گلوکزآمین چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف گلوکزآمین

گلوکزامین یک قند آمینه است که به طور طبیعی در بدن انسان وجود دارد و جزء اصلی سازنده غضروف سالم به شمار می‌رود. ترکیبات گلوکزامین که به صورت مکمل‌های غذایی عرضه می‌شوند، اغلب به شکل گلوکزامین سولفات یا گلوکزامین هیدروکلراید هستند. گلوکزآمین می تواند بصورت ترکیب با گیاهان دارویی و یا مکمل های دیگر فرموله شود. مهمترین ترکیباتی که به گلوکزآمین اضافه می شوند شامل: کورکومین (زردچوبه)، زنجبیل، کندرتین سولفات، متیل سولفونیل متان، پنجه شیطان، ویتامین سی، هیالورونیک اسید، منیزیم سلیکات، رزهیپ، انواع مواد معدنی و ویتامین ها نیز ممکن است به فرمولاسیون اضافه شود.

۱. موارد مصرف متعارف

کاربرد اصلی و مورد تحقیق گلوکزامین در پزشکی بالینی، مدیریت یک بیماری مفصلی است:

آرتروز (استئوآرتریت) خفیف تا متوسط:

• گلوکزامین در درجه اول برای تسکین درد و بهبود عملکرد مفصل در بیماران مبتلا به آرتروز زانو استفاده می‌شود.
• برخی مطالعات نشان داده‌اند که گلوکزامین ممکن است به کاهش سرعت تخریب غضروف کمک کند یا حداقل، پیشرفت علائم را کند نماید.
• در برخی کشورها، گلوکزامین سولفات به عنوان یک دارو برای آرتروز درجه خفیف تا متوسط تأیید شده است، نه صرفاً یک مکمل

۲. موارد مصرف خارج از برچسب

شواهد علمی برای این موارد محدودتر بوده و اغلب در حد تحقیقات اولیه یا استفاده‌های تجربی هستند:

آرتروز مفاصل:

استفاده برای آرتروز مفاصلی غیر از زانو، مانند مفاصل لگن یا دست‌ها

درد مفاصل ناشی از ورزش یا آسیب‌های مفصلی:

برخی ورزشکاران از گلوکزامین برای کاهش درد و التهاب ناشی از استرس بیش از حد بر مفاصل استفاده می‌کنند.

درد فک و صورت :

استفاده در مواردی از درد مفصل گیجگاهی-فکی که احتمالاً ناشی از تخریب غضروف است.

مکانیسم اثر گلوکزآمین

گلوکزامین از طریق چند مسیر اصلی بر مفصل تأثیر می‌گذارد:

• پیش‌ساز بیوشیمیایی: گلوکزامین ماده اصلی مورد نیاز برای ساخت گلیکوزآمین گلیکان‌ها و پروتئوگلیکان‌ها است. این مولکول‌ها اجزای ضروری ماتریس غضروف و مایع سینوویال (مایع روان‌کننده مفصل) هستند.
• تحریک ساخت غضروف: گلوکزامین باعث تحریک سلول‌های غضروفی (کندروسیت‌ها) برای ساخت غضروف جدید و ترمیم غضروف آسیب‌دیده می‌شود.
• خاصیت ضد التهابی: گلوکزامین ممکن است دارای اثرات ضد التهابی ملایمی باشد، از طریق کاهش فعالیت برخی از مسیرهای التهابی در سلول‌های غضروفی، مانند مهار فاکتور هسته‌ای کاپا-بی

فارماکوکینتیک گلوکزآمین

• جذب: گلوکزامین پس از مصرف خوراکی، جذب نسبتاً خوبی دارد. زیست دستیابی متغیر بوده اما حدود ۲۵ تا ۳۰ درصد تخمین زده می‌شود.
• توزیع: پس از جذب، گلوکزامین به سرعت در بافت‌ها توزیع می‌شود و غلظت‌های بالایی از آن در غضروف مفصلی، کبد و کلیه‌ها مشاهده می‌شود.
• متابولیسم: گلوکزامین در کبد متابولیزه شده و وارد مسیرهای بیوشیمیایی بدن می‌شود تا در ساخت ترکیبات دیگر مانند پروتئین‌ها و لیپیدها شرکت کند.
• دفع: دفع آن عمدتاً از طریق ادرار و مقادیر کمی از طریق مدفوع صورت می‌گیرد. نیمه‌عمر آن در انسان نسبتاً طولانی و حدود ۱۵ ساعت است که امکان مصرف یک یا دو بار در روز را فراهم می‌کند.

منع مصرف گلوکزآمین

منع مصرف در بیماری، بارداری و شیردهی

• منع مصرف در بارداری: مصرف گلوکزامین در دوران بارداری به دلیل فقدان داده‌های ایمنی کافی مطلقاً توصیه نمی‌شود. اطلاعات بالینی معتبری مبنی بر بی‌خطر بودن آن برای جنین وجود ندارد.
• منع مصرف در شیردهی: مشابه بارداری، به دلیل فقدان داده‌های علمی در مورد ترشح گلوکزامین در شیر مادر و تأثیر آن بر نوزاد، مصرف در دوران شیردهی توصیه نمی‌شود.
• آلرژی به صدف: منع مصرف اصلی برای افراد دارای آلرژی شدید به صدف‌های دریایی (مانند میگو و خرچنگ)، زیرا بسیاری از مکمل‌های گلوکزامین از پوست این حیوانات استخراج می‌شوند. اگرچه گلوکزامین یک پروتئین نیست، اما خطر آلودگی با پروتئین‌های آلرژی‌زا وجود دارد.
• دیابت: منع مصرف مطلق نیست، اما به دلیل ماهیت قندی گلوکزامین، بیماران دیابتی باید تحت پایش دقیق قند خون باشند.

