شاهدانه با نام علمی Cannabis Sativa یک گیاه دارویی است که دو ماده مهم دارد:
THC تتراهیدروکانابینول : ماده‌ای که روی مغز اثر می‌گذارد و باعث تغییر حالت، توهم و وابستگی می‌شود.
حشیش، که از گیاه کانابیس ساتیوا (Cannabis sativa) به دست می‌آید، حاوی ترکیبات فعالی به نام کانابینوئیدها است. دو کانابینوئید اصلی که مورد توجه پزشکی قرار گرفته‌اند، تتراهیدروکانابینول (THC) و کانابیدیول (CBD) هستند. در بسیاری از کشورها، محصولات حاوی کانابیس برای درمان برخی شرایط پزشکی تایید شده‌اند.
مصارف درمانی کانابیس بر اساس تحقیقات علمی و تایید سازمان‌های بهداشتی بین‌المللی شامل موارد زیر است:
درد مزمن: تسکین دردهای مزمن مانند دردهای عصبی (نوروپاتی)، درد ناشی از فیبرومیالژیا و دردهای ناشی از سرطان. این دارو به خصوص در کاهش دردهایی که به داروهای مسکن معمولی پاسخ نمی‌دهند، مؤثر است.
تهوع و استفراغ ناشی از شیمی‌درمانی: این دارو به طور مؤثری تهوع و استفراغ شدید را در بیماران تحت شیمی‌درمانی کاهش می‌دهد.
اسپاسم عضلانی و سفت شدن عضلات: به کاهش اسپاسم و سفتی عضلات در بیماران مبتلا به ام‌اس (اسکلروز چندگانه) و آسیب‌های نخاعی کمک می‌کند.
اشتها و کاهش وزن: تحریک اشتها و جلوگیری از کاهش وزن شدید در بیماران مبتلا به ایدز و سرطان.
تشنج: کنترل انواع خاصی از تشنج‌های مقاوم به درمان در برخی از سندروم‌های نادر صرع مانند سندروم لنوکس-گاستوت (Lennox-Gastaut syndrome) و سندروم دراوت (Dravet syndrome).
گلوکوم (آب سیاه): کاهش فشار داخل چشم در بیماران مبتلا به این بیماری.
سندرم روده تحریک‌پذیر: تسکین علائم مانند درد شکم و التهاب در برخی بیماران.
کانابینوئیدها با گیرنده‌های خاصی در بدن به نام گیرنده‌های کانابینوئید (CB1 و CB2) تعامل می‌کنند:
گیرنده‌های CB1: بیشتر در سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) یافت می‌شوند و نقش مهمی در تنظیم درد، اشتها، حافظه و خلق و خو دارند. تتراهیدروکانابینول عمدتاً به این گیرنده‌ها متصل می‌شود و اثرات روان‌گردان (مانند احساس سرخوشی) و درمانی (مانند کاهش درد) خود را اعمال می‌کند.
گیرنده‌های CB2: عمدتاً در سیستم ایمنی و بافت‌های محیطی قرار دارند و در تنظیم التهاب و پاسخ‌های ایمنی نقش دارند. کانابیدیول تأثیر مستقیمی بر این گیرنده‌ها ندارد، اما از طریق مسیرهای دیگر، اثرات ضد التهابی و ضد تشنجی خود را نشان می‌دهد.
جذب: روش مصرف بر سرعت جذب و مدت زمان اثر آن تأثیر می‌گذارد.
کشیدن (Smoking) یا بخار کردن (Vaping): اثرات به سرعت (در عرض چند دقیقه) ظاهر می‌شوند.
مصرف خوراکی: جذب آهسته‌تر و اثرات دیرتر (۱ تا ۲ ساعت) ظاهر می‌شوند، اما مدت زمان اثر طولانی‌تری دارند.
توزیع: کانابینوئیدها به دلیل چربی‌دوست بودن به سرعت در بافت‌های چربی بدن توزیع و ذخیره می‌شوند.
متابولیسم: عمدتاً در کبد توسط آنزیم‌های سیتوکروم P450 متابولیزه می‌شوند. تتراهیدروکانابینول به 11-هیدروکسی-تتراهیدروکانابینول تبدیل می‌شود که خود یک متابولیت فعال است.
دفع: کانابینوئیدها و متابولیت‌هایشان عمدتاً از طریق مدفوع و ادرار از بدن خارج می‌شوند. زمان دفع کامل می‌تواند چندین روز یا حتی هفته‌ها طول بکشد، به ویژه در مصرف‌کنندگان مزمن.
