استرپتوزوسین چیست و برای چه مواردی استفاده می شود؟

اطلاعات تخصصی

موارد مصرف استرپتوزوسین

موارد مصرف تأیید شده استرپتوزوسین
استرپتوزوسین یک عامل آلکیله‌کننده است که به دلیل خاصیت سلول‌کشی انتخابی خود بر سلول‌های جزایر لانگرهانس، عمدتاً در درمان تومورهای نورواندوکرین لوزالمعده به کار می‌رود.

۱. درمان متاستاتیک کارسینوم سلول جزایر لوزالمعده

• اندیکاسیون بالینی: درمان تومورهای مهاجم و متاستاتیک سلول جزایر لوزالمعده (که تومورهای نورواندوکرین لوزالمعده نیز نامیده می‌شوند).
• توضیح کاربردی: این مهم‌ترین و تنها مورد مصرف تأیید شده استرپتوزوسین است. این دارو به طور انتخابی توسط سلول‌های بتای لوزالمعده جذب می‌شود و به دلیل ساختار نیتروزواوره خود، اثر سمی مستقیمی بر این سلول‌ها دارد.

ملاحظات بالینی:

• استرپتوزوسین هم برای کنترل رشد تومور (اثر ضد تکثیر) و هم برای کاهش علائم سندرومال ناشی از ترشح بیش از حد هورمون‌ها (مانند انسولین در انسولینوما، یا سروتونین در سندروم کارسینوئید) استفاده می‌شود.
• اغلب به صورت ترکیبی با سایر عوامل شیمی‌درمانی (مانند فلورویوراسیل) تجویز می‌شود، زیرا نشان داده شده است که این ترکیب، میزان پاسخ بهتری را در مقایسه با تک‌درمانی دارد.
• سمیت کلیوی (نفروتوکسیسیتی) مهم‌ترین عارضه محدودکننده دوز است و نیاز به ارزیابی دقیق و پایش عملکرد کلیه دارد.

موارد مصرف خارج از برچسب استرپتوزوسین
استرپتوزوسین در گذشته برای تومورهای دیگری نیز مطالعه شده است، اما امروزه به دلیل سمیت بالا و وجود گزینه‌های درمانی مؤثرتر، استفاده خارج از برچسب آن محدود است و اغلب در مطالعات بالینی یا به‌عنوان گزینه نجات در نظر گرفته می‌شود.

۱. درمان سایر تومورهای نورواندوکرین با منشأ غیر لوزالمعده

• اندیکاسیون بالینی: درمان برخی تومورهای نورواندوکرین با منشأ در دستگاه گوارش (به جز لوزالمعده).
• توضیح کاربردی: اگرچه استرپتوزوسین انتخابی‌ترین اثر را بر لوزالمعده دارد، اما در برخی موارد از تومورهای کارسینوئید (به ویژه آن‌هایی که ترشح بیش از حد سروتونین دارند) یا سایر تومورهای نورواندوکرین پیشرفته که به درمان‌های خط اول (مانند آنالوگ‌های سوماتوستاتین یا درمان‌های هدفمند) پاسخ نداده‌اند، ممکن است به صورت ترکیبی استفاده شود. شواهد برای این کاربرد کمتر از تومور جزایر لوزالمعده است.

۲. درمان برخی آدنوکارسینوماهای پانکراس (به صورت تاریخی)

• اندیکاسیون بالینی: استفاده در درمان آدنوکارسینوماهای اگزوکرین لوزالمعده (شایع‌ترین نوع سرطان لوزالمعده).
• توضیح کاربردی: در گذشته، استرپتوزوسین به صورت ترکیبی با عوامل دیگر برای آدنوکارسینوما لوزالمعده نیز بررسی شده است. با این حال، به دلیل اثربخشی محدود و سمیت قابل توجه، و با ظهور رژیم‌های شیمی‌درمانی جدید و مؤثرتر (مانند جمسیتابین، فلفیری، یا فورفیلینوکس)، امروزه تقریباً به عنوان درمان استاندارد برای این نوع تومور استفاده نمی‌شود و این کاربرد بیشتر جنبه تاریخی دارد.

