سیتارابین چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف سیتارابین

سیتارابین در درمان لوسمی لنفوسیتیک حاد،لوسمی میلوسیتیک حاد، لوسمی میلوژنوس حاد، لوسمی میلوسیتیک مزمن، لنفوم حاد غیر هوچکینی در کودکان، اریترولوسمی و لنفوم هوچکینی بکار می رود.

مکانیسم اثر سیتارابین

*-آنالوگ پیریمیدین (پیش دارو)؛ ورود به سلول از طریق ناقل ها و تبدیل به متابولیت فعال (آراسیتیدین تری فسفات)
اختصاصی برای فاز S (بلوک پیشروی از فاز G به فاز S)
- مهار سنتز و بازسازی DNA (از طریق اتصال به DNA و مهار DNA پلیمراز)

فارماکوکینتیک سیتارابین

*جذب: کمتر از 20% (در مصرف خوراکی اثربخش نیست. در تزریق اینتراتکال، جذب سیستمیک ناچیزی دارد.)
فراهمی زیستی: زیرجلدی 100-89%
پیک پلاسمایی: زیرجلدی 60-20 دقیقه
پیک مایع مغزی نخاعی: 60 دقیقه
اتصال به پروتئین: 13%
متابولیسم: عمدتا کبدی و به مقدار کمتر کلیوی (بخشی از دارو توسط کینازها به متابولیت فعال آراسیتیدین تری فسفات تبدیل می گردد. 96-86% دارو به متابولیت غیرفعال (ARA-U) تبدیل می شود. در تزریق اینتراتکال، به علت سطح کم آنزیم دآمیناز در مایع مغزی نخاعی، تنها مقدار کمی از دارو به ARA-U متابولیزه می شود.)
نیمه عمر:
وریدی ابتدایی 20-7 دقیقه، پایانی 3-1 ساعت
تزریق اینتراتکال 6-2 ساعت
دفع: ادرار (80% طی 24 ساعت؛ 90% دفع ادراری به صورت متابولیت ARA-U)

عوارض جانبی سیتارابین

*عوارض با درصد نامشخص:
قلبی عروقی: آنژین صدری، درد قفسه سینه، ترومبوفلبیت موضعی، پریکاردیت
سیستم اعصاب مرکزی: مننژیت آسپتیک، اختلال عملکرد مغزی، سرگیجه، سردرد، التهاب نورون، سمیت عصبی، فلج (درمان ترکیبی اینتراتکال و وریدی)، سندرم لکوانسفالوپاتی برگشت پذیر خلفی
پوستی: فوران پوستول (اگزانتوماتوز پوستولی جنرالیزه حاد)، ریزش مو، زخم پوستی، لک پوستی، خارش، راش پوستی، کهیر
غدد درون ریز و متابولیسم: افزایش اوریک اسید خون
گوارشی: درد شکمی، شقاق مقعد، بی اشتهایی، اسهال، زخم مری، التهاب مری، افزایش سطح سرمی آمیلاز، افزایش سطح سرمی لیپاز، نکروز روده، موکوزیت، تهوع، پانکراتیت، سوزش گلو، مگاکولون توکسیک، استفراغ
ادراری تناسلی: احتباس ادرار
هماتولوژی و انکولوژی: آنمی، سرکوب مغز استخوان، خونریزی، لکوپنی، آنمی مگالوبلاستیک، نوتروپنی (شروع: 7-1 روز، فروکش (دو فازی): 9-7 روز و 24-15 روز، بهبود (دو فازی): 12-9 روز و 34-24 روز پس از قطع)، رتیکولوسیتوپنی، ترومبوسیتوپنی (شروع: 5 روز، فروکش: 15-12 روز، ریکاوری: 25-15 روز)
کبدی: بی کفایتی کبد، سندرم انسداد سینوزوئیدهای کبدی، افزایش سطح سرمی ترانس آمینازها، یرقان
ازدیاد حساسیت: ادم آلرژیک، آنافیلاکسی
عفونی: سپسیس
موضعی: سلولیت در محل تزریق، التهاب در محل تزریق (تزریق زیرجلدی)، التهاب موضعی (مقعد)، درد درمحل تزریق (تزریق زیرجلدی)
عصبی، عضلانی و اسکلتی: رابدومیولیز
چشمی: کونژنکتیویت
کلیوی: بی کفایتی کلیه
تنفسی: دیسترس حاد تنفسی، تنگی نفس، پنومونی بینابینی
متفرقه: سمیت دارویی (سندرم سیتارابین، درد قفسه سینه، کونژنکتیویت، تب، راش ماکوپاپولار، کسالت، درد عضلانی، درد استخوان)

عوارض ناشی از مصرف دوز بالا:
قلبی عروقی: بزرگ شدن قلب، کاردیومیوپاتی (در مصرف همزمان با سیکلوفسفامید)
سیستم اعصاب مرکزی: سمیت عصبی (بیماران با نارسایی کلیه ≤55%)، کما، خواب آلودگی، سمیت عصبی مخچه، نوروپاتی محیطی (حسی و حرکتی)، اختلال شخصیتی
پوستی: ریزش مو (کامل)، پوسته ریزی، راش پوستی (شدید)
گوارشی: زخم گوارشی، انتروکولیت نکروزان، پانکراتیت، پریتونیت (التهاب صفاق)، پنوماتوز سیستوئید روده ای
کبدی: آبسه کبدی، آسیب کبدی، افزایش بیلی روبین خون
عفونی: سپسیس
چشمی:سمیت قرنیه، کونژنکتیویت خونریزی دهنده
تنفسی: دیسترس حاد تنفسی، ادم ریوی

