زینک المنتال در روز، عوارض جانبی معمولاً خفیف و محدود به ناراحتی‌های گوارشی هستند، اما با افزایش دوز یا طولانی شدن درمان، ریسک عوارض جدی‌تر به طور تصاعدی بالا می‌رود.

تداخلات دارویی زینک

۱. تداخلات دارویی
تداخل اصلی زینک به دلیل تشکیل شلات یا کمپلکس‌های نامحلول با برخی داروها در دستگاه گوارش است که جذب هر دو ماده را کاهش می‌دهد.

الف. کاهش جذب آنتی‌بیوتیک‌ها (اثر زینک بر دارو)

• آنتی‌بیوتیک‌های کینولونی (فلوروکینولون‌ها): مانند سیپروفلوکساسین و نورفلوکساسین. زینک می‌تواند جذب این داروها را به طور قابل توجهی کاهش داده و اثربخشی آن‌ها را در درمان عفونت کم کند.

آنتی‌بیوتیک‌های تتراسایکلینی:

• مانند تتراسایکلین و داکسی‌سایکلین. زینک با اتصال به این داروها، جذب آن‌ها را مختل می‌کند.
• توصیه بالینی: برای جلوگیری از این تداخلات، زینک باید حداقل دو ساعت قبل یا چهار تا شش ساعت پس از مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها مصرف شود.

ب. کاهش جذب داروهای خاص (اثر زینک بر دارو)

پنی‌سیلامین:

• دارویی که برای درمان آرتریت روماتوئید و بیماری ویلسون استفاده می‌شود. زینک جذب پنی‌سیلامین را مختل کرده و اثربخشی آن را کاهش می‌دهد.
• توصیه بالینی: زینک باید حداقل یک تا دو ساعت قبل یا بعد از پنی‌سیلامین مصرف شود.

بیس‌فسفونات‌ها:

• مانند آلندرونات (برای درمان پوکی استخوان). زینک ممکن است جذب این داروها را نیز کاهش دهد.
• توصیه بالینی: زینک باید حداقل دو ساعت قبل یا بعد از بیس‌فسفونات‌ها مصرف شود.
• سیس‌پلاتین: داروی شیمی‌درمانی. زینک ممکن است با فعال‌سازی متالوتینین، اثربخشی سیس‌پلاتین را کاهش دهد، هرچند شواهد در این زمینه متناقض است.

ج. داروهایی که سطح زینک بدن را کاهش می‌دهند (اثر دارو بر زینک)

• مدرهای تیازیدی: مانند هیدروکلروتیازید. این داروها می‌توانند میزان دفع زینک از طریق ادرار را افزایش دهند و در مصرف طولانی‌مدت، ممکن است منجر به کمبود زینک شوند.
• مهارکننده‌های پمپ پروتون: مانند امپرازول و لانسوپرازول. کاهش اسید معده می‌تواند جذب زینک را کاهش دهد.

۲. تداخل با غذا

• غذاهای دارای فیتات بالا: مواد غذایی مانند غلات کامل، نان سبوس‌دار، حبوبات، و برخی آجیل‌ها حاوی ترکیبات فیتات هستند. فیتات با زینک کمپلکس تشکیل داده و به طور قابل توجهی جذب زینک را کاهش می‌دهد.
• توصیه بالینی: برای به حداکثر رساندن جذب زینک در بیماران با کمبود یا در مواردی که هدف افزایش جذب است، توصیه می‌شود مکمل زینک بین وعده‌های غذایی مصرف شود. با این حال، مصرف زینک همراه با غذا می‌تواند تحمل گوارشی آن (کاهش تهوع و درد معده) را بهبود بخشد، هرچند که ممکن است کمی از جذب آن بکاهد. تصمیم‌گیری در این مورد باید با در نظر گرفتن هدف درمان (رفع کمبود در مقابل تحمل بهتر) انجام شود.

۳. تداخل در آزمایشات

• سطح سرمی مس: مصرف طولانی‌مدت و دوز بالای زینک (بیش از ۴۰ میلی‌گرم در روز المنتال) باعث کاهش شدید جذب مس می‌شود. بنابراین، در بیماران تحت درمان طولانی‌مدت با دوز بالا، انتظار می‌رود که سطح سرمی مس و سرولوپلاسمین به طور کاذب پایین یا واقعاً پایین باشند که نشان‌دهنده کمبود مس القایی زینک است.
• پروفایل لیپیدی: مصرف دوزهای بالای زینک (بیش از ۵۰ میلی‌گرم المنتال روزانه) به صورت مزمن ممکن است سطح لیپوپروتئین‌های با چگالی بالا (کلسترول خوب) را در آزمایش‌های خون کاهش دهد.
• آزمایش‌های عملکرد تیروئید: برخی منابع به تداخل احتمالی زینک در نتایج آزمایش‌های هورمونی تیروئید اشاره کرده‌اند، اما شواهد قطعی در این زمینه کم است. در صورت مشاهده نتایج غیرمنتظره، باید مصرف مکمل زینک مد نظر قرار گیرد.