عوارض جانبی گلوکزآمین

گلوکزامین به طور کلی ایمن در نظر گرفته می‌شود و عوارض جانبی آن معمولاً خفیف و گوارشی هستند:

• عوارض گوارشی (ناراحتی معده، نفخ، اسهال/یبوست): ۵ تا ۱۵ درصد
• سردرد، خواب‌آلودگی، بی‌خوابی: ۱ تا ۵ درصد
• واکنش‌های آلرژیک (خارش، قرمزی پوست): کمتر از ۱ درصد

تداخلات دارویی گلوکزآمین

الف. تداخلات دارویی

وارفارین:

• نوع تداخل: افزایش خطر خونریزی. مطالعاتی نشان داده‌اند که گلوکزامین ممکن است اثر ضد انعقادی وارفارین را تقویت کرده و باعث افزایش INR (معیار انعقاد خون) شود.
• توصیه: پایش شدید INR و تنظیم دوز وارفارین توسط پزشک ضروری است.

داروهای شیمی‌درمانی (به خصوص مهارکننده‌های توپوایزومراز II):

• نوع تداخل: تداخل بالقوه در اثربخشی شیمی‌درمانی. برخی مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند گلوکزامین ممکن است مقاومت سلول‌های سرطانی به این داروها را افزایش دهد.
• توصیه: بیماران تحت شیمی‌درمانی باید قبل از مصرف گلوکزامین با انکولوژیست خود مشورت کنند.

داروهای کاهنده قند خون (مانند متفورمین و انسولین):

• نوع تداخل: کاهش اثربخشی داروهای دیابت. گلوکزامین یک قند آمینه است و ممکن است بر مقاومت به انسولین و کنترل قند خون تأثیر بگذارد.
• توصیه: پایش دقیق‌تر قند خون توسط بیمار و پزشک ضروری است.

ب. تداخل با غذا

• زمان مصرف: گلوکزامین اغلب توصیه می‌شود همراه با غذا مصرف شود تا عوارض جانبی گوارشی مانند ناراحتی معده و سوزش سر دل کاهش یابد.
• جذب: مصرف آن با غذا بر جذب کلی دارو تأثیر قابل توجهی نمی‌گذارد.

هشدار ها گلوکزآمین

• آلرژی به صدف: در صورت داشتن آلرژی به صدف، حتماً از انواع گلوکزامین غیر دریایی (تهیه شده از طریق تخمیر گیاهی) استفاده کنید.
• کنترل قند خون: بیماران مبتلا به دیابت باید در طول مصرف گلوکزامین، قند خون خود را به دقت و به طور مکرر اندازه‌گیری کنند، زیرا ممکن است نیاز به تنظیم داروهای دیابت باشد.
• آسم: در بیماران مبتلا به آسم، شروع گلوکزامین در موارد نادری با تشدید علائم آسم همراه بوده است. در صورت تشدید، مصرف را قطع و به پزشک اطلاع دهید.
• اختلال عملکرد کلیه و کبد: مطالعات کافی در مورد ایمنی در بیماران با نارسایی شدید کبد یا کلیه وجود ندارد. مصرف باید با احتیاط و تحت نظر پزشک انجام شود.
• تأخیر در اثر درمانی: تسکین درد ناشی از گلوکزامین معمولاً چند هفته (حدود ۴ تا ۱۲ هفته) زمان می‌برد و نباید انتظار تسکین فوری داشت.

توصیه های دارویی گلوکزآمین

الف. توصیه‌های دارویی مخصوص بیمار

• صبور باشید: اثرات گلوکزامین تدریجی است. برای قضاوت در مورد اثربخشی، حداقل سه ماه مصرف منظم لازم است.
• شکل مکمل: هنگام خرید، به دنبال محصولات حاوی گلوکزامین سولفات باشید، زیرا این شکل دارای بیشترین پشتوانه علمی در مطالعات بالینی است.
• اگر دیابت دارید: قند خون خود را صبح و عصر کنترل کنید و در صورت مشاهده تغییرات شدید، به پزشک خود اطلاع دهید.
• خونریزی: در صورت مشاهده کبودی غیرعادی یا خونریزی از لثه/بینی، به دلیل احتمال تداخل با داروهای رقیق‌کننده، فوراً با پزشک تماس بگیرید.

ب. توصیه‌های دارویی مخصوص پزشک

• پایش INR: در بیماران مصرف‌کننده وارفارین، INR را به دقت و با فواصل کوتاه‌تر در شروع و در حین مصرف گلوکزامین پایش کنید و در صورت نیاز دوز وارفارین را کاهش دهید.
• ارزیابی پاسخ: پس از ۳ تا ۶ ماه مصرف، اثربخشی گلوکزامین بر درد و عملکرد مفصل بیمار را ارزیابی کنید. در صورتی که پاسخی مشاهده نشد، ادامه مصرف بی‌فایده خواهد بود.
• منبع گلوکزامین: در بیمارانی که آلرژی به صدف دارند، حتماً منبع گیاهی مکمل را توصیه کنید.