عوارض ناشی از تزریق اینتراتکال:
سیستم اعصاب مرکزی: آفونی (فقدان صدا)، لکوانسفالوپاتی (نکروزدهنده درصورت همزمانی با: پرتودرمانی جمجمه، متوترکسات اینتراتکال و هیدروکورتیزون اینتراتکال)، فلج عصبی (عصب فرعی)، سمیت عصبی، فلج پاها
گوارشی: اختلال در بلع، تهوع، استفراغ
چشمی: کوری (در صورت همزمانی شیمی درمانی سیستمیک و پرتودرمانی جمجمه)، دوبینی
تنفسی: سرفه، گرفتگی صدا
متفرقه: تب

تداخلات دارویی سیتارابین

*مشخصات کلی تداخلات:
- مهارکننده ENT1
- عامل انکولوژیک سرکوب‌کننده سیستم ایمنی
- عامل انکولوژیک سرکوب‌کننده مغز استخوان

تداخلات رده X (پرهیز):
ب.ث.ژ (داخل مثانه‌ای)، کلادریبین، دیپیرون، ناتالیزومب، پیمکرولیموس، تاکرولیموس (موضعی)، اوپاداسیتینیب، واکسن‌ (زنده)

کاهش اثرات داروها توسط سیتارابین:
ب.ث.ژ (داخل مثانه‌ای)، کلادریبین، تست پوستی کوکسیدیوئید ایمیت، فلوسیتوزین، لنوگراستیم، لیپگفیلگراستیم، نیوولومب، پیدوتیمود، سیپولوسل-تی، واکسن آبله و آبله میمونی (زنده)، ترتوموتید، واکسن‌ (غیرفعال)، واکسن‌ (زنده)

کاهش اثرات سیتارابین توسط داروها:
اکیناسه

افزایش اثرات داروها توسط سیتارابین:
باریسیتینیب، کلوزاپین، دفریپرون، فینگولیمود، لفلونامید، ناتالیزومب، اوزانیمود، سیپونیمود، توفاسیتینیب، اوپاداسیتینیب، واکسن‌ (زنده)

افزایش اثرات سیتارابین توسط داروها:
کلرامفنیکل (چشمی)، کلادریبین، دنوزومب، دیپیرون، اینبلیزومب، مزالامین، اوکرلیزومب، پالیفرمین، پیمکرولیموس، پرومازین، رفلومیلاست، تاکرولیموس (موضعی)، تراستوزومب

تداخل با غذا:
ذکر نشده است.

هشدار ها سیتارابین

*1- پیش از دریافت دارو، داروهای ضدتهوع مناسب برای بیمار تجویز گردد.
2- شمارش افتراقی سلول های خونی (CBC with diff)، سطح پلاکت ها، عملکرد کبدی، عملکرد کلیوی (کراتینین سرم، BUN) و اوریک اسید سرم پایش شود.
3- معاینات مغز استخوان به صورت دوره ای انجام گیرد.
4- علایم حیاتی بیمار ارزیابی شود.
5- بیمار از لحاظ بروز سندرم لیز تومور (تاکی کاردی، آریتمی، سنکوپ، ضعف و کرامپ عضلانی، تهوع، استفراغ، بی اشتهایی، تنبلی، مشکلات ادراری)، واکنش ازدیاد حساسیت، سمیت گوارشی (تهوع شدید، استفراغ، اسهال)، خونریزی گوارشی، سمیت چشمی، تغییرات بینایی، سمیت سیستم اعصاب مرکزی (گیجی، تغییر خلق، کرختی، احساس سوزن سوزن شدن، ضعف شدید عضلانی، خشکی گردن)، راش گوارشی، خونریزی، عفونت، تب نوتروپنی و پایش شود (خصوصا در صورت دریافت دوزهای بالا) و به بیمار گوشزد شود که این علائم را به سرعت گزارش کند.
6- لازم است که دیگر داروهای مصرفی بیمار بررسی شود تا در صورت نیاز، تنظیم دوز صورت گیرد یا از درمان جایگزین استفاده شود.
- احتمال بروز عفونت (به علت سطح پایین گلبول های سفید) به بیمار هشدار داده شود.

توصیه های دارویی سیتارابین

1- شروع درمان با سیتارابین باید در بیمارستان و تحت نظر پزشک متخصص انجام گیرد.
2- مقدار مصرف بیشتر سیتارابین و تزریق سریع وریدی به جای دفعات بیشتر و زمان آهسته تر تزریق، استفراغ و تهوع بیشتری ایجاد می کند اما عوارض خونی آن کمتر است.
3- مصرف زیاد مایعات از تجمع اسیداوریک در کلیه جلوگیری می کند.