هشدار ها زینک

۱. هشدارهای دارویی کامل و جامع

الف. سمیت مزمن و کمبود مس القایی

مهم‌ترین هشدار بالینی در مصرف طولانی‌مدت زینک، به ویژه در دوزهای بالا، خطر ایجاد کمبود مس (Copper Deficiency) است.

• مکانیسم: مصرف زینک بیش از حد، سنتز پروتئینی به نام متالوتینین را در روده کوچک القا می‌کند. این پروتئین با میل زیادی به مس متصل شده و از جذب آن جلوگیری می‌کند.
• حد خطر: مصرف مزمن زینک با دوزهای بالاتر از ۴۰ میلی‌گرم المنتال در روز (که حد بالای قابل تحمل برای بزرگسالان است)، به طور مکرر با کاهش جذب مس و کمبود آن همراه بوده است.
• پیامدهای بالینی: کمبود مس ناشی از زینک می‌تواند منجر به اختلالات خونی (مانند کم‌خونی و نوتروپنی) و مشکلات عصبی (مانند بی‌حسی و ضعف اندام‌ها) شود.

ب. تأثیر بر سایر عناصر کمیاب

• آهن: دوزهای بالای زینک می‌تواند جذب آهن را نیز مختل کند. در بیمارانی که همزمان کمبود زینک و آهن دارند، مدیریت زمان مصرف مکمل‌ها حیاتی است.

ج. منع مصرف اشکال دارویی خاص

• زینک داخل بینی: استفاده از فرآورده‌های زینک که به صورت اسپری یا ژل وارد بینی می‌شوند، به دلیل گزارش‌هایی مبنی بر ایجاد آنسومی (از دست دادن حس بویایی) دائمی یا طولانی‌مدت، مطلقاً ممنوع است.

د. تداخل با داروهای خاص

• تتراسایکلین‌ها و کینولون‌ها: مصرف زینک همزمان با این آنتی‌بیوتیک‌ها، به شدت از جذب و اثربخشی آنتی‌بیوتیک می‌کاهد و باید با فاصله زمانی کافی (حداقل ۲ تا ۶ ساعت) مصرف شود.
• پنی‌سیلامین: زینک جذب این دارو (که در درمان آرتریت و بیماری ویلسون به کار می‌رود) را کاهش می‌دهد و باید زمان مصرف آن‌ها حداقل یک تا دو ساعت از هم جدا شود.

ه. عوارض گوارشی

• زینک به ویژه در دوزهای بالا یا در حالت ناشتا می‌تواند سبب عوارضی چون تهوع، استفراغ، درد شکم و اسهال شود. این عوارض معمولاً نشانه‌ای از سمیت حاد نیستند، اما می‌توانند باعث عدم همکاری بیمار در ادامه درمان شوند.

۲. اوردوز زینک و درمان آن

الف. علائم مسمومیت حاد

مسمومیت حاد با زینک معمولاً ناشی از مصرف مقادیر بسیار زیاد (تک دوزهای ۱ تا ۳۰ گرم از نمک‌های زینک) یا مصرف بیش از حد فرآورده‌های حاوی زینک است:

• علائم گوارشی شدید: تهوع، استفراغ شدید، دل‌پیچه، اسهال آبکی یا خونی. این علائم به دلیل اثر خورندگی مستقیم زینک سولفات یا کلرید روی دستگاه گوارش ایجاد می‌شوند.
• علائم سیستمی: تب، لرز، احساس سوزش در دهان و گلو، افت فشار خون، عدم تولید ادرار و در موارد نادر نارسایی کلیه.
• طعم فلزی: احساس طعم فلزی مشخص در دهان.

ب. علائم مسمومیت استنشاقی

• استنشاق دود حاوی اکسید زینک (مانند دود جوشکاری) می‌تواند منجر به تب بخارات فلزی شود که علائمی شبیه آنفولانزا (تب، لرز، سرفه) دارد و معمولاً خودبه‌خود و در عرض ۴۸ ساعت برطرف می‌شود.
• استنشاق دود کلرید زینک می‌تواند منجر به سندروم نارسایی حاد تنفسی شود که شرایطی خطرناک و نیازمند درمان فوری است.

ج. درمان اوردوز زینک

• هدف اصلی در درمان مسمومیت حاد، درمان حمایتی و کاهش جذب بیشتر است.

حمایت درمانی:

• درمان اصلی کاملاً حمایتی است.
• تجویز مایعات داخل وریدی و داروهای ضد تهوع ضروری است.
• می‌توان از داروهای کاهنده اسید معده (مانند مهارکننده‌های پمپ پروتون) استفاده کرد تا میزان حل شدن و آزادسازی زینک از ترکیبات موجود در معده به حداقل برسد.

اقدامات مسمومیت‌زدایی:

• برخلاف بسیاری از مسمومیت‌ها، معمولاً استفاده از زغال فعال در مسمومیت با زینک توصیه نمی‌شود.
• در موارد مسمومیت حاد و شدید که سطح زینک خون بسیار بالا است و باعث آسیب ارگان‌های حیاتی شده باشد، ممکن است نیاز به درمان با عوامل شلاته‌کننده باشد تا زینک از جریان خون خارج شود. با این حال، این اقدام باید با مشورت متخصص سم‌شناسی بالینی انجام شود.