حساسیت: افراد دارای حساسیت شناخته‌شده به کانابیس یا هر یک از اجزای آن
اختلالات روان‌پزشکی: سابقه اختلالات روان‌پزشکی شدید مانند اسکیزوفرنی یا اختلال دوقطبی (به دلیل احتمال تشدید علائم)
بارداری و شیردهی: به دلیل اثرات بالقوه بر رشد مغز جنین و نوزاد
بیماری‌های قلبی شدید: مانند نارسایی قلبی و آریتمی‌های کنترل نشده
بیماران زیر ۲۵ سال: به دلیل تأثیر بالقوه بر رشد و تکامل مغز
عوارض روان‌شناختی:
این عوارض به ویژه با مصرف تتراهیدروکانابینول بیشتر مشاهده می‌شود:
افزایش اضطراب و پارانویا: برخی افراد ممکن است حملات پانیک یا احساس ترس و بدبینی را تجربه کنند
اختلال در حافظه و تمرکز: به خصوص در حافظه کوتاه‌مدت، که می‌تواند انجام کارهای روزمره را دشوار کند
روان‌پریشی: در افراد مستعد، ممکن است خطر ابتلا به علائم روان‌پریشی مانند توهم یا هذیان افزایش یابد
عوارض جسمی:
سرگیجه و عدم تعادل: به خصوص هنگام تغییر وضعیت بدن
افزایش ضربان قلب (تاکیکاردی): که می‌تواند برای بیماران قلبی خطرناک باشد
کاهش فشار خون (هیپوتانسیون): به ویژه هنگام ایستادن
خشکی دهان و قرمزی چشم: این عوارض بسیار شایع و معمولاً بی‌خطر هستند
عوارض طولانی‌مدت:
وابستگی و اعتیاد: امکان وابستگی روانی و در موارد کمتر، وابستگی جسمانی وجود دارد
مشکلات تنفسی: در صورت مصرف از طریق کشیدن، خطر ابتلا به برونشیت مزمن و سایر مشکلات تنفسی افزایش می‌یابد
داروهای ضد افسردگی (مانند فلوکستین، سرترالین، سیتالوپرام): این داروها می‌توانند اثرات آرام‌بخش کانابیس را افزایش دهند و موجب خواب‌آلودگی و گیجی بیشتر شوند
رقیق‌کننده‌های خون (مانند وارفارین): کانابیس می‌تواند سطح وارفارین را در خون افزایش دهد و خطر خونریزی را بالا ببرد
داروهای ضد صرع (مانند کلوبازام، والپروات): کانابیدیول (CBD) می‌تواند سطح کلوبازام و متابولیت‌های آن را در خون افزایش داده و عوارض جانبی را تشدید کند
داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور (مانند دیازپام، لورازپام، زولپیدم): مصرف همزمان با کانابیس می‌تواند اثرات آرام‌بخش را به شدت تشدید کرده و خطر خواب‌آلودگی شدید و کاهش هوشیاری را افزایش دهد
داروهای فشار خون (مانند لوزارتان، آملودیپین): کانابیس می‌تواند فشار خون را کاهش دهد، و مصرف همزمان با داروهای فشار خون ممکن است منجر به افت شدید فشار خون شود
تداخلات غذایی:
الکل: مصرف همزمان کانابیس با الکل می‌تواند اثرات هر دو ماده را تقویت کند و موجب افزایش گیجی، ضعف هماهنگی و اختلال در عملکرد شناختی شود
غذاهای پرچرب: مصرف خوراکی کانابینوئیدها همراه با غذاهای پرچرب می‌تواند جذب آن‌ها را بیشتر کند و اثراتشان را تقویت کند
رانندگی و کار با ماشین‌آلات سنگین: به دلیل تأثیر بر هماهنگی، تمرکز و زمان واکنش، رانندگی و فعالیت‌هایی که نیاز به هوشیاری کامل دارند، پس از مصرف کانابیس ممنوع است.
سلامت روان: بیماران با سابقه مشکلات روان‌پزشکی باید از مصرف کانابیس خودداری کنند، زیرا ممکن است علائم را تشدید کند.
عوارض قلبی-عروقی: بیماران با سابقه بیماری‌های قلبی باید با احتیاط از کانابیس استفاده کنند، زیرا می‌تواند ضربان قلب و فشار خون را افزایش دهد.
مخصوص بیمار:
با پزشک مشورت کنید: هرگز کانابیس را بدون مشورت با پزشک متخصص به عنوان دارو مصرف نکنید. پزشک می‌تواند وضعیت پزشکی شما را ارزیابی کند و دوز مناسب را تعیین کند.
از دوز کم شروع کنید: برای جلوگیری از عوارض جانبی، با دوز کم شروع کنید و به تدریج آن را افزایش دهید تا به دوز مؤثر برسید.
از مصرف با الکل خودداری کنید: مصرف همزمان کانابیس و الکل می‌تواند خطرناک باشد.
هشدارها را جدی بگیرید: در صورت مشاهده هرگونه عارضه جانبی غیرمعمول، به سرعت به پزشک اطلاع دهید.
مخصوص پزشک:
ارزیابی کامل بیمار: قبل از تجویز، سابقه پزشکی، روان‌پزشکی و مصرف مواد بیمار را به دقت بررسی کنید.
شروع با دوز کم: به بیماران توصیه کنید با دوز پایین شروع کنند و دوز را به تدریج بر اساس تحمل و پاسخ درمانی تنظیم کنند.
پیگیری و نظارت: وضعیت بیمار را به طور منظم پیگیری کنید تا از اثربخشی و مدیریت عوارض جانبی اطمینان حاصل کنید.
اطلاع‌رسانی کامل: تمامی عوارض جانبی، تداخلات دارویی و هشدارهای مربوط به رانندگی و کار را به طور کامل به بیمار توضیح دهید.