مکانیسم اثر استرپتوزوسین

استرپتوزوسین یک عامل ضد نئوپلاسم (ضد تومور) از دسته نیتروزواوره ها است که عمدتاً برای درمان کارسینوم متاستاتیک سلول‌های جزایر پانکراس (تومورهای عصبی غدد درون‌ریز پانکراس) استفاده می‌شود. این دارو در اصل یک آنتی بیوتیک مشتق شده از باکتری Streptomyces achromogenes است.

استرپتوزوسین یک عامل آلکیله‌کننده غیرچرخه سلولی خاص است. عملکرد ضد سرطانی آن از طریق آسیب رساندن به ماده ژنتیکی (DNA) سلول‌های سرطانی اتفاق می‌افتد:

• آلکیله کردن DNA: بخش نیتروزواوره در ساختار استرپتوزوسین در بدن تجزیه می‌شود و یون‌های متیل کربونیوم ایجاد می‌کند. این یون‌ها گروه‌های متیل را به نوکلئیک اسیدها (به ویژه DNA) منتقل می‌کنند (آلکیله کردن). این عمل باعث شکستن رشته‌های DNA و تشکیل پیوندهای متقابل بین رشته‌های DNA می‌شود.
• تخریب DNA و توقف تکثیر: آسیب DNA ناشی از آلکیله شدن، سنتز DNA را مهار می‌کند، ترمیم DNA را مختل می‌کند و در نهایت مانع از تقسیم و تکثیر سلول‌های سرطانی می‌شود که منجر به مرگ سلولی (آپوپتوز یا نکروز) می‌گردد.
• اثر انتخابی بر سلول‌های بتا: استرپتوزوسین به دلیل وجود یک بخش گلوکوزامین در ساختار خود، یک آنالوگ گلوکز به شمار می‌آید. این ویژگی باعث می‌شود که دارو به طور انتخابی توسط سلول‌هایی که دارای انتقال‌دهنده گلوکز 2 (GLUT2) هستند، که به وفور در سلول‌های بتای پانکراس یافت می‌شوند، جذب شود. این جذب ترجیحی، اساس سمیت انتخابی آن بر سلول‌های بتا و استفاده از آن در تومورهای سلول جزایر پانکراس است.
• تداخل با NAD/NADH: علاوه بر این، استرپتوزوسین می‌تواند در واکنش‌های بیوشیمیایی مربوط به نیکوتین‌آمید آدنین دی‌نوکلئوتید (NAD و NADH) تداخل ایجاد کند و برخی آنزیم‌های درگیر در گلوکونئوژنز را مهار کند.

فارماکوکینتیک استرپتوزوسین

جذب و توزیع:

• استرپتوزوسین به صورت وریدی تجویز می‌شود؛ زیرا به صورت خوراکی فعال نیست.
• این دارو به طور گسترده در بدن توزیع می‌شود و به خوبی به بافت‌های مختلف از جمله کبد و کلیه نفوذ می‌کند.
• به دلیل ماهیت آب‌دوست آن، نفوذ آن به سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) محدود است.

متابولیسم (سوخت و ساز):

• متابولیسم استرپتوزوسین سریع است و عمدتاً در کبد و همچنین در کلیه به شکل جزئی انجام می‌شود.
• این دارو نیمه‌عمر کوتاهی در پلاسما دارد که معمولاً حدود 35 دقیقه گزارش می‌شود.

دفع:

• تقریباً 70 تا 80 درصد دوز تجویز شده، عمدتاً به صورت متابولیت‌ها و مقادیر کمی به شکل داروی دست نخورده، از طریق ادرار (کلیه‌ها) دفع می‌شود.
• دفع آن از طریق کلیه‌ها سریع است و بخش قابل توجهی در عرض چند ساعت پس از تجویز انجام می‌شود.

نکته کاربردی برای پزشکان: با توجه به دفع عمده کلیوی و سمیت کلیوی (نفروتوکسیسیتی) شناخته شده استرپتوزوسین، پایش دقیق عملکرد کلیه‌ها (از جمله کراتینین، نیتروژن اوره خون (BUN)، و پروتئینوری) قبل و در طول درمان با این دارو ضروری است. همچنین، نیمه‌عمر کوتاه دارو و سمیت شدید کلیوی آن، لزوم تزریق داخل وریدی سریع و یا انفوزیون کوتاه مدت با هیدراسیون مناسب را برجسته می‌سازد.

منع مصرف استرپتوزوسین

۱. موارد منع مصرف در بیماری‌ها

اختلال شدید عملکرد کلیه:

• منع مصرف مطلق: در بیمارانی که دچار نارسایی شدید کلیه هستند.
• توضیح بالینی: از آنجایی که استرپتوزوسین و متابولیت‌های آن عمدتاً از طریق کلیه‌ها دفع می‌شوند و سمیت کلیوی (نفروتوکسیسیتی) عارضه محدودکننده دوز آن است، تجویز دارو در صورت وجود نقص شدید کلیوی، خطر تجمع دارو و نارسایی حاد کلیه را به شدت افزایش می‌دهد.
• احتیاط تخصصی: حتی در نارسایی‌های خفیف تا متوسط، باید عملکرد کلیه (از طریق اندازه‌گیری کراتینین و نیتروژن اوره خون) به دقت پایش شده و دوز در صورت لزوم تعدیل گردد.

حساسیت مفرط (آلرژی):

• منع مصرف مطلق: در بیمارانی که سابقه واکنش‌های حساسیت مفرط شدید، از جمله آنافیلاکسی، به استرپتوزوسین یا هر یک از اجزای تشکیل‌دهنده آن (مانند مانیتول که در برخی فرمولاسیون‌ها استفاده می‌شود) دارند.

۲. موارد منع مصرف در بارداری و شیردهی

بارداری:

• منع مصرف مطلق: استرپتوزوسین می‌تواند باعث آسیب جدی به جنین شود و به عنوان یک داروی تراتوژن (آسیب‌رسان به جنین) و جنین‌سمی شناخته می‌شود.
• توضیح بالینی: این دارو به عنوان یک عامل آلکیله‌کننده، توانایی آسیب رساندن به DNA سلول‌های جنینی را دارد. در طول درمان با استرپتوزوسین، باید از بارداری جلوگیری شود. در صورتی که درمان در زن باردار ضروری تشخیص داده شود، بیمار باید از خطرات جدی برای جنین آگاه شود.

شیردهی:

• منع مصرف مطلق: مشخص نیست که استرپتوزوسین در شیر مادر ترشح می‌شود یا خیر، اما به دلیل خطر پتانسیلی جدی برای نوزاد (از جمله اثرات سمی و سرطان‌زایی)، مصرف آن در دوران شیردهی ممنوع است.
• توصیه: مادرانی که تحت درمان با استرپتوزوسین قرار می‌گیرند، باید شیردهی را قطع کنند.

۳. موارد منع مصرف در کودکان

• ملاحظه بالینی: ایمنی و اثربخشی استرپتوزوسین در جمعیت کودکان به طور جامع مورد مطالعه قرار نگرفته و مشخص نشده است.
• توصیه: استفاده از استرپتوزوسین در کودکان توصیه نمی‌شود، مگر در شرایط خاص و نادر که درمان‌های جایگزین شکست خورده باشند و تحت نظارت دقیق متخصص انکولوژی کودکان انجام شود. در صورت استفاده، پایش دقیق کلیه و سایر عوارض جانبی ضروری است.

عوارض جانبی استرپتوزوسین

۱. عوارض جانبی بسیار شایع (بالاتر از ۲۵ درصد)
این عوارض تقریباً در تمام بیماران تحت درمان مشاهده می‌شوند و نیازمند مدیریت قوی حمایتی هستند:

تهوع و استفراغ:

• شیوع بسیار بالا، در حدود ۹۰ تا ۱۰۰ درصد بیماران گزارش شده است. این عارضه اغلب شدید بوده و نیازمند تجویز پروفیلاکسی قوی با داروهای ضد تهوع است.

سمیت کلیوی (نفروتوکسیسیتی):

• پروتئینوری (دفع پروتئین در ادرار): شایع‌ترین نشانه اولیه آسیب کلیوی است و در حدود ۶۵ تا ۷۵ درصد بیماران مشاهده می‌شود.
• افزایش نیتروژن اوره خون یا کراتینین: در حدود ۳۰ تا ۵۰ درصد بیماران در طول درمان یا پس از آن گزارش شده است. این عارضه اصلی‌ترین عامل محدودکننده دوز است.

۲. عوارض جانبی شایع (۵ تا ۲۵ درصد)
این عوارض اغلب مربوط به تأثیر دارو بر مغز استخوان، کبد و سیستم متابولیک هستند:

سمیت خونی (هماتولوژیک):

• سرکوب مغز استخوان (ترومبوسیتوپنی و لکوپنی): سرکوب شدید کمتر شایع است، اما کاهش تعداد گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها در حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد بیماران گزارش شده است.

سمیت کبدی (هپاتوتوکسیسیتی):

• افزایش آنزیم‌های کبدی (ترانس‌آمینازها): افزایش گذرا و معمولاً بدون علامت در حدود ۱۵ تا ۲۰ درصد بیماران مشاهده می‌شود.

اختلالات متابولیک:

• هیپوگلیسمی (کاهش قند خون): ناشی از آزادسازی ناگهانی انسولین از سلول‌های بتای آسیب‌دیده لوزالمعده در اوایل درمان، با شیوعی در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد، به ویژه در بیماران مبتلا به انسولینوما (تومور مترشحه انسولین).
• هیپرگلیسمی (افزایش قند خون): ناشی از تخریب سلول‌های بتای لوزالمعده در طولانی مدت، با شیوعی در حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد.

۳. عوارض جانبی غیر شایع تا نادر (کمتر از ۵ درصد)
این عوارض نادرتر هستند، اما اهمیت بالینی دارند:

ادم (تورم):

• گزارش شده در کمتر از ۵ درصد بیماران.

واکنش‌های موضعی در محل تزریق:

• احساس درد و سوزش در محل انفوزیون. زردی و نکروز بافت در صورت نشت دارو از رگ می‌تواند رخ دهد، زیرا دارو خاصیت تاول‌زایی دارد.

اختلالات عصبی:

• علائم عصبی خفیف مانند بی‌حالی و گیجی در موارد نادر.

واکنش‌های حساسیتی:

• مانند بثورات پوستی یا تب دارویی، در کمتر از ۱ درصد موارد.

تداخلات دارویی استرپتوزوسین

تداخلات استرپتوزوسین عمدتاً به دلیل سمیت کلیوی و سرکوب مغز استخوان آن، و همچنین مصرف همزمان با عوامل شیمی‌درمانی دیگر، اهمیت بالینی پیدا می‌کنند.
۱. تداخلات با داروهای سمی برای کلیه (افزایش خطر نفروتوکسیسیتی)
این تداخلات مهم‌ترین تداخلات دارویی استرپتوزوسین هستند و نیاز به احتیاط و پایش شدید دارند:

آمینوگلیکوزیدها:

• مانند جنتامایسین، آمیکاسین
• نوع تداخل: افزایش شدید خطر سمیت کلیوی (نفروتوکسیسیتی). هر دو دسته دارو به طور مستقل سمی برای کلیه هستند و مصرف همزمان آن‌ها به طور هم‌افزا خطر نارسایی کلیه را بالا می‌برد.
• ملاحظه بالینی: مصرف همزمان این داروها باید اجتناب شود. اگر استفاده از آمینوگلیکوزیدها ضروری است، باید عملکرد کلیه بیمار به صورت روزانه پایش شود.

سایر داروهای سمی برای کلیه:

• مانند سیس‌پلاتین، ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی
• نوع تداخل: افزایش خطر آسیب کلیوی.
• ملاحظه بالینی: مصرف همزمان با داروهایی مانند سیس‌پلاتین باید با احتیاط بسیار انجام شود و رژیم هیدراسیون بیمار تقویت گردد. استفاده از ضدالتهاب‌های غیراستروئیدی نیز باید محدود شود.

۲. تداخلات با عوامل شیمی‌درمانی دیگر (افزایش سمیت خونی)

سایر عوامل سرکوب‌کننده مغز استخوان:

• مانند دوکسوروبیسین، سیکلوفسفامید
• نوع تداخل: افزایش خطر سرکوب مغز استخوان (میلوسوپرشن)، از جمله لکوپنی و ترومبوسیتوپنی.
• ملاحظه بالینی: استرپتوزوسین اغلب با فلورویوراسیل به صورت ترکیبی برای تومورهای نورواندوکرین استفاده می‌شود. این ترکیب باعث افزایش سمیت می‌شود، اما به دلیل اثربخشی، این سمیت مدیریت می‌گردد. در هر صورت، شمارش خون باید به شدت پایش شده و دوزها در صورت لزوم تعدیل شوند.

۳. تداخلات با داروهای کنترل قند خون (اختلال در گلوکز)

انسولین و داروهای خوراکی کاهنده قند خون:

• نوع تداخل: به دلیل آسیب انتخابی استرپتوزوسین به سلول‌های بتا لوزالمعده، ممکن است ابتدا شاهد هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) حاد در روزهای اولیه درمان و سپس هیپرگلیسمی (افزایش قند خون) در طولانی مدت باشیم.
• ملاحظه بالینی: دوز انسولین یا سایر داروهای دیابت باید به دقت و با پایش مکرر سطح گلوکز خون، به ویژه در هفته اول درمان، تنظیم شود.

تداخل با غذا

اثر غذا بر جذب استرپتوزوسین:

• استرپتوزوسین به صورت وریدی تجویز می‌شود و نه خوراکی.
• اثر بالینی: هیچ تداخل شناخته‌شده یا مهمی با غذا وجود ندارد.

تداخل در آزمایشات
تداخلات استرپتوزوسین با آزمایش‌ها، منعکس‌کننده اثرات سمی و سلول‌کشی آن بر بافت‌ها است:

آزمایش‌های عملکرد کلیه (نیتروژن اوره خون و کراتینین):

• تداخل/اثر بالینی: دیلتیازم می‌تواند باعث افزایش کاذب این مقادیر شود. افزایش واقعی و بالینی مهم این پارامترها نشان‌دهنده سمیت کلیوی است. باید تغییرات واقعی را از تغییرات ناشی از بیماری یا سایر عوارض تفکیک کرد.

آزمایش پروتئینوری:

• تداخل/اثر بالینی: مثبت شدن آزمایش دفع پروتئین در ادرار، یک نشانه اولیه و شایع سمیت کلیوی است و نباید به عنوان تداخل آزمایشگاهی تلقی شود، بلکه یک عارضه جانبی است که باید به دقت پایش شود.

آزمایش‌های قند خون:

• تداخل/اثر بالینی: استرپتوزوسین به طور مستقیم در اندازه‌گیری آزمایشگاهی گلوکز خون تداخلی ایجاد نمی‌کند، اما همان‌طور که ذکر شد، به دلیل اثراتش بر سلول‌های لوزالمعده، باعث تغییرات واقعی و شدید در سطح گلوکز خون و نیاز به تنظیم دوزهای انسولین می‌شود.

آزمایش‌های عملکرد کبدی:

• تداخل/اثر بالینی: افزایش آنزیم‌های کبدی (آلانین آمینوترانسفراز و آسپارتات آمینوترانسفراز) ناشی از سمیت کبدی دارو است، نه تداخل آزمایشگاهی.

هشدار ها استرپتوزوسین

هشدارها و احتیاط‌های مهم در مصرف استرپتوزوسین
استرپتوزوسین یک عامل شیمی‌درمانی با سمیت قابل توجه است که دو عارضه جانبی اصلی و محدودکننده دوز دارد: سمیت کلیوی و سمیت خونی.

۱. سمیت کلیوی (نفروتوکسیسیتی)

• خطر اصلی: سمیت کلیوی شدید و بالقوه کشنده، عارضه جانبی اصلی محدودکننده دوز استرپتوزوسین است. این آسیب شامل نکروز توبولار کلیوی است و می‌تواند منجر به نارسایی حاد کلیه شود.
• تظاهرات بالینی: علائم اولیه شامل پروتئینوری (دفع پروتئین در ادرار) و هیپوفسفاتمی (کاهش فسفات خون) است که ممکن است قبل از افزایش کراتینین و نیتروژن اوره خون رخ دهد.

احتیاط بالینی (مهم‌ترین):

• قبل از هر دوره درمان، عملکرد کلیه (کراتینین و نیتروژن اوره خون) باید کاملاً طبیعی باشد.
• باید حجم مایعات بیمار قبل و در حین انفوزیون دارو به دقت حفظ شود (هیدراسیون مناسب) تا از کلیه‌ها محافظت شود.
• آزمایش ادرار برای پایش پروتئینوری باید به صورت منظم انجام شود.
• اگر عملکرد کلیه به طور قابل توجهی بدتر شود، باید مصرف دارو قطع شود.

۲. سمیت خونی و مغز استخوان (هماتولوژیک)

• خطر: استرپتوزوسین دارای خاصیت سرکوب مغز استخوان است که می‌تواند منجر به لکوپنی (کاهش گلبول‌های سفید) و ترومبوسیتوپنی (کاهش پلاکت‌ها) شود.

احتیاط بالینی:

• شمارش کامل سلول‌های خونی باید حداقل یک بار در هفته و به ویژه قبل از هر دوره دوز جدید انجام شود.
• در صورت سرکوب شدید مغز استخوان، باید دوز بعدی دارو به تعویق افتد تا تعداد سلول‌های خونی بهبود یابد.

۳. علائم گوارشی (تهوع و استفراغ)

• شدت: تهوع و استفراغ از عوارض جانبی بسیار شایع و اغلب شدید استرپتوزوسین است.
• احتیاط بالینی: باید رژیم‌های قوی ضد تهوع (مانند داروهای مهارکننده گیرنده سروتونین) قبل و بعد از تجویز دارو به صورت پروفیلاکسی (پیشگیرانه) برای بیمار تجویز شود.

۴. مسمومیت کبدی (هپاتوتوکسیسیتی)

• خطر: افزایش گذرا در آنزیم‌های کبدی شایع است. در موارد نادر، نارسایی شدید کبد گزارش شده است.
• احتیاط بالینی: آزمایش‌های عملکرد کبدی (آلانین آمینوترانسفراز، آسپارتات آمینوترانسفراز و بیلی‌روبین) باید قبل از شروع درمان و به صورت دوره‌ای در طول آن پایش شوند.

۵. دیابت قندی (هیپرگلایسمی)

• خطر: به دلیل سمیت انتخابی دارو بر سلول‌های بتا لوزالمعده، ممکن است هایپرگلایسمی (افزایش قند خون) رخ دهد یا دیابت موجود تشدید شود.
• احتیاط بالینی: سطح گلوکز خون باید به دقت در طول درمان پایش شود و در صورت لزوم درمان ضد دیابت یا انسولین برای بیمار آغاز گردد.

اوردوز استرپتوزوسین و درمان
به دلیل تجویز استرپتوزوسین در محیط‌های بالینی کنترل شده، اوردوز عمدی نادر است. با این حال، تجویز دوزهای بالاتر از حد توصیه شده، منجر به تشدید عوارض جانبی محدودکننده دوز می‌شود.

۱. علائم بالینی اوردوز

علائم اوردوز استرپتوزوسین اغلب همان تشدید عوارض جانبی شناخته شده دارو است:

• نارسایی حاد کلیه: آسیب شدید و ناگهانی به کلیه‌ها.
• سرکوب شدید مغز استخوان: لکوپنی و ترومبوسیتوپنی عمیق که خطر عفونت و خونریزی را بالا می‌برد.
• سمیت شدید کبدی: افزایش شدید و پایدار آنزیم‌های کبدی و احتمال نارسایی کبد.
• اختلالات شدید متابولیک: دیابت قندی کنترل نشده یا هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) حاد ناشی از ترشح اولیه انسولین از سلول‌های بتا در حال مرگ.

۲. مدیریت و درمان اوردوز

درمان مصرف بیش از حد استرپتوزوسین عمدتاً حمایتی و متمرکز بر مدیریت عوارض جانبی تهدیدکننده حیات است:
درمان اختصاصی: هیچ پادزهر خاصی برای استرپتوزوسین وجود ندارد.

مدیریت نارسایی کلیه:

• هیدراسیون شدید: ادامه درمان مایع‌درمانی وریدی برای حفظ عملکرد کلیه و افزایش دفع دارو.
• دیالیز: در صورت بروز نارسایی حاد کلیه، همودیالیز ممکن است برای مدیریت نارسایی و دفع متابولیت‌های احتمالی سمی ضروری باشد.

مدیریت سمیت خونی:

• انتقال فرآورده‌های خونی: انتقال خون، پلاکت و گلبول‌های سفید در صورت نیاز شدید برای کنترل خونریزی یا عفونت.
• فاکتورهای رشد: استفاده از فاکتورهای تحریک‌کننده کلونی گرانولوسیت برای تسریع بهبود نوتروپنی.
• مدیریت قند خون: پایش مداوم قند خون و تجویز انسولین یا گلوکز بر اساس وضعیت هایپرگلایسمی یا هیپوگلیسمی بیمار.
• مراقبت حمایتی عمومی: کنترل علائم گوارشی شدید با داروهای ضد تهوع مؤثر و پایش علائم حیاتی بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه.

توصیه های دارویی استرپتوزوسین

توصیه‌های دارویی مخصوص پزشک
این توصیه‌ها برای مدیریت سمیت‌های محدودکننده دوز، به ویژه سمیت کلیوی، و همچنین کنترل عوارض گوارشی و متابولیک استرپتوزوسین حیاتی هستند.

۱. پیشگیری و پایش سمیت کلیوی (اولویت اصلی)

• ارزیابی پیش از درمان: قبل از شروع هر دوره درمان، مطمئن شوید که عملکرد کلیه (میزان کراتینین و نیتروژن اوره خون) در محدوده قابل قبول است.
• هیدراسیون (آبرسانی): آبرسانی وریدی کافی و تهاجمی قبل، حین و بعد از انفوزیون دارو را برای کاهش خطر آسیب توبولار کلیوی آغاز کنید. هدف، حفظ جریان بالای ادرار است.
• پایش پروتئینوری: آزمایش ادرار را برای پایش ظهور پروتئینوری در ابتدای درمان و در طول آن، به صورت منظم انجام دهید. پروتئینوری می‌تواند اولین نشانه آسیب کلیوی باشد.
• تعدیل دوز: در صورت مشاهده شواهد کاهش کلیرانس کراتینین یا افزایش معنی‌دار کراتینین خون، دوز دارو را کاهش دهید یا درمان را تا زمان بازگشت عملکرد کلیه به سطح قابل قبول، به تأخیر بیندازید.

۲. مدیریت سمیت گوارشی و خونی

• کنترل تهوع و استفراغ: به دلیل شیوع بسیار بالای تهوع و استفراغ شدید، باید یک رژیم ضد تهوع قوی و مؤثر (شامل داروهایی مانند مهارکننده‌های گیرنده سروتونین) را به صورت پیشگیرانه (پروفیلاکتیک) قبل از انفوزیون شروع و پس از آن ادامه دهید.
• پایش هماتولوژیک: به دلیل خطر سرکوب مغز استخوان، شمارش کامل سلول‌های خونی باید به طور منظم (حداقل هفتگی و قبل از هر دوره جدید) انجام شود. در صورت نیاز، دوزهای بعدی را تا زمان بهبودی سرکوب مغز استخوان به تعویق بیندازید.

۳. ملاحظات متابولیک و ایمنی

• مدیریت گلوکز خون: سطح قند خون بیمار را به دقت در طول درمان پایش کنید. مراقب باشید که ممکن است در روزهای اول هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) ناشی از مرگ سلول‌های تومور و سپس هیپرگلایسمی (افزایش قند خون) ناشی از تخریب سلول‌های بتا رخ دهد. در صورت لزوم، درمان دیابت را تنظیم کنید.
• نشت دارو: انفوزیون باید از طریق وریدهای بزرگ انجام شود. استرپتوزوسین یک عامل تاول‌زا است؛ در صورت نشت دارو به بیرون از رگ، انفوزیون را فوراً قطع کرده و اقدامات لازم برای جلوگیری از آسیب بافتی را انجام دهید.
• آموزش به بیمار: بیمار و خانواده‌اش را در مورد علائم اولیه سمیت کلیوی (مانند تغییر در حجم ادرار یا تورم) و علائم هیپوگلیسمی و هیپرگلایسمی به طور کامل آگاه کنید.

توصیه‌های دارویی برای بیمار
این توصیه‌ها باید با هدف افزایش همکاری بیمار و آگاهی از علائم هشداردهنده جدی، به او آموزش داده شوند.

۱. مدیریت عوارض و علائم حیاتی

• تهوع و استفراغ: اگرچه احتمالاً دچار تهوع و استفراغ شدید خواهید شد، داروهای ضد تهوع تجویز شده توسط پزشک را قبل از شروع تزریق و طبق دستور مصرف کنید. این کار به کنترل علائم کمک می‌کند.
• گزارش مشکلات ادراری: فوراً هرگونه تغییر در عادات ادراری خود را به پزشک اطلاع دهید. این تغییرات شامل کاهش شدید حجم ادرار، ادرار کف آلود (نشان‌دهنده دفع پروتئین) یا تورم جدید در پاها و صورت است؛ زیرا این‌ها می‌توانند نشانه‌های آسیب کلیه باشند.
• علائم عفونت: به دلیل تأثیر دارو بر سلول‌های خونی، مراقب علائم عفونت باشید. اگر دچار تب (بالاتر از ۳۸ درجه سانتی‌گراد)، لرز یا گلودرد شدید، بلافاصله به پزشک یا مرکز درمانی مراجعه کنید.

۲. هیدراسیون و تغذیه

• نوشیدن مایعات: حتی پس از ترخیص از بیمارستان، مصرف مقادیر فراوان مایعات را ادامه دهید (مگر اینکه پزشک به دلیل شرایط پزشکی دیگر، شما را منع کرده باشد). این کار برای محافظت از کلیه‌های شما حیاتی است.
• مدیریت قند خون: اگر دیابت دارید یا در طول درمان دیابت برای شما تشخیص داده شده است، قند خون خود را طبق دستور پزشک پایش کنید و علائم کاهش قند خون (مانند تعریق ناگهانی، لرزش، گرسنگی شدید) یا افزایش قند خون (مانند تشنگی شدید، تکرر ادرار) را گزارش دهید.

۳. احتیاط‌های ایمنی مهم

• جلوگیری از بارداری: در طول درمان با استرپتوزوسین و تا مدتی پس از آن، استفاده از روش‌های پیشگیری مؤثر از بارداری برای زنان و مردان ضروری است؛ زیرا دارو می‌تواند به جنین آسیب جدی برساند.
• سایر داروها: قبل از مصرف هر گونه داروی جدید، مکمل‌ها یا داروهای بدون نسخه، حتماً با پزشک خود مشورت کنید، به ویژه داروهایی که ممکن است به کلیه آسیب برسانند.