پیگیری مزمن:

• در مسمومیت‌های مزمن که منجر به کمبود مس شده، درمان اولیه قطع مصرف زینک است.
• در موارد شدید کمبود مس ثانویه، تجویز مکمل‌های مس تحت نظارت دقیق بالینی می‌تواند ضروری باشد.

توصیه های دارویی زینک

۱. توصیه‌های دارویی مخصوص بیمار
این نکات را برای بهبود تحمل، جذب و ایمنی مصرف زینک به بیمار خود منتقل کنید:

دوز مصرفی و حد مجاز:

• به بیمار تأکید کنید که میزان مصرف روزانه زینک المنتال برای بزرگسالان نباید از ۴۰ میلی‌گرم تجاوز کند، مگر با توصیه مستقیم و نظارت پزشک.
• به او یادآوری کنید که دوزهای بالاتر، به ویژه در طولانی‌مدت، می‌تواند منجر به کمبود مس و مشکلات عصبی ثانویه شود.

نحوه مصرف برای تحمل بهتر:

• شایع‌ترین عوارض جانبی زینک تهوع، دل‌پیچه و ناراحتی معده است.
• به بیمار بگویید که برای کاهش عوارض گوارشی، بهتر است زینک را همراه با غذا مصرف کند، اگرچه این کار ممکن است کمی جذب آن را کاهش دهد. اگرچه جذب زینک در حالت ناشتا بیشتر است، اما تحمل گوارشی معمولاً اولویت دارد.

مدیریت تداخلات غذایی و دارویی:

• به بیمار هشدار دهید که زینک را همزمان با سایر داروها مصرف نکند. مصرف همزمان زینک با آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند سیپروفلوکساسین و تتراسایکلین می‌تواند اثربخشی آنتی‌بیوتیک را به طور جدی کم کند.
• توصیه کنید که زینک حداقل دو ساعت قبل یا چهار تا شش ساعت بعد از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها مصرف شود.

شکل دارویی ممنوعه:

• تأکید کنید که بیمار هرگز از اسپری‌ها یا ژل‌های زینک داخل بینی استفاده نکند، زیرا خطر از دست دادن دائمی حس بویایی را به دنبال دارد.

مصرف کوتاه‌مدت برای سرماخوردگی:

• اگر زینک برای کاهش علائم سرماخوردگی تجویز شده، باید مصرف آن ظرف ۲۴ ساعت پس از شروع علائم آغاز شود و مدت درمان از دو هفته تجاوز نکند.

۲. توصیه‌های دارویی مخصوص پزشک
این ملاحظات برای تجویز دقیق و پیگیری درمان توسط شما حیاتی است:

تشخیص کمبود زینک (قبل از تجویز):

• از آنجا که اندازه‌گیری سطح زینک سرمی همیشه وضعیت ذخایر زینک را به درستی نشان نمی‌دهد، تشخیص باید بر اساس عوامل خطر (مانند سوءتغذیه، بیماری‌های جذب، مصرف مزمن الکل) و علائم بالینی (مانند بهبود نیافتن زخم، اسهال مزمن، ضعف سیستم ایمنی) انجام شود.
• دوزهای بالای درمانی زینک (بیش از ۴۰ میلی‌گرم المنتال) فقط باید برای شرایطی مانند بیماری ویلسون یا کمبود شدید تأیید شده، و تحت نظارت دقیق تجویز شوند.

نظارت بر مسمومیت و عوارض مزمن:

• در صورت تجویز دوزهای بالاتر از ۴۰ میلی‌گرم زینک المنتال برای دوره‌های طولانی، پایش منظم سطح سرمی مس و پارامترهای خونی (شمارش کامل خون برای بررسی کم‌خونی و نوتروپنی ناشی از کمبود مس) ضروری است.
• علائم کمبود مس ثانویه (مان‌دار شدن اندام‌ها، ضعف حرکتی، نوتروپنی) را به طور فعال در بیمار جستجو کنید.

مدیریت تداخلات دارویی پیچیده:

• در بیمارانی که پنی‌سیلامین مصرف می‌کنند، جدا کردن زمان مصرف زینک ضروری است؛ حداقل دو ساعت فاصله زمانی بین مصرف زینک و پنی‌سیلامین حفظ شود.
• در بیمارانی که داروهایی مانند مدرهای تیازیدی یا مهارکننده‌های پمپ پروتون مصرف می‌کنند، به دلیل افزایش دفع زینک یا کاهش جذب آن، احتمال کمبود زینک بیشتر است و نیاز به ارزیابی سطح زینک دارد.

تجویز در بیماران خاص:

• کودکان: دوز درمانی زینک در کودکان (مانند اسهال حاد) باید بر اساس دستورالعمل‌های معتبر بین‌المللی (معمولاً ۲۰ میلی‌گرم المنتال روزانه) تجویز شود.
• زخم‌های مزمن و سوختگی: زینک در بیمارانی که دچار سوختگی یا زخم‌های فشاری مزمن هستند و کمبود زینک دارند، می‌تواند به بهبود زخم کمک